Hoe veranderen techniek en wetenschap ons mensbeeld? - 4.1 Lakoff en Johnson

• Filosofie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Hoe veranderen techniek en wetenschap ons mensbeeld?

Primaire tekst

Lakoff & Johnson over lichamelijke metaforen

'Leven in metaforen'

Metaforen

Een metafoor is een woord (of een uitdrukking) dat  overdrachtelijk (figuurlijk) wordt gebruikt.

Met een metafoor kun je het ene begrip vergelijken met iets anders, om het op een herkenbare manier uit te leggen.

4.1 Lichamelijke metaforen

Metaforen geven uitdrukking aan wat wij ervaren.

Daad deed mij fronsen.

Dat streek mij tegen de haren in.

De stoom kwam uit mijn oren!

Ik ging helemaal over de rooie!

George Lakoff (1941)

Mark Johnson (1949)

Onze dagelijkse taal zit vol met metaforen die verbeelden hoe ons lichaam op de wereld is gericht.

Oriëntatiemetaforen:

Hoe ons lichaam zich gedraagt wordt gereflecteerd in onze taal.

Op (naar boven) is blij, neer (naar beneden) is verdrietig.

Ontologische metaforen

Wij gebruiken onze ervaring van het omgaan met fysieke objecten om mentale begrippen uit te drukken.

'je hoofd vol hebben'

Ook het lichaam wordt door Lakoff en Johnson als een object gezien. 

(Linkje hoofdstuk 1 Merleau-Ponty, 

hij ziet dit anders)

Leven in metaforen

Metaforen is aanwezig in taal, denken en handelen.

Conceptuele systeem waarop ons denken is gebaseerd, is in wezen metaforisch van aard.

A. Oriëntatiemetaforen

Oriëntatie in de ruimte; boven - beneden, diep - oppervlakkig, voor - achter

Geworteld in fysieke en culturele basis

Fysieke basis van oriëntatiemetaforen

Gebukte houding gaat samen met droevigheid (beneden - droevig).

Rechtopstaande houding is een goed humeur (boven - gelukkig).

Slapen is liggend (beneden - onbewust)

Wakker is rechtop (boven - bewust)

Machtig zijn is boven iemand staan (boven - machtig/hoge status)

Machteloos is verliezer van macht (beneden - machteloos/lage status)

Goed is boven, slecht is beneden

Leven in metaforen

B. Ontologische metaforen

Onze ervaringen met fysieke objecten (ook ons lichaam) biedt ontologische metaforen.

Ontologische metaforen om onze geest te vatten.

De geest is een entiteit als ontologische metafoor.

De geest is een entiteit

1. De geest is een machine

Machine-metafoor: geest als aan-uit te zetten, productief vermogen, intern mechanisme

Moeilijk op gang komen / liggen malen / verstand op nul zetten / eraan kapot gaan

2. De geest is een breekbaar voorwerp

Breekbaar voorwerp-metafoor: psychologische kracht

Er knapte iets / kwestbaar zijn / gebroken mens zijn

Verschil: eraan kapot gaan (eenvoudig) - er knapte iets in hem (gewelddadig)

Eindterm 9

De kandidaten kunnen de opvattingen van Lakoff & Johnson, Vroon & Draaisma, Swaab, Dreyfus, Clark & Chalmers en O’Regan, Myin & Noë (hierna; Noë)) over de vraag hoe wetenschap en techniek het mensbeeld veranderen uitleggen, vergelijken, toepassen en evalueren.

Daarbij kunnen zij de volgende standpunten betrekken:

• dat taal uitdrukt uit hoe we met ons lichaam in de wereld staan (Lakoff & Johnson);
• dat mensbeelden historisch contingent zijn (Vroon & Draaisma);
• dat mensen hun brein zijn en het brein als een computer is (functionalistisch cognitivisme, Swaab) en de evaluatie hiervan (Dreyfus, connectionisme);
• dat mensen niet alleen met hun brein denken, maar ook met hun lichaam in een omgeving (4E-cognitivisme, Clark & Chalmers en Noë).

Eindterm 10

De kandidaten kunnen uitleggen en evalueren dat volgens Lakoff & Johnson en Vroon & Draaisma metaforen en ervaringen elkaar wederzijds beïnvloeden.

Daarbij kunnen zij betrekken:
• de begrippen ‘oriënterende metaforen’, ‘ontologische metaforen’ en ‘historische contingentie’;
• een uitleg met tekstfragment 4 van Lakoff & Johnsons argument dat taal uitdrukt hoe we met ons lichaam in de wereld staan;
• een uitleg van het argument dat metaforen uit wetenschap en technologie beïnvloeden hoe we onszelf als mens ervaren.

Oriënterende metaforen?

De schrijvers spreken zelf van oriëntatiemetaforen en niet van oriënterende metaforen.

Ze zijn hetzelfde.