H3.2 Hofstelsel en horigheid

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Tijdvak 3

De tijd van monniken en Ridders 

3.2 Hofstelsel en horigheid

www.npostart.nl

Tijd van monniken en ridders (500 - 1000)

In het wit zie je een helm, zoals ridders die droegen. Op de achtergrond zie je een deel van een klooster. Ridderschap en de christelijke kerk horen bij de Tijd van monniken en ridders.

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Wat gaan we dit uur doen?

- Herhalen van de vorige les

- Nieuwe stof

- Gezamenlijk opdracht

- Aan de slag (keuze)

Vragen die je kunt beantwoorden aan het einde van de les:

-    Hoe is de landbouwstedelijke samenleving door de tijd heen veranderd?
-    Wat betekende het om een horige te zijn?
-    Wat zijn de gevolgen van het hofstelsel?

In deze les:

  Kenmerkend aspect:
  De vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarisch-urbane cultuur door een  
  zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid.

Oorzaak en gevolg

Continuïteit en verandering

Historische vaardigheid

Herhaling vorige les:

Schrijf maximaal 3 woorden op wat jij nog weet in het vorige uur.

Herhaling vorige les:

Rond welk jaartal/eeuw speelde de vorige paragraaf zich ongeveer af?
(Je mag afronden op eeuwen)

Wat weet je al?

Wat is discontinuïteit en continuïteit?  

Wat weet je al? Wisbordjes

In wat voor samenleving leefden mensen in de tijd van monniken en ridders?

Val Romeinse Rijk

Rond de 3e eeuw nam de handel en nijverheid af en raakte het Romeinse rijk in verval. Er waren een hoop oorzaken die zorgden voor politieke instabiliteit. Uiteindelijk wordt in 476 de laatste (West-)Romeinse keizer afgezet

.

Historici laten de vroege middeleeuwen beginnen in het jaar 500 tot het jaar 1000.

Vóór 500:
De agrarisch-urbane samenleving

Dat is een maatschappijvorm met veel landbouw, maar ook een aantal (opkomende) steden. Waarin mensen een ambacht uitoefenen of werkzaam zijn in de handel.

• Kenmerken: Handel, steden en een geldeconomie
  

KA

De vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarische-urbane cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid

Hier zie je platteland dat om de steden heen ligt. Landbouw = agrarisch

Hier zie je de stedelijke cultuur. Mensen wonen in stenen huizen zonder grond eromheen.

Hier zie je de muren van de stad om de stad te beschermen

Een marktplein waar gehandeld kon worden.

Na 500: Agrarische samenleving

= Discontinuïteit / verandering

Rond de 3e eeuw nam de handel en veiligheid af en raakte het Romeinse rijk in verval. De samenleving veranderde in een landbouwsamenleving.

De landbouwsamenleving is een maatschappijvorm waarin het grootste gedeelte van de mensen leeft van het platteland.

• Kenmerken zijn: Dorpen, autarkisch (zelfvoorzienend) en ruilhandel.

KA

De vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarische-urbane cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid

Helemaal geen steden?

• Er zijn nog wel steden in West-Europa maar dit zijn internationale handelssteden.
  
• Handel blijft bestaan in tussen hazensteden: Wijn, graan zout, vis maar ook bewerkte producten.
• Luxegoederen bleven beperkt maar blijven bestaan
  
• Een voorbeeld is: Dorestad (Wijk bij Duurstede)

Is continuïteit

Wist je dat de Noordzee vroeger de ‘Friese zee’ werd genoemd? Dat kwam omdat de Friezen daar zoveel handelden. Vooral in de vroege middeleeuwen waren de Friese handelaren een begrip in veel havensteden aan de Noordzee.

Meer weten?

Lees dat dit artikel.

Wil je hier meer over lezen?

Lees dit artikel:

https://isgeschiedenis.nl/nieuws/de-friese-zee-friese-handelaren-in-de-vroege-middeleeuwen

Continuïteit

- Geloof, christendom
- Internationale handel (wel minder)

- Slavernij

- Edelen/landeigenaren macht over mensen op het land.

Schrijf op: Gaat het in de bron om continuïteit of verandering? En waar in de bron zie je dat?

Schrijf op: Gaat het in de bron om continuïteit of verandering? En waar in de bron zie je dat?

Schrijf op: Gaat het in de bron om continuïteit of verandering? En waar in de bron zie je dat?

Romania heeft de invallen
van de Germanen wel overleefd. Het heeft het overleefd omdat het economische leven, dat vooral
was gebaseerd op het Middellands Zeegebied, nauwelijks veranderde na 476. Pas met de inval van
de Arabieren in de zevende en achtste eeuw veranderde er iets: de Frankische heerschappij over
het Middellandse Zeegebied werd aangetast

Nieuwe verhoudingen en structuur

• De maatschappij was ingedeeld in een sociaaleconomisch systeem genaamd: Hofstelsel.
• Het hofstelsel was ingedeeld in ommuurde domeinen: Dit was het land van een abdij of van edelen.
  
• Het domein is zelfvoorzienend

KA

De vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarische-urbane cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid

Ontstaan van horigheid

(het toebehoren van een boer aan het land van een heer, hij 'hoort' bij het land)

door:

- wegvallen centraal bestuur

- wegvallen bescherming (overheid/leger)

- wegvallen steden

- wegvallen handel en nijverheid

-> boeren zoeken bescherming bij een heer

de overheid bood geen bescherming en rondtrekkende bendes hadden vrij spel. Boeren zagen zich gedwongen bescherming te zoeken bij een heer. In ruil daarvoor gingen ze verplichtingen aan.

