Grammatica zinsdelen 3 havo

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Nederlands

2HA

Deze les

• Korte herhaling zinsdelen
• Zelfstandig werken 

Persoonsvorm 

= Geeft de tijd (tegenwoordige tijd of verleden tijd) en het getal (enkelvoud of meervoud) van de zin aan.

Hoe vind je een PV?
- Tijd veranderen  --> PV verandert mee
- Vraagzin maken --> PV is het eerst werkwoord in de zin.

Naamwoordelijk gezegde 

- Alle werkwoorden in een zin + het naamwoordelijk deel. 

- Het naamwoordelijk deel zegt iets over het onderwerp:

Jana is al enkele dagen erg verdrietig.

- Het naamwoordelijk gezegde bevat altijd een KWW:

Altijd al werd Boris bang van oude mensen. (kww-nwd)

Hij is zijn hele leven aardig gebleven. (hww-nwd-kww)

Inge kan dolfijntrainster geworden zijn. (hww-nwd-kww-hww)

Werkwoordelijk gezegde

- Alle werkwoorden in een zin.

- Ook werkwoordelijke uitdrukkingen:

Tijdens het transport (nam) de gevangene [de benen].

- 'Te' en 'aan het' horen ook bij het gezegde:

De winkelier (was) zijn voorraden [aan het controleren}.

De baby (zit) steeds met zijn eigen tenen [te spelen}.

- Soms is het werkwoord opgesplitst:
De docent (legt) de klas de lastige sommen [uit]. 

Onderwerp

= Wie/Wat + persoonsvorm?

- Het OW begint nóóit met een voorzetsel;
- Sommige OW'en zijn lastiger:
Wie heeft jou voor je verjaardag die oorbellen gegeven?
Vraag = wie/wat heeft?               Antwoord =  ?

Tip:  Maak een ander woord van 'Wie', zoals 'de trainer:
De trainer heeft jou voor je verjaardag die oorbellen gegeven. 

OW = 'de trainer', dus 'wie' is het onderwerp in de originele zin.

Lijdend voorwerp

- Hoeft niet in de zin te staan;

- Wie/wat + werkwoordelijk gezegde + OW? Antwoord = LV

- In een zin met een naamwoordelijk gezegde staat nooit een LV

- Een LV begint nooit met een voorzetsel

vb. Deze aap wil altijd een gouden ring dragen.
Wie/wat wil deze aap dragen? Antwoord = een gouden ring (LV)

Meewerkend voorwerp

- Hoeft niet in de zin te staan;

- Aan/voor wie + gezegde + OW + LV? Antwoord = MV;

- Een MV is bijna altijd een mens of een dier;
- Controleer of je aan/voor kunt weglaten of kunt toevoegen.

Ineke heeft het antwoord aan mij gevraagd.
Vraag = Aan/voor wie heeft Ineke het antwoord gevraagd? Antwoord = 'aan mij'. 'Aan' kun je, door te schuiven, weglaten.

Bijwoordelijke bepaling

- Het 'prullenbakzinsdeel';
- Kunnen er meer van in een zin staan;
- Kunnen antwoord geven op 'waar?', 'wanneer?', 'waarvandaan?', 'waarheen?', 'waarom?', 'waardoor?', 'hoe?', enz. 

- Ook de bovengenoemde woorden zijn BWB's. 

- Sommige BWB's geven geen antwoord op vragen, maar blijven over in de zin. 

Bijvoeglijke bepaling

- Is geen zinsdeel, maar een deel van een zinsdeel!

- Alleen in een zinsdeel met een ZN kan een BVB staan;

- Meestal een BN, maar soms ook een TW, een AV of een BZV;
- Een LW is nooit (in z'n eentje) een BVB;

- Stappenplan:
1. Zoek in ieder zinsdeel het ZN (soms meer). Dit is het kernwoord.
2. De informatie die bij het kernwoord hoort, is de BVB.

Bijstelling

- Is geen zinsdeel, maar een deel van een zinsdeel!

