7.1 Nieuwe ideeën over samenleven

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

7.1 Nieuwe ideeën over samenleven 

Tijd van pruiken en revoluties 1700 - 1800

welk hoofd zien we hier?  en wat verbergt zich achter de tekst?

Kenmerkende aspecten 

27 Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.

28 Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme).

29 Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme.

30 De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Welk KA's  passen bij deze paragraaf?

Leerdoelen 

1. Je kunt het ontstaan van verlichte ideeën beschrijven en verklaren.

2. Je kunt meerdere verlichte ideeën benoemen en uitleggen, waaronder de trias politica en het sociaal contract. 

3. Je kunt verklaren waarom verlichte denkers belang hechtten aan onderwijs en de verspreiding van kennis.

4. Je kunt met voorbeelden uitleggen wat verlicht absolutisme inhoudt.

Vertel maar

Theorie

Redeneren over de samenleving

De wetenschappelijke revolutie had een nieuwe manier van onderzoeken opgeleverd: kritisch kijken en onderzoeken, systematisch en logisch redeneren. Gebruik je verstand: ratio.

Filosofen namen deze werkwijze over. Zij gingen nadenken over een eerlijker samenleving: Rationeel optimisme. Zij zijn Verlichte filosofen.

Theorie

Redeneren over de samenleving

Filosofen dachten na over een aantal vragen:

- Waarom hadden vorsten zoveel macht?

- Waarom schreef de Kerk zoveel regels voor?

- Waarom was er ongelijkheid?

Filosofen discussiëren en argumenteren hierover. Zij gaan hierbij uit van natuurwetten en natuurlijke rechten die ieder mens zou moeten hebben.

Natuurlijke rechten zouden moeten zorgen voor meer gelijkheid tussen mensen.

Theorie

Verlichte filosofen (die gaan dus uit van natuurlijke rechten) waren het soms ook grondig met elkaar oneens.

Bijvoorbeeld over het onderwerp ' macht' 

Verlichte filosofen

Montesquieu:

Trias Politica

Driemachtenleer

John Locke / Rousseau: Sociaal contract

Voltaire: alleen mensen met goede opleiding 

Montesquieu:

Trias Politica

Driemachtenleer

John Locke / Rousseau: Sociaal contract

Voltaire: alleen mensen met goede opleiding 

Scheiding van de machten:

- uitvoerend

- wetgevend

- rechterlijk

Alle macht kan niet bij 1 persoon liggen.

Volk sluit onderling een politiek eenheid, kiezen bestuurders die ook weer afgezet mogen worden. Minderheid schikt zich naar de meerderheid.

' Negen van de tien mensen zijn te dom om te besturen.' 

Theorie

Onderwijs zou mensen helpen om te leren zelf na te denken.

De Encyclopedie met daarin allerlei kennis verzameld, werd verspreid en had veel invloed op het denken van de mensen in Europa.

Bepaalde groepen zoals Kerk en de adel voelden zich aangevallen door wat daar in stond.  Dat maakte de encyclopedie alleen nog maar populairder...!

Leren denken

Verspreiding Verlichte ideeën

- in Frankrijk kwam het volk in contact met de ideeën door:

- brieven

- publicaties (tijdschriften, boeken)

- discussies in koffiehuizen en vooral in salons

Salons

Een literaire salon is een sociaal-literaire bijeenkomst waarbij verschillende schrijvers, dichters, filosofen en kunstenaars elkaar regelmatig ontmoeten om zaken op het gebied van literatuur, poëzie, filosofie en soms nog andere kunsten en politiek te bespreken. Deze bijeenkomsten werden met name georganiseerd door de edelen.

De Encyclopedie van Diderot werd het boegbeeld van de Verlichting in Frankrijk in de 18e eeuw. De eerste 28 delen zijn in Frankrijk gepubliceerd tussen 1751 en 1772.

In de encylopedie staan allerlei gebieden van kennis op wetenschappelijk bescheven. Bijvoorbeeld planten, voertuigen ect.

Rousseau:

Volkssoevereiniteit: macht ligt bij het volk! 

Montesquieu:

Scheiding van de machten (Trias Politica)

Voltaire

Voltaire is voor tolerantie en godsdienst- vrijheid. Voltaire was een deïst: God bestaat maar is niet meer actief  in de wereld.

 Het beste machtssysteem was volgens Voltaire verlicht absolutisme. Dat houdt in dat een koning, die verlicht denkt, goede beslissingen neemt voor het volk, omdat het volk te dom zou zijn om zelf beslissingen te nemen.

John Locke

Koning krijgt niet de macht van God, maar van het volk! Zorg dus goed voor het volk. 

Mensen moeten onderling een sociaal contract sluiten: denkbeeldig verdrag waarbij ze afspreken politieke eenheid te zijn. Hier mag je bestuurders kiezen en bij slecht functioneren afzetten. 

Theorie

Het idee van Montesquieu is erg belangrijk. Het is niet goed wanneer de macht bij één persoon ligt. Door de macht te verdelen over drie groepen is de kans op misbruik kleiner. 

Theorie

Trias politica: verdeling van de macht in: 

- wetgevende macht

- rechterlijke macht

- uitvoerende macht 

Beeldmateriaal

Theorie

Veel vorsten hielden vast aan het absolutisme: het Ancien Regime.

Enkelen namen echter verlichte ideeën op in hun manier van besturen, deze vorsten noemen we Verlichte vorsten (verlicht absolutisme)

Verlichte vorsten

verlicht absolutisme

koning = 

'eerste dienaar van de 

staat'

'niet regeren door het volk

maar voor het volk'

Theorie

Verlichte vorsten

Frederik de Grote van Pruissen gaf volk geen inspraak in het bestuur, maar verbeterde wel het onderwijs en gaf geloofsvrijheid.

Catharina de Grote van Rusland liet een grondwet schrijven met ideeën over gelijkheid en vrijheid.

exitticket

.

Exit-ticket

De vier verlichte filosofen treffen elkaar in een café, zij raken aan de praat over de uitspraak van Frederik de Grote: 'Alles voor het volk, niets door het volk.'

Schrijf een dialoog waarbij alle filosofen hun mening geven over deze uitspraak en dat ondersteunen met hun eigen visie op hoe een land bestuurd moet worden.

 Mail je dialoog naar docent [e-mail]

Leerdoelen nabespreken

1. Je kunt het ontstaan van verlichte ideeën beschrijven en verklaren.

2. Je kunt meerdere verlichte ideeën benoemen en uitleggen, waaronder de trias politica en het sociaal contract. 

3. Je kunt verklaren waarom verlichte denkers belang hechtten aan onderwijs en de verspreiding van kennis.

4. Je kunt met voorbeelden uitleggen wat verlicht absolutisme inhoudt.