Intro kwestie 2 + ET10 - Lakoff & Johnson + Vroon & Draaisma

• Filosofie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Intro kwestie 2 + ET10

Aan de slag

Vandaag

• Toetsbespreking
• Intro kwestie 3
• Hoe metaforen onze bestaanservaring vormen

Aan de slag

Lees p.27/28/29 en schrijf in eigen woorden op wat ze betekenen.

Kwestie 2
Hoe veranderen techniek en wetenschap ons mensbeeld?

Via taal: metaforen en ervaringen beïnvloeden elkaar wederzijds.

 

Wij denken niet alleen met ons brein, maar ook met ons lichaam in een omgeving.

Wij zijn ons brein en ons brein is als een computer.

Bron: Happy is Up, Sad is Down: 65 Metaphors for Design, BIS publishers, 2021

Waar is die metafoor?

Metaforen en ervaringen beïnvloeden elkaar wederzijds.

 

Metafoor = beeldspraak die een vergelijking uitdrukt. 

Vaak: ontleend aan iets uit waarneembare wereld en die wordt gebruikt om iets dat abstract of niet waarneembaar is voorstelbaar te maken.

Metaforen en ervaringen beïnvloeden elkaar wederzijds.

 

Metafoor = beeldspraak die een vergelijking uitdrukt. 

Vaak: ontleend aan iets uit waarneembare wereld en die wordt gebruikt om iets dat abstract of niet waarneembaar is te begrijpen.

Slapen is opladen

Brein is een computer

Het leven is een reis

...

Metaforen en ervaringen beïnvloeden elkaar wederzijds.

 

Kenmerken metaforen:

• Werpt licht op overeenkomsten tussen 2 fenomenen 
• Belicht niet alles! Metaforen verhullen verschillen en andere manier van kijken
• Geen onschuldige vergelijking, maar transformeert hoe we beide kanten van de vergelijking opvatten. 
• descriptief én prescriptief

voorbeeld: klok en geest

denken als algoritme, algoritme als denken

computerprocessen met denken ('ik loop vast', geheugen van de computer) 

Metaforen en ervaringen beïnvloeden elkaar wederzijds.

 

Kenmerken metaforen:

• Werpt licht op overeenkomsten tussen 2 fenomenen (bijv klok en geest)
  
• Belicht niet alles, dus verhult verschillen en alternatieve vergelijkingen
  
• Transformeert hoe we beide kanten van de vergelijking opvatten. (Menselijk denken als algoritme, werking van computer als vorm van intelligentie)

Probleem: De vraag naar de mens wordt gereduceerd tot de vraag naar de werking van de hersenen, opgevat als soort computer die info verwerkt en lichaam aanstuurt

Aan de slag

ET10

Ik kan uitleggen en evalueren dat volgens Lakoff & Johnson en Vroon & Draaisma metaforen en ervaringen elkaar wederzijds beïnvloeden.

Daarbij kan ik betrekken:

• ‘oriënterende metaforen’, ‘ontologische metaforen’ en ‘historische contingentie’

• een uitleg met tekstfragment 4 van Lakoff & Johnsons argument dat taal uitdrukt hoe we met ons lichaam in de wereld staan

• een uitleg van het argument dat metaforen uit wetenschap en technologie beïnvloeden hoe we onszelf als mens ervaren.

Lees p.27/28/29 en schrijf in eigen woorden op wat ze betekenen.

Metaforen en ervaringen beïnvloeden elkaar wederzijds.

 

Lakoff & Johnson

• onderzoek naar bestaanservaring & taalgebruik
• begrippen structureren de ervaring
  
• lichamelijke oriëntatie op de wereld staat centraal in metaforen
• metaforen hebben een universeel en natuurlijk karakter

Metaforen en ervaringen beïnvloeden elkaar wederzijds.

 

Nadenken over bestaanservaring vereist taal/beelden

Metaforen en ervaringen beïnvloeden elkaar wederzijds.

