2.3 Het stroomgebied van de Rijn_A2B

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

2.3 Het stroomgebied van de Rijn

Pak je boeken en je aantekeningenschrift! 

2.1 De vorming van de Alpen

• endogene krachten: vanuit de aarde
• opstuwing land
• plooiingsgebergte 

Check de jaartallen goed!

Klik op de illustratie 

2.1 De vorming van de Alpen

Jong gebergte
hoog, steile helling, spitse top, diepe dalen.

Oud gebergte
lager, flauwe helling, afgeronde top, 

2.1 De vorming van de Alpen

Erosie

Het uitschuren en afschuren van hard gesteente door met verweringsmateriaal geladen water, ijs of wind.

Verwering

Het uiteenvallen van gesteente onder invloed van weer en plantengroei.

Sedimentatie

Afzetting van materiaal dat is meegenomen door water, wind of ijs.

Jong (plooiings)gebergte

Oud (plooiings)gebergte

2.2 Riveren van ijs

https://schooltv.nl/video/het-klokhuis-gletsjers/#q=gletsjers 

2.2 Riveren van ijs

In het verleden waren de Alpen
bedekt met gletsjers. 

Door verwering vallen gesteentes

op het ijs. Dit puin in de gletsjer

heet morene. Het puin schuurt het

landschap uit: erosie

Door mechanische verwering
veel losste stenen

1. gletsjerpoort

2. eindmorene

3. gletsjerrivier

4. zijmorene

5. gletsjer

Een V-dal (door een rivier)

Een U-dal (door een gletsjer)

Een gletsjer vormt een U-dal

Tijdens een glaciaal (ijstijd) meer gletsjers

Steile wanden

Vlakke bodem

Het einde van een gletsjer

• De gletsjer schuift door het dal naar beneden. 
• Een dal door gletsjers heet een U-dal, een V-dal wordt gevormd door rivieren. 
• Laag in het dal smelt de gletsjer en ontstaat er een gletsjertunnel en gletsjerpoort. 

2.2. Rivieren van ijs 

Verwering 

Het uiteenvallen van gesteenten onder invloed van weer en plantengroei.

Verschil verwering en erosie

Verwering vindt vóór erosie plaats.

Een steen valt uit elkaar in kleine stukjes -> verwering: de kleine stukjes worden meegenomen door wind, water, ijs en schuurt het landschap uit: -> erosie.

Lesplanning

• Mededelingen
• 
  
• Voorkennis paragraaf 3.3
• Werkblad rivieren
• Uitleg over de Rijn
• Werken aan de opdrachten
• Afsluiting

Openingsfoto

Wat zie je?

Waar komt dit voor?

Waarom komt dit hier voor?

Is dit gewenst?

Komt dit overal zo voor? 

Beschrijving van de openingsfoto

De Rijn bij de Duitse stad Boppard.

mooie meander

Lesdoel(en)

Aan het einde van de les kan je uitleggen:

- Hoe een rivier bijdraagt aan de opbouw en afbraak van het landschap

- Wat de kenmerken zijn van de Rijn in de "Boven-rijnse laagvlakte"

- Wat er bijzonder is aan de Midden-rijn

- Waarom en hoe een rivier meandert

- Waardoor een delta ontstaat

Benodigde voorkennis 

Je weet wat een regen-, smeltwater en gemengde rivier is;
Je weet wat stroomafwaarts is;
Je weet wat debiet en regiem is;
Je weet wat verval en verhang is;

Lengteprofiel rivier

Rivier stroomt van hoog naar laag

Voorkennis: rivieren

Rivier = natuurlijke waterloop die water afvoert uit een gebied.

