Les 1: Opbouw aarde

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

Welkom terug bij Aardrijkskunde! 

Startklaar:

• Jas uit, tas op de grond
• telefoon en oortjes weg
• schrift en pen op tafel  
• log in op lessonUp op je laptop

Programma vandaag

1. Actualiteit
2. Voorkennis
3. Inhoud + aantekeningen maken
4. Oefenen
5. Afsluiting

H1 Interne systeem aarde
H2 Externe systeem aarde
H3 Landschap en landdegradatie
H4 Middellandse Zeegebied

Overzicht 

LEZEN 10 min

Actualiteit

Stel dat je naar de andere kant van de aarde kunt graven, waar zouden we dan uitkomen?

https://www.nu.nl/klimaat/6303415/al-een-jaar-recordtemperaturen-in-oceanen-tekenen-dat-opwarming-versnelt.html?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F

LEZEN 10 min

www.antipodesmap.com

     Lesdoel

Vandaag gaan we diep de aarde in om te ontdekken wat er onder onze voeten ligt. 

Aan het einde van de les...

• Ken je de namen en samenstelling van de lagen van de aarde.
• Kan je uitleggen hoe wetenschappers aan de hand van aardbevingsgolven en gesteenten kunnen begrijpen hoe de aarde in elkaar zit en hoe oud hij is.
• Kan je opnoemen welke soorten gesteenten op aarde voorkomen.

Paragraaf 1.1 en 1.2

Het lesdoel (2 min) 

Docent benoemt het lesdoel en bespreekt kort wat de leerlingen zullen leren en waarom dit belangrijk is.

Leerlingen luisteren naar de leerdoelen en krijgen een duidelijk beeld van wat er van hen verwacht wordt tijdens de les. Uitleg van leerdoelen, korte discussie over belang van de leerdoelen

Heb je je ooit afgevraagd wat er zich diep onder de aarde bevindt? 

Hoe denk je dat we iets kunnen leren over wat we niet direct kunnen zien?

Het lesdoel (2 min) 

Docent benoemt het lesdoel en bespreekt kort wat de leerlingen zullen leren en waarom dit belangrijk is.

Leerlingen luisteren naar de leerdoelen en krijgen een duidelijk beeld van wat er van hen verwacht wordt tijdens de les. Uitleg van leerdoelen, korte discussie over belang van de leerdoelen

Voorkennis

1. Je weet dat de aarde bestaat uit lagen.

2. Je weet viscositeit betekent.

3. Je weet wat vast, plastisch, vloeibaar betekent.

4. Je weet dat er verschillende typen stenen bestaan.

Welke voorkennis is nodig voor het doel.
Controleer of de leerlingen deze voorkennis beheersten door het stellen van Controle van Begrip vragen

Viscositeit geeft de 'stroperigheid' aan van een vloeistof of gas

Ken je de drie soorten gesteenten?

+ 

Aantekeningen maken in je schrift

Vragen beantwoorden op LessonUp

Opbouw aarde

Laag	Materiaal-type	Viscositeit	Kenmerken
Lithosfeer	Vast	n.v.t.	Bestaande uit de aardkorst en het bovenste deel van de mantel; stijf en breekt gemakkelijk; vormt de aardplaten.
Asthenosfeer	Plastisch	Hoog	Gedeeltelijk gesmolten; stromingen in deze laag drijven de beweging van de tektonische platen.
Binnenmantel	Plastisch	Zeer hoog	Hogere druk en temperatuur; convectiestromen mogelijk, maar trager dan in de asthenosfeer.
Buitenkern	Vloeibaar	Relatief laag	Bestaat uit vloeibaar ijzer en nikkel; bewegingen in deze laag genereren het aardmagnetisch veld.
Binnenkern	Vast	n.v.t.	Bestaat uit een vaste bol van ijzer en nikkel; ondanks de hoge temperatuur, blijft het vast door de enorme druk.

*Hoe hoger de viscositeit, hoe dikker de vloeistof

Viscositeit laag of hoog?

Hoe weten we dit?

De samenstelling van de aardlagen weten we door het meten van P- en S-golven

P- en S- Golven

Ontstaan bij o.a. aardbevingen

Primaire golven kunnen door
vast en vloeibaar

Secondaire golven kunnen

alleen door vast

Wind van noorden -> kouder

Warme zeestroom-> warmer

Lithosfeer

Continentale plaat	Oceanische plaat
Graniet	Basalt
Lagere dichtheid	Hogere dichtheid
Ouder	Jonger

Instructie (10 min)

Docent legt de nieuwe stof uit aan de hand van de lesdoel. Ondersteunt bij het maken van aantekeningen en het stellen van vragen. Gebruikt voorbeelden en bouwt de nieuwe stof op in kleine stukken.