Noemt een eerder genoemde zaak nog een keer in andere woorden.

Amsterdam, de hoofdstad van Nederland, is drukbezocht door toeristen,

Meneer Hofkamp, onze docent geschiedenis, is al drie weken ziek.

Hoofd- en bijzinnen

Samengestelde zinnen kunnen uit hoofd- en bijzinnen bestaan. 

De plaats van de persoonsvorm en het soort voegwoord laat zien om wat voor soort zin het gaat.

Hoofdzinnen

• In een hoofdzin staat de persoonsvorm altijd op de eerste of tweede plaats in de zin.
• Samengestelde zinnen met alleen hoofdzinnen zijn met elkaar verbonden door nevenschikkende voegwoorden.

Klaas kan vanmiddag niet komen, want hij moet op zijn zusje passen.

Nevenschikkende voegwoorden

Nevenschikkende voegwoorden kunnen alleen twee hoofdzinnen met elkaar verbinden.

Er zijn vier nevenschikkende voegwoorden:

en - maar - want - of

Bijzinnen

• In een bijzin staat de persoonsvorm niet op de eerste op tweede plaats in de zin.
• Bijzinnen kunnen alleen in de zin staan in combinatie met een hoofdzin.
• Een bijzin en een hoofdzin zijn met elkaar verbonden door een onderschikkend voegwoord.

Ik vind het erg vervelend dat jij altijd te laat komt.

Onderschikkende voegwoorden

• Onderschikkende voegwoorden verbinden een hoofdzin en een bijzin met elkaar.
• Onderschikkende voegwoorden kunnen aan het begin of in het midden van de zin staan.
• Er zijn verschillende onderschikkende voegwoorden:

als -aangezien - dat - doordat - hoewel - mits - nadat - terwijl - toen - zodat - omdat  enz.

Onderschikkende voegwoorden

Ik vind dat spel niet leuk, omdat ik altijd verlies.

Terwijl zij aan het wachten was, keek zij rond in huis.

Je mag mee, mits jij je huiswerk af hebt.

Als de hond heel nodig moet plassen, gaat hij blaffen.

In dat café kom ik graag, omdat daar altijd mooie herinneringen bovenkomen.

1. nevenschikkend voegwoord
2. onderschikkend voegwoord

De boer bewerkt het land, zodat daar weer bloemkool kan groeien

1. nevenschikkend voegwoord
2. onderschikkend voegwoord

Volgend jaar ga ik kamperen, of ik ga met de caravan weg

1. nevenschikkend voegwoord
2. onderschikkend voegwoord

Vandaag ga ik niet naar school, want ik voel me niet goed

1. nevenschikkend voegwoord
2. onderschikkend voegwoord

Doordat het de hele week heeft geregend, is wandelen in het bos geen pretje

1. nevenschikkend voegwoord
2. onderschikkend voegwoord

Deze meneer beweert dat een blaffende hond niet bijt.

1. HZ + HZ
2. HZ + BZ
3. BZ + HZ
4. BZ + BZ

Of Nederland snel uit de crisis komt, wachten we maar af.

1. HZ + HZ
2. HZ + BZ
3. BZ + HZ
4. BZ + BZ

Maak een samengestelde zin:
Ik zal de was aan de waslijn hangen. Het is droog.

Maak een samengestelde zin:
Ik wil graag boerenkool eten. Dat lust mijn broertje niet.

Voorzetselvoorwerp

- begint met een voorzetsel (in, op, tijdens, na etc.)

- het voorzetsel kun je (bijna niet) vervangen door een ander voorzetsel

- het voorzetsel hoort bij een vast werkwoord

- heeft vaak een figuurlijke betekenis

Verschil bwb en vzv

Hij wacht op zijn vriendin. -- vzv

Hij wacht op de stoep. -- bwb

Bij een bwb:

- geeft het voorzetsel een precieze plaats of tijd aan

- kun je het vaak vervangen door een ander voorzetsel

WWG

NWG

OND

LV

MV

BWB

VZV

BVB

Door

een

warmer

klimaat

trekken

de prooidieren

van teken

noordwaarts.