3 soorten rivieren:

1. Regenrivier = afhankelijk van regenwater 

2. Gletsjerrivier = afhankelijk van smeltwater gletsjers/sneeuw

3. Gemengde rivier = regenwater en smeltwater

Een stroomstelsel

het geheel van de hoofdrivier met al zijn zijtakken

Blauw = Stroomstelsel

Rood = Stroomgebied

Waterscheiding

Voorkennis: debiet en regiem

• Debiet = hoeveelheid water die op een bepaald punt door de rivier stroomt (in m³ per seconde)
• Regiem = schommelingen in de waterafvoer. 

Vaak minder water in de zomer door verdamping.

Voorkennis: verval en verhang

Een rivier stroomt van hoog naar laag.

Verval = hoogteverschil tussen twee plaatsen langs een rivier. Voorbeeld: hoogteverschil van de Rijn tussen Spijk en Hoek van Holland = 12 m.

Verhang = het verval per km.

Voorkennis: verval en verhang

• Verhang = het verval per km.
• Voorbeeld: lengte van de Rijn tussen Spijk en Hoek van Holland = 150 km. Hoogteverschil (verval) = 12 m
• Verhang = 12 m / 150 km = 0,08 m per km

Aan de slag

Ga aan de slag met het werkblad rivieren.

Daarna nabespreken in de les.

10 minuten.

Antwoorden

De Rijn

Het grotere plaatje

Lengteprofiel rivier

Bovenloop

- Grote hoogteverschillen

- Verhang is groot/klein?

- Grote stroomsnelheid

- Diepe dalen: U of V-dal?

- Rivier neemt veel 

verweringsmateriaal mee

Bovenloop

Groot verhang

Het verval per kilometer.

Veel verwering en erosie

De boven rijnse laagvlakte

 Bij Basel stroomt de Rijn de Boven-Rijnse Laagvlakte binnen (Zwitserland)

Boven-Rijnse Laagvlakte: miljoenen jaren geleden ontstaan toen een deel van de aardkorst naar beneden zakte = slenk (de laagvlakte) - 

Aan weerskanten liggen hoger gelegen gebieden = horsten  

Middenloop

Ook regen rivieren

Afnemend stroomsnelheid

Ontstaan meanders

Natuurlijke bocht in een rivier.

Meanderen

Benedenloop

Klein verhang

Het verval per kilometer.

Lage stroomsnelheid

Sedimentatie en deltavorming

Monding in zee

Twee manieren waarop een rivier in zee uitmondt

Delta: 

1 door opgehoopte sediment raakt de monding verstopt;

2 de rivier zoekt steeds nieuwe uitgangen naar zee

 3 stelsel van vertakte rivierlopen

 2: Estuarium (trechtermond) 1 door sterke eb- en vloedstromen schuurt de riviermonding uit

 2 sedimentatie vindt door de sterke stromingen niet plaats

3 de riviermonding is breed en krijgt de vorm van een trechter

Stroomgebied Rijn en Maas

Afnemende vertragingstijd

verstening

Toename van het bebouwde oppervlak en de infrastructuur.

ontbossing

Het weghalen van vegetatie

Afnemende vertragingstijd

Door verstening in het stroomgebied van de Rijn kan er minder water de bodem in zakken. Gevolg: minder infiltratie: meer en steeds sneller overtollig water in de Rijn.

• Vertragingstijd = de tijd tussen het tijdstip van de neerslag en het moment dat het waterpeil stijgt.

Aan de slag!

Ga aan de slag met de opdrachten uit het werkboek.

Opdrachten 1, 2, 3, 5, 6, 7

Afsluiting

Woordenboek

Vul je persoonlijke woordenboek aan met de 

woorden die je nog niet kent:

laagvlakte

erosie 

bovenloop

middenloop

benedenloop

debiet

regiem

delta

sedimentatie

vertragingstijd

infiltratie

verstening

Afsluitende foto

Wat zie je?

Waar komt het voor?

Waarom komt dit hier voor?

Is dit gewenst?

Komt dit overal zo voor? 

Beschrijving van de afsluitende foto

De Midden-Rijn

Video

Link