Leerlingen luisteren naar de docent, maken aantekeningen en beantwoorden klassikale vragen van de docent.

Klassikale uitleg, aantekeningen maken, visueel en woordelijk, vragen stellen (onderwijsleergesprek), uitgewerkt voorbeeld laten zien.

Welke termen kan je opnoemen bij deze afbeelding?

Controle van begrip:
Wat zijn de drie hoofdlagen van de aarde?

De drie hoofdlagen van de aarde zijn de kern, de mantel, en de aardkorst.

Controle van begrip:
Leg uit hoe seismische golven informatie
kunnen geven over de structuur van de aarde.

Seismische golven, zoals P-golven en S-golven, bewegen door de aarde en veranderen van snelheid en richting afhankelijk van de materialen waar ze doorheen gaan. Dit helpt wetenschappers te bepalen waar verschillende lagen beginnen en eindigen en geeft inzicht in de samenstelling van die lagen.

Seismische golven

Seismische golven, zoals P-golven en S-golven, bewegen door de aarde en veranderen van snelheid en richting afhankelijk van de materialen waar ze doorheen gaan. Dit helpt wetenschappers te bepalen waar verschillende lagen beginnen en eindigen en geeft inzicht in de samenstelling van die lagen.

Controle van begrip:
Beschrijf de verschillen in viscositeit
tussen de mantel en de aardkorst.

De mantel heeft een hogere viscositeit dan de aardkorst, wat betekent dat het materiaal in de mantel trager stroomt. De aardkorst is stijf en breekt gemakkelijk, terwijl de mantel deels vloeibaar is en langzame bewegingen mogelijk maakt.

Viscositeit geeft de 'stroperigheid' aan van een vloeistof of gas

Lithosfeer = gesteente

• Lithosfeer bestaat uit talloze stenen 
• Gesteente is opgebouwd uit verschillende mineralen en organische stoffen uit de natuur.  

Soorten gesteenten

Stollingsgesteente
Ontstaan door afkoeling en stolling van magma.
Graniet = dieptegesteente (mineralen) Basalt = uitvloeiingsgesteente (grijszwart, geen kristalen)

Soorten gesteenten

Stollingsgesteente	Sedimentgesteente
Ontstaan door afkoeling en stolling van magma.	sediment wordt in lagen neergelegd en samengeperst
Graniet Basalt	Zandsteen = samengeperst zand Kalksteen = samengeperst organische materialen, zoals schelpjes

Soorten gesteenten

Stollingsgesteente	Sedimentgesteente	Metamorf gesteente
Ontstaan door afkoeling en stolling van magma.	sediment wordt in lagen neergelegd en samengeperst	ontstaan door hoge druk en hoge temperatuur diep in de aardkorst, bij gebergtevorming of magmahaarden
Graniet Basalt	Zandsteen Kalksteen	Marmer = kalksteen onder hoge druk en temperatuur Leistein = was klei

Welk type gesteente?

gesteentekringloop

Controle van begrip:
Wat zijn de drie hoofdgroepen gesteenten?

De drie hoofdgroepen gesteenten zijn sediment, stollings en metamorfgesteente. 

Controle van begrip:
Hoe kan een sedimentgesteente een metamorf gesteente worden (gesteentekringloop)?

Onder druk en temperatuur diep in de aardkorst. 

Zelf aan de slag! 

• Wil je alles nog even nalezen? Lees dan 1.1 en 1.2
  
  
•  Opdrachten maken: 
  - 1.2 opgave Opdracht 4 type gesteente
  - 1.2 opgave Opdracht 6 Het verhaal van een steen

Begrippen oefenen

https://quizlet.com/join/3pNVra7Rf?i=1fo1jg&x=1bqt

Retrieval practice (10 min)

Docent geeft de leerlingen de tijd om zelf te oefenen met de lesstof en biedt ondersteuning indien nodig.

Leerlingen oefenen zelf met de lesstof door begrippen te oefenen met Quizlet, flashcards te maken en zichzelf te overhoren of topografie spellen online te doen.

Quizlet, flashcards maken, zichzelf overhoren, topografie spellen online

quizlet.com

     Lesdoel

Vandaag gaan we diep de aarde in om te ontdekken wat er onder onze voeten ligt. 

Aan het einde van de les...