 

• Metaforen hebben vaak een fysieke basis
• Ons lichaam als basis voor oriëntatie in de wereld

"Gelukkig = boven, droevig = beneden"

Metaforen en ervaringen beïnvloeden elkaar wederzijds.

 

Nadenken over bestaanservaring vereist taal/beelden

Ervaring

Taal

ervaring wordt uitgedrukt in taal

taal vormt ervaring en mensbeeld

Aan de slag

Aan de slag

Lees WMM 4.1 (incl. PT4 Lakoff & Johnson)

Schrijf de betekenis op van: 

• oriënterende metaforen 
• ontologische metaforen

Geef in de uitgedeelde tekst over metaforen met kleurtjes aan welke oriënterende metaforen zijn en welke ontologische metaforen zijn.

Lees p.27/28/29 en schrijf in eigen woorden op wat ze betekenen.

Aan de slag

ET10

Ik kan uitleggen en evalueren dat volgens Lakoff & Johnson en Vroon & Draaisma metaforen en ervaringen elkaar wederzijds beïnvloeden.

Daarbij kan ik betrekken:

• ‘oriënterende metaforen’, ‘ontologische metaforen’ en ‘historische contingentie’

• een uitleg met tekstfragment 4 van Lakoff & Johnsons argument dat taal uitdrukt hoe we met ons lichaam in de wereld staan

• een uitleg van het argument dat metaforen uit wetenschap en technologie beïnvloeden hoe we onszelf als mens ervaren.

Lees p.27/28/29 en schrijf in eigen woorden op wat ze betekenen.

Aan de slag

Aan de slag

Lees WMM 4.1 (incl. PT4 Lakoff & Johnson)

Schrijf de betekenis op van: 

• oriënterende metaforen 
• ontologische metaforen

Geef in de uitgedeelde tekst over metaforen met kleurtjes aan welke oriënterende metaforen zijn en welke ontologische metaforen zijn.

Lees p.27/28/29 en schrijf in eigen woorden op wat ze betekenen.

Aan de slag

Terugblik

Oriënterende metaforen:
Metaforen waar een ruimtelijke oriëntatie in zit. Oriënterende metaforen zijn geworteld in onze lichamelijke ervaring.

Ontologische metaforen: 

Metaforen die een fysiek object vergelijken met een innerlijk of abstracte fenomeen. 

Metaforen en ervaringen beïnvloeden elkaar wederzijds.

 

Kenmerken metaforen:

• Werpt licht op overeenkomsten tussen 2 fenomenen 
• Belicht niet alles! Metaforen verhullen verschillen en andere manier van kijken
• Geen onschuldige vergelijking, maar transformeert hoe we beide kanten van de vergelijking opvatten. 
• descriptief én prescriptief

voorbeeld: klok en geest

denken als algoritme, algoritme als denken

computerprocessen met denken ('ik loop vast', geheugen van de computer) 

Metaforen en ervaringen beïnvloeden elkaar wederzijds.

 

"Wanneer we over ons lichaam en onze geest spreken, gebruiken we, net als Ikea, vaak batterijtermen: we moeten opladen, bijtanken, energie opdoen.

Die metafoor maakt het wel erg gemakkelijk om alles, ook je dagje in de sauna of je vakantie in Kroatië, te zien als iets wat in dienst staat van je productiviteit.

Dat is fijn voor de prestatiemaatschappij, die haar ingezetenen aanmoedigt om continu ‘het beste uit zichzelf te halen’ en de scheidslijn tussen werk en privé volledig op te heffen – maar minder fijn voor het individu." 

voorbeeld: klok en geest

denken als algoritme, algoritme als denken

computerprocessen met denken ('ik loop vast', geheugen van de computer) 

Metaforen en ervaringen beïnvloeden elkaar wederzijds.