WWG

NWG

OND

LV

MV

BWB

VZV

BVB

Voor

de teek

moeten

we

al

oppassen.

WWG

NWG

OND

LV

MV

BWB

VZV

BVB

Eigenlijk

zijn

teken

onschadelijk.

D. Teken voltooien een levenscyclus in ongeveer drie jaar.

• WWG: voltooien
• Ond: teken
• LV: een levenscyclus
• BWB: in ongeveer drie jaar
• BVB: drie --> jaar

E. Door klimaatverandering kunnen herten en muizen, de lievelingsprooidieren van de teek, de winter beter overleven.

• WWG: kunnen overleven
• Ond: herten en muizen, de lievelingsprooidieren van de teek
• LV: de winter
• BWB: door klimaatverandering
• BIJS: de lievelingsprooidieren van de teek
• BVB: lievelingsprooidieren --> de teek

Enkelvoudige zin

Een enkelvoudige zin heeft één persoonsvorm en onderwerp.

De persoonsvorm staat altijd op de eerste of tweede plek in de zin.

 

• Ik fiets naar school.
• Voor mijn moeder haal ik brood bij de bakker.
• Anne geeft haar een cadeau voor haar verjaardag.

Samengestelde zin

Een samengestelde zin bestaat uit meerdere onderwerpen en persoonsvormen.

Deze zinnen zijn met elkaar verbonden door een voegwoord of komma.

De persoonsvorm kan op meerdere plekken in de zin staan.

• Als Kees kan, komt hij vanavond langs.
• Ik kom vanavond niet sporten, want ik moet oppassen.
• De klas begon te juichen toen de docent op ijsjes trakteerde.
  

Marieke zit op de bank terwijl Maarten opruimt.

1. samengestelde zin
2. enkelvoudige zin

De boze jongen kan zich nu niet meer inhouden.

1. samengestelde zin
2. enkelvoudige zin

Hij wacht niet langer af en pakt zijn spullen in.

1. samengestelde zin
2. enkelvoudige zin

Zijn liefhebbende vriendin blijkt er een andere man op na te houden.

1. Samengestelde zin
2. Enkelvoudige zin

Netflix is de enige afleiding voor het luie meisje dat op de bank zit.

1. samengestelde zin
2. enkelvoudige zin

Enkelvoudige zin

• één persoonsvorm
• één onderwerp
• persoonsvorm staat op de eerste op tweede plaats

Samengestelde zin

• meerdere persoonsvormen
• meerdere onderwerpen
• persoonsvorm kan op verschillende plekken in de zin staan

Bedrijvende en lijdende vorm

Bedrijvende vorm: het onderwerp doet iets. Er is een lijdend voorwerp.

• Klaasje en Sanne eten de taartjes op.
• Zij koopt een tas.
• De hond pakt de bal.

Bedrijvende en lijdende vorm

Lijdende vorm: er wordt iets met het onderwerp gedaan. Er is geen lijdend voorwerp.

• De taartjes worden door Klaasje en Sanne gegeten.
• De tas wordt door haar gekocht.
• De bal wordt door de hond gepakt.

Bedrijvende of lijdende zin?
De bal wordt geschopt.

1. Bedrijvend
2. Lijdend

Bedrijvende of lijdende zin?
De kinderen drinken limonade.

1. Bedrijvend
2. Lijdend

Bedrijvende of lijdende zin?
Word jij later docent aardrijkskunde?

1. Bedrijvend
2. Lijdend

Bedrijvende of lijdende zin?
De leerlingen maken de grammaticatoets.

1. Bedrijvend
2. Lijdend

Bedrijvende of lijdende zin?
De speler heeft een prachtig doelpunt gemaakt.

1. Bedrijvend
2. Lijdend

Bedrijvende of lijdende zin?
De brieven worden door de postbode bezorgd.

1. Bedrijvend
2. Lijdend