• Ken je de namen en samenstelling van de lagen van de aarde.
• Kan je uitleggen hoe wetenschappers aan de hand van aardbevingsgolven en gesteenten kunnen begrijpen hoe de aarde in elkaar zit en hoe oud hij is.
• Kan je opnoemen welke soorten gesteenten op aarde voorkomen.

Paragraaf 1.1 en 1.2

Het lesdoel (2 min) 

Docent benoemt het lesdoel en bespreekt kort wat de leerlingen zullen leren en waarom dit belangrijk is.

Leerlingen luisteren naar de leerdoelen en krijgen een duidelijk beeld van wat er van hen verwacht wordt tijdens de les. Uitleg van leerdoelen, korte discussie over belang van de leerdoelen

H1 Interne systeem aarde
H2 Externe systeem aarde
H3 Landschap en landdegradatie
H4 Middellandse Zeegebied

Overzicht 

Tot de volgende les!

Meenemen:
- JDW Map of AK schrift

- Pen 

Test jezelf! 

kern, mantel, aardkorst

snelheid, richting

hoger

Zelf aan de slag

De aarde bestaat uit drie hoofdlagen: de __________, de __________, en de __________.

Seismische golven veranderen van __________ en __________ afhankelijk van de materialen waar ze doorheen gaan.

De viscositeit van de mantel is __________ dan die van de aardkorst.

kern, mantel, aardkorst

snelheid, richting

hoger

Zelf aan de slag

De __________ mantel bevindt zich direct onder de aardkorst.

De buitenkern van de aarde is __________, terwijl de binnenkern __________ is.

Stratigrafie bestudeert de volgorde van __________.

bovenste

vloeibaar, vast

gesteentelagen

Zelf aan de slag

Radiometrische datering wordt gebruikt om de __________ van gesteente te bepalen.

Fossielen in gesteentelagen helpen wetenschappers de __________ van de aarde te begrijpen.

P-golven kunnen door zowel __________ als __________ materialen bewegen, terwijl S-golven alleen door __________ materialen bewegen.

ouderdom

geologische geschiedenis

vaste, vloeibare, vaste

 Vraag 1

(R) 1 punt

De aarde is opgebouwd uit verschillende lagen. Het is belangrijk om te weten welke lagen dit zijn en wat hun eigenschappen zijn. 

Geef de drie hoofdlagen van de aarde en beschrijf kort hun samenstelling.

De drie hoofdlagen van de aarde zijn: de kern (binnenkern: vast, voornamelijk ijzer en nikkel; buitenkern: vloeibaar, voornamelijk ijzer en nikkel), de mantel (halfvloeibaar, voornamelijk silicaatgesteenten), en de aardkorst (vast, dun, verdeeld in continentale en oceanische korst).

Vraag 2 

(T1) 2 punten

Seismische golven bewegen door de aarde en veranderen van snelheid en richting afhankelijk van de lagen waar ze doorheen gaan. Dit geeft ons informatie over de interne structuur van de aarde.

Leg uit hoe seismische golven informatie geven over de opbouw van de aarde.

Seismische golven, zoals P-golven (primair) en S-golven (secundair), veranderen van snelheid en richting wanneer ze door verschillende materialen en dichtheden in de aarde bewegen. Door de manier waarop deze golven zich verspreiden en veranderen, kunnen wetenschappers bepalen waar de verschillende lagen beginnen en eindigen en inzicht krijgen in de samenstelling van die lagen.

Vraag 3 

(T2) 2 punten

De mantel en de aardkorst hebben verschillende eigenschappen die belangrijk zijn voor de dynamiek binnen de aarde, zoals hun viscositeit. 

Beschrijf de viscositeit van de mantel en leg uit hoe deze verschilt van de aardkorst.

De mantel heeft een hogere viscositeit dan de aardkorst, wat betekent dat het materiaal in de mantel trager stroomt. De aardkorst is stijf en breekt gemakkelijk, terwijl de mantel deels vloeibaar is en langzame bewegingen mogelijk maakt.

Vraag 4 

(T1) 3 punten

De aarde bestaat uit verschillende lagen. De buitenste laag van de aarde noemen we de __________, de middelste laag is de __________, en de binnenste laag is de __________. De kern is verder onderverdeeld in de __________ kern en de __________ kern. De mantel bestaat uit de __________ en de __________ mantel.

De aarde bestaat uit verschillende lagen. De buitenste laag van de aarde noemen we de aardkorst, de middelste laag is de mantel, en de binnenste laag is de kern. De kern is verder onderverdeeld in de buitenkern en de binnenkern. De mantel bestaat uit de bovenste en de onderste mantel.