De indeling en groepen van het hofstelsel

 “De heer waarvoor je werkt, maakt van een groot stuk braakliggend land graag een nieuw domein. Hij geeft jou de opdracht het in te richten en te beheren.''

Maak een kaart of tekening waarin je duidelijk laat zien of beschrijft welke groepen er op een domein wonen, wat de rechten en plichten zijn van die groepen en wat de werkzaamheden zijn. Gebruik dit artikel en je boek op blz 39/40. 

De volgende begrippen komen terug :

 -Hoeve                                               - Vrije boeren
- Halfvrije boeren                            - Hoevenland
- Horigen                                           - Vroonland
- Edelman                                         - Dienstplicht/herendiensten
- Pacht                                               - Rentmeester

Opdracht A: Hoe ziet het domein er uit?

Tekst

Klaar? Maak opdrachten 4, 6, 14 en 15 van paragraaf 3.2

Maak een mindmap over het hofstelsel. Gebruik dit artikel en je boek op blz 39/40.

Het volgende moet er in te vinden zijn:
-Beschrijving van welke groepen er op een domein wonen.
- Wat de rechten en plichten zijn van die groepen
- Wat zijn de werkzaamheden van de verschillende groepen.

De volgende begrippen komen terug :

 -Hoeve                                               - Vrije boeren
- Halfvrije boeren                            - Hoevenland
- Horigen                                           - Vroonland
- Edelman                                         - Dienstplicht/herendiensten
- Pacht                                               - Rentmeester

Opdracht B Mindmap/schema

Klaar? Maak opdrachten 4, 6, 14 en 15 van paragraaf 3.2

Inleveren opdracht over het hofstelsel.
Maak een foto en upload het hier. Zorg dat de opdracht leesbaar is.

(foto via telefoon en dan naar laptop sturen. Of LessonUp op je telefoon downloaden en inloggen en foto maken)

Een donjon, of mottekasteel, was een versterkte wachttoren. Hier woonde de heer als er gevaar was.

Het gebied buiten het domein bestond uit de grond van de vrije boeren en de woeste gronden, onontgonnen gebied en bossen.

De vrije boeren moesten tijdens een oorlog wél meevechten met de heer. De wapenuitrusting moesten ze zelf betalen.

De akkers van de heer werden bewerkt door horigen. Er waren akkers waarbij de volledige opbrengst naar de heer ging, en er waren akkers waarbij een deel van de opbrengst voor de horige boeren was. Overigens moesten ze hun pacht ook weer van deze opbrengst betalen.

Het vroonhof was de boerderij (hoeve) van de heer. Hier woonde de heer als er geen gevaar was. De opbrengsten van zijn akkers werd in schuren opgeslagen. In woningen naast een vroonhof woonden de horige boeren in geval van gevaar, zoals oorlog.

Bij het vroonhof waren stallen voor de dieren en boomgaarden.

Horigen woonden in vredestijd buiten het vroonhof

Met het hofstelsel bedoelen we het hele systeem (stelsel) van heren en horigen, inclusief de pacht en de herendiensten.

hofstelsel

Leenstelsel

Ook: feodale stelsel

Lees de casus 'Rollo kust geen voeten' van 3.3 en beantwoord de volgende vraag: op welke manier probeert Karel ervoor te zorgen dat Rollo zich aan de gemaakte afspraken gaat houden?

Leerdoelen

• Uitleggen dat de afspraak tussen leenman en leenheer zowel zakelijk als persoonlijk was;
  
• Uitleggen dat het feodale stelsel een manier was om het bestuur te organiseren;
  
• Uitleggen hoe het feodale stelsel ontstond;
  
• Een aantal nadelen van het feodale stelsel noemen.

Feodalisme

Een bestuurssysteem waarbij een leenheer grond en rechten in ‘leen’ geeft aan een ondergeschikte leenman, in ruil voor trouwe dienst; ook ‘leenstelsel’, ‘feodalisme’ of ‘feodaliteit’ genoemd

Zakelijk:

- De leenman krijgt een stuk land te besturen.

- De leenheer mag de leenman en alle vrije mannen in zijn gebied oproepen voor oorlog.

- Soms worden niet-militaire afspraken gemaakt over diensten.  

Persoonlijk:

- Leenman legt 'eed van trouw' af aan de leenheer.

- Verbreken van de sterke relatie tussen leenheer en leenman werd gezien als sterke zonde. 

- Trouw voor het leven

Ontstaan feodalisme

- Eed van trouw van krijgers voor hun aanvoerder bestond al.

- Karel Martel besloot hen boerderijen te lenen voor hen en hun knechten.

Ontstaan Feodalisme

- Karel de Grote leent ook grond aan bestuurders. Dit gebied bestuurden ze vaak al. 

- Op deze manier werd de eed van trouw die eigenlijk bij krijgers hoorden ook onderdeel van het bestuur. 

Welke problemen bij het feodale bestuur kan je bedenken?

Maak een schematische weergave of tekening van het feodale stelsel.

Feodale stelsel

Feodum

Leenheer

Leenman/vazal

Politiek systeem

Afsluiten

Vragen die je nu als het goed is kunt beantwoorden :

-    Hoe is de landbouwstedelijke samenleving door de tijd heen veranderd?
-    Wat betekende het om een horige te zijn?
-    Wat zijn de gevolgen van het hofstelsel?

www.npostart.nl