Les 3

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

De eerste boeren

De tijd van jagers en boeren

Wat is landbouw?

Landbouw ontstaat als mensen niet meer leven van wat de natuur toevallig opbrengt, maar daar zelf invloed op gaan uitoefenen door het aanplanten van bepaalde gewassen (akkerbouw) en het in gevangenschap houden van bepaalde dieren (veeteelt). 

Akkerbouw
Deze boeren plukken peulvruchten van de struiken, zoals doperwten of kikkererwten. Ook jager-verzamelaars plukten vruchten in de natuur, maar boeren legden hele velden aan waar voedsel groeide. Achter de boeren zie je nog meer velden liggen die voor akkerbouw bedoeld zijn.

Werktuigen
Deze boeren zijn druk bezig met het oogsten van graan. Ze snijden het af met een sikkel, een krom mes. Dit mes bestaat uit een houten steel en een mes van vuursteen. Beide onderdelen zijn met touw aan elkaar vastgemaakt. Vanaf omstreeks 3000 v.C. gingen mensen ook metalen werktuigen gebruiken.

Veeteelt

De mensen die je hier ziet hebben dieren tam gemaakt en gefokt. De herder rechts heeft een kudde geiten onder zijn hoede. Zij grazen in de natuur en worden ‘s avonds weer verzameld. De boer links gebruikt de trekkracht van de runderen om de grond om te ploegen.

Melk, vlees en huiden

Hier zie je een boerin die dierenhuiden te drogen hangt. Veel dieren werden gehouden voor de huiden en het vlees. Maar mensen hielden bepaalde dieren ook voor een ander doel. Runderen en geiten gaven melk, katten hielden muizen uit de voorraadkast en honden bewaakten het erf.

Aardewerk potten

Hier zie je potten die de boeren maakten van klei. Ze werden gebruikt om voedsel in te bewaren. De potten beschermden het voedsel tegen vocht en ongedierte. Zo bleef het goed tot de volgende oogst. De potten werden ook gebruikt om mee te koken. Vaak werden ze mooi versierd.

Stevige huizen

Boeren bouwden stevige huizen van riet en hout, met een dak van stro. Aan de buitenzijden van de muren gebruikten ze opgedroogde modder om regen en wind tegen te houden. Omdat mensen dankzij de landbouw het hele jaar op dezelfde plaats woonden, konden ze nu ook dit soort huizen bouwen.

De landbouw (agrarische) revolutie

• Revolutie: een ingrijpende verandering

De jagers-verzamellaarssamenleving veranderde langzaam in een landbouwsamenleving met een bloeiende economie.

Gevolgen I

1. Mensen gingen op vaste plaatsen wonen -> verzorging van gewassen en vee.

2. Een bevolkingsgroei -> ontstaan van dorpen.

Gevolgen II

3. aanzet tot nieuwe uitvindingen (trekhak / ploeg / wiel / aardewerk / maalstenen)

4. aanzet tot nieuwe technieken (weven / potten bakken / polijsten van steen)

Maken deze les

1.4 Leven van de landbouw

Opdracht 1 t/m 4

werkboek blz. 16-17

Informatieboek blz. 18-19

Jagers en boeren

1.4B Leven van de landbouw

https://www.entoen.nu/nl/hunebedden

Landbouw in Nederland

• Graven worden steeds uitgebreider: grafheuvels en hunebedden
  
  
• Doden kregen bezittingen mee: vermoedelijk geloven in een  hiernamaals
• De hunebedden waren indrukwekkende monumenten om hun voorouders te eren.

Maken deze les

1.4 Leven van de landbouw

Opdracht 5 t/m 9

Werkboek blz. 17-18

Informatieboek blz. 18-20

Hoe kun je aan de afbeelding zien dat de hunebedden ná landbouwrevolutie zijn gemaakt?

1. De grote stenen kwamen hier pas tijdens de landbouwrevolutie.
2. Er woonden hier te weinig mensen om samen de hunebedden te maken.
3. Er wordt gebruik gemaakt van dieren.
4. Voor de landbouwrevolutie werden er geen mensen begraven

Plaats de gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde (tijdsvolgorde)

Plant de zaden van graan.

Maak kleine velden voor het graan om te verbouwen.

Verzamel graanzaden in het wild.

Nu kan je je eigen graanvelden verbouwen. 

Houd wat graan zaden over voor volgend jaar. 

Boeren

Jager-verzamelaars

Verplaatsen van plek naar plek

Graan, fruit en groenten verzamelen 

Op dieren en vissen jagen

Kleine groepen

Enkele bezittingen die mee gedragen konden worden

Landbouw was een grote verandering voor de manier waarop mensen leefden in de prehistorie. Wat veranderde er precies?
Versleep iedere verandering naar de juiste plaats. 

grote groepen

aardewerk

dieren temmen (domestificeren)

eigen gewassen verbouwen

op 1 plek wonen

Voordelen van landbouw

Nadelen van landbouw

Veel continuïteit

Meer beroepen mogelijk

meer bezit mogelijk

harder werk

groter risico

grotere opbrengst

groter risico op besmettelijke ziektes

sociale ongelijkheid