Hoe veranderen techniek en wetenschap ons mensbeeld? - 4.2 Technische metaforen

• Filosofie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Hoe veranderen techniek en wetenschap ons mensbeeld?

4.2 Technische metaforen

Invloed van wetenschap en technologie op de ervaring van ons menszijn

Volgens Lakoff & Johnson zijn lichamelijke basis en culturele basis van metaforen moeilijk te onderscheiden.

Vroon & Draaisma benadrukken juist de invloed van culturele context.

Metaforen zijn historisch contingent (toevallig).

De vraag naar 'wat is de mens' is dus veranderlijk.

Technische metaforen

Piet Vroon & Douwe Draaisma 

(1939-1998) & (1953)

De historische contingentie van metaforen.

Historische toevalligheid

Ontleent aan technologische en wetenschappelijke ontwikkelingen

Piet Vroon

Historische contingentie

Ons gebruik van computergerelateerde metaforen is historisch bepaald en is geen universele geldigheid.

Het brein dat informatie 'verwerkt' en herinneringen 'opslaat'.

Metaforen transformeren ons denken.

Douwe Draaisma

Mechanistische metaforen

Metaforen helpen zaken waar geen letterlijke beschrijving van bestaat te begrijpen en verklaren.

Metaforen helpen bij formuleren van nieuwe onderzoeksvragen.

Metaforen sturen en kleuren onze blik.

Mechanistische metaforen veranderen met de eigentijdse ontwikkelingen mee.

Mechanistische metafoor

1. De mens kan beschreven worden in termen van oorzaken en effecten en kan dus causaal verklaard worden (voorspelbaarheid!).

2. De mens is gedetermineerd.

3. De mens is begrijpelijk, transparant en in natuurlijke, biologische termen te beschrijven (geen occulte, religieuze verklaringen nodig).

$. De mens is te begrijpen in functionaliteit en efficiëntie.

Opbouw

4.2 Vroon en Draaisma

Uitspraken over denkvermogen vaak ontleent aan eigentijdse technieken.

Denken als het 'verwerken en opslaan van informatie'.

Artefacten en technologie inspireren onze beschrijvingen van onze ervaringen.

De computermetafoor

Het wezen van de mens terugbrengen tot activiteiten die vanuit het derde perspectief in het brein waar te nemen zijn.

Is dit terecht? Is dit wenselijk?

Link hoofdstuk 6 met 4E-cognitiefilosofen

link hoofdstuk 13 met Rasch

Historiciteit

16e eeuw: lichaam in functionele termen.

De spier die het dijbeen beweegt.

Mens als geheel van onderdelen die samenwerken; machine.

Machinemetaforen om de werking van het menselijk lichaam te beschrijven.

(Denk ook aan Descartes!)

Historiciteit

18e eeuw

Beschrijving van de geest, het psychische, in fysieke termen als 'drijfveer'.

Als machines denkwerk kan doen zoals tijd aangeven en rekenen; dan kan de materie 'mens' dat ook.

Historiciteit

19e eeuw: industriële revolutie

Stoomtechniek als bron voor metaforen

Sigmund Freud (1856-1939)

Het Es als blinde driften 'duwende energie'. De 'uitlaatklep' die dichtgehouden wordt door het Über-Ich. 

Gereguleerde deblokkering van trauma's: psycho-analyse!

Historiciteit

Rond 20e eeuw

Communicatietechnieken

Zender en ontvanger

Halverwege 20e eeuw

Informatietheorie - computertechniek

(Hoofdstuk 5)

Onder invloed van technologie verandert ons mensbeeld.

Vroon & Draaisma:

De computer geeft ons begrippen om onszelf te begrijpen

én

wij proberen computers te ontwikkelen die typische menselijke taken kunnen uitvoeren.

Neurowetenschappers & informatiewetenschappers

(Link hoofdstuk 5.3 Dreyfus en hoofdstuk 6 4E-cognitiefilosofen

Transformerend vermogen van metaforen

Enerzijds kan ik mijn brein en denkvermogen voorstellen als een computer en hiermee mijn denken verder onderzoeken. (nieuwe onderzoeksvragen)

Anderzijds verhult het ook verschillen tussen mijn denkvermogen en een computer. (Metaal, kunststof en silicium / vlees, botten en bloed)

Het verhult ook andere mogelijke metaforen.

Kris Pint (1981) blz. 101

In het boek De wilde tuin van de verbeelding uit 2017 pleit Kris Pint voor het opvatten van onze mentale ruimte als een geheime tuin. We kunnen in deze tuin (geest) ronddwalen, allerlei planten (gedachten) ontdekken, zaadjes (ideeën) planten, onkruid ( vooroordelen) wieden en zwarte aarde (een voedingsbodem voor nieuwe verhalen over wie we zijn als mens) blootleggen.

Eindterm 9

De kandidaten kunnen de opvattingen van Lakoff & Johnson, Vroon & Draaisma, Swaab, Dreyfus, Clark & Chalmers en O’Regan, Myin & Noë (hierna; Noë)) over de vraag hoe wetenschap en techniek het mensbeeld veranderen uitleggen, vergelijken, toepassen en evalueren.

Daarbij kunnen zij de volgende standpunten betrekken:

• dat taal uitdrukt uit hoe we met ons lichaam in de wereld staan (Lakoff & Johnson);
• dat mensbeelden historisch contingent zijn (Vroon & Draaisma);
• dat mensen hun brein zijn en het brein als een computer is (functionalistisch cognitivisme, Swaab) en de evaluatie hiervan (Dreyfus, connectionisme);
• dat mensen niet alleen met hun brein denken, maar ook met hun lichaam in een omgeving (4E-cognitivisme, Clark & Chalmers en Noë).

Eindterm 10

De kandidaten kunnen uitleggen en evalueren dat volgens Lakoff & Johnson en Vroon & Draaisma metaforen en ervaringen elkaar wederzijds beïnvloeden.

Daarbij kunnen zij betrekken:
• de begrippen ‘oriënterende metaforen’, ‘ontologische metaforen’ en ‘historische contingentie’;
• een uitleg met tekstfragment 4 van Lakoff & Johnsons argument dat taal uitdrukt hoe we met ons lichaam in de wereld staan;
• een uitleg van het argument dat metaforen uit wetenschap en technologie beïnvloeden hoe we onszelf als mens ervaren.

Historische contingentie

Ons gebruik van computergerelateerde metaforen is historisch bepaald (toevallig) en is geen universele geldigheid. 

Wat bedoelen Vroon en Draaisma met de stelling dat metaforen uit wetenschap en technologie onze ervaring van onszelf als mens beïnvloeden?

Leg uit hoe de metafoor van het brein als een computer onze kijk op het menselijk geheugen heeft veranderd. Geef daarbij een concreet voorbeeld.

Vroon en Draaisma benadrukken dat technologische metaforen ons zelfbeeld vormen, maar ook beperken. Leg dit uit aan de hand van de stelling 'wij zijn ons brein' waarbij ons brein wordt opgevat als een soort computer die informatie verwerkt en ons lichaam aanstuurt.