 

"Wanneer we over ons lichaam en onze geest spreken, gebruiken we, net als Ikea, vaak batterijtermen: we moeten opladen, bijtanken, energie opdoen.

Die metafoor maakt het wel erg gemakkelijk om alles, ook je dagje in de sauna of je vakantie in Kroatië, te zien als iets wat in dienst staat van je productiviteit.

Dat is fijn voor de prestatiemaatschappij, die haar ingezetenen aanmoedigt om continu ‘het beste uit zichzelf te halen’ en de scheidslijn tussen werk en privé volledig op te heffen – maar minder fijn voor het individu." 

Metaforen sturen ons denken, zijn descriptief maar ook prescriptief

voorbeeld: klok en geest

denken als algoritme, algoritme als denken

computerprocessen met denken ('ik loop vast', geheugen van de computer) 

Aan de slag

ET10

Ik kan uitleggen en evalueren dat volgens Lakoff & Johnson en Vroon & Draaisma metaforen en ervaringen elkaar wederzijds beïnvloeden.

Daarbij kan ik betrekken:

• ‘oriënterende metaforen’, ‘ontologische metaforen’ en ‘historische contingentie’

• een uitleg met tekstfragment 4 van Lakoff & Johnsons argument dat taal uitdrukt hoe we met ons lichaam in de wereld staan

• een uitleg van het argument dat metaforen uit wetenschap en technologie beïnvloeden hoe we onszelf als mens ervaren.

Metaforen en ervaringen beïnvloeden elkaar wederzijds.

 

L&J:

"Metaforen zijn universeel."

Vroon & Draaisma:
Metaforen zijn historisch contingent. Mensbeelden drukken geen noodzakelijke of universele verbanden uit maar zijn beïnvloed door technologische en wetenschappelijke ontwikkelingen.

Metaforen en ervaringen beïnvloeden elkaar wederzijds.

 

Voorbeeld historische contingentie metaforen:

Mijn hoofd werkt niet vandaag

Zet je verstand op nul

Ik kom maar moeilijk op gang vandaag

Wat voor een soort metaforn zijn dit? Oriënterende of ontologische?

Kun je een eigen voorbeeld bedenken?

Metaforen en ervaringen beïnvloeden elkaar wederzijds.

 

Wereldbeeld: 

• mechanistisch

Mensbeeld:

• mens kan causaal verklaard worden
  
• mens is gedetermineerd
  
• met natuurwetten kan je alles verklaren (geen metafysica, religie of vrije wil)
  
• mens te begrijpen in termen van functionaliteit en efficiëntie
  

Wat onthult de mens-als-machine metafoor? En wat verhult die?

Aan de slag

Aan de slag

Lees WMM 4.2

Geef

      - een voorbeeld van een metafoor en het menselijk lichaam

      - mensbeeld

van de volgende vier technologische en wetenschappelijke theorieën

1. wetenschappelijke revolutie (16e/17e eeuw)?Verlichting
2. Industriële revolutie
3. Opkomst communicatietechniek
4. Opkomst computer- en informatietijdperk

Aan de slag

Begrippen

• Oriënterende metaforen
• Ontologische metaforen
• Historische contingentie

Lees p.27/28/29 en schrijf in eigen woorden op wat ze betekenen.

Aan de slag

ET10

Ik kan uitleggen en evalueren dat volgens Lakoff & Johnson en Vroon & Draaisma metaforen en ervaringen elkaar wederzijds beïnvloeden.

Daarbij kan ik betrekken:

• ‘oriënterende metaforen’, ‘ontologische metaforen’ en ‘historische contingentie’

• een uitleg met tekstfragment 4 van Lakoff & Johnsons argument dat taal uitdrukt hoe we met ons lichaam in de wereld staan

• een uitleg van het argument dat metaforen uit wetenschap en technologie beïnvloeden hoe we onszelf als mens ervaren.

Lees p.27/28/29 en schrijf in eigen woorden op wat ze betekenen.