Skriuw mar Frysk - ferfolch - les 7 (ik wol in bosk op 'e jierdei)

• Fries
• Beroepsopleiding

Skriuw mar Frysk - ferfolch - les 7

Wurklist

• Weromsjen op ôfrûne wike: bjusterbaarlike wurden fûn?
  
• Húswurk meitsje kinnen?
  
• Skriuwopdracht weromjaan en ynleverje.
• Eigenskipswurden & graadbûging
• Stavering twalûden en brekking
• Ynterferinsjes
• Húswurk: Skriuw mar Frysk / mail nei in liedingjaande

(fergrutsjende en oertreffende trep)

Wa wol meidwaan oan it eksamen?

Afûk stjoert in mail om op te jaan. Wat wolle jim noch oefenje?

Hifkje even wa fan de kursisten meidwaan wolle oan it eksamen. De kursisten krije

dêrfoar in mail tastjoerd mei in link foar it opjaan.

Hear ek even hokker ûnderdielen oft se graach noch in kear oefenje wolle foar it

eksamen.

Skriuw mar Frysk

Hantlieding lesjouwer side 104.

Geef of net geef:
'Wy geane te kuierjen yn de bosk'.

1. geef
2. net geef

Alle lessen begjinne mei in tal fragen út Blinder of blunder fan PraatmarFrysk.nl.

Ien beam,
twa ...

1. beamen
2. beammen
3. bjemmen

Wat is de betsjutting fan: 'út de bosk hakke wêze'.

1. In betrouber persoan wêze.
2. In swijsum persoan wêze.
3. In ûnbeskoft persoan wêze.

Wat is it Fryske wurd foar 'bosbes'.

1. blebberbei
2. strúsbei
3. toarnbei

blebberbei = bosbes

strúsbei / reade bei = aalbes

toarnbei = braam

Diktee [Boek ticht &

 les diele út]

Diktee: fiifde, fyfste, fyfte, fyfde

Graadbûging: fergrutsjende / oertreffende trep

Lykas NED -er / -st. Sjoch ek: oersjoch regels side 51.

Grut

Grutter

Grutst

Stellende trep / grûntrep	Fergrutsjende trep	Oertreffende trep
swier	swierd er	swier st
einigjend op -l / -n mâ l / ti n	mâl er / mâl der tinn er / tin der	mâl st tin st
einigjend op -s wii s	wiz er	wiis t (gjin -s)
einigjend op -st / -sk far sk	farsk er	meast farsk
ûnregelmjittige foarmen folle goed graach in bytsje	mear better leaver minder	meast bêst leafst minst

Eigenskipswurden mei graadbûging (= bijv. nw. in trap v. vergelijking)

Stellende trep = stellende trap

Opdracht 1

Ferdiel de groep oer fjouwer groepkes. 

Elk groepke set in rychje 

eigenskipswurden út it wurdfjild yn de fergrutsjende en oertreffende trep.

Opdracht 1

Antwurdboek side 45.

Lês inoar de wurden foar.

Eigenskipswurden yn de fergrutsjende en oertreffende trep.

Oersjoch regels side 49-51.

Lykas it Nederlânsk.

Frysk in regel dy't oan it ferdwinen is: Besitlik foarnamwurd + it-wurd = eigenskipswurd net ferbûge.

Us lyts(e) famke wasket har.

Nei in, sa'n, hoe'n, gjin, elk, mannich + it-wurd = eigenskipswurd net ferbûge.

Dat is in grut fabryk. 

Sa'n griis burd haw ik noch nea sjoen. 

Hy hat gjin guodlik aard. 

Eigenskipswurden en graadbûging

Skoft

Opdracht 2

Lesboek side 76-77.

Meitsje it ferhaal ôf troch op de lege plakken in passend eigenskipswurd yn te foljen. Set it, dêr’t dat nedich is, yn de fergrutsjende of oertreffende trep.

Opdracht 2

Antwurdboek side 46.

Lês inoar it ferhaal foar.

Taalskets - twalûden en brekking [1.30]

Twalûden

(oersjoch regels side 16-17)

-r	altyd in twalûd foar in -r	oere, boer (NED twalûd: foar -r)
oe	útspraak al as net in twalûd	AL: hjoed, goed NET: hoeke, boek
ea, oa, ue, ie, eo	stavering jout oan dat it in twalûd is	keatse, roas, flues, natuer, giel, freon, gleon
ea/e, oa/o, ue/u	as de klam ferdwynt, kin ek it twalûd ferdwine	Am ea rika / Am e rikaan, kateg oa rysk/kateg o ry, strukt ue r/strukt u reel
iuw (altyd mei w)	útspraak iuw fan liuw + fan eau	iuw, de liuw + triuwe, bliuwe, bedriuw
eau	útspraak net mei de iuw fan liuw	leauwe, ik leau, wat sleau
eau	doetiid en mulwurd (útspraak ö.ǝ )	preau, preaun, bleau, bleaun
eo	foar de -n (útspraak ö.ǝ)	sneon, freon, gleon
eu	foar de -r (útspraak lykas NED ö:)	sjauffeur, kleur, fleur, dreun
ui	útspraak lykas NED	trui, fruit

Jan Popkema - Grammatica Fries - side 49 = fonologie en spelling.

In twalûd is in fêste kombinaasje fan twa lûden yn ien wurdlid dy't soepel yn elkoar oergeane.

Tink om it ferskil tusken it lange ii-lûd en it twalûd ie. 

Frysk hat gjin dûbele uu, wol it twalûd ue. 

Trijelûden

(oersjoch regels side 18)

oai	twalûd (útspraak ooi)	moai, oktroai
oai	trijelûd by brekking	moaier, koaike (keunstaai yn it nêst fan in ljip)
uoi	trijelûd	muoike (tante), muoilik (oandien), ruoikje (súntsjes roeie), fuoi (ôfkarrend)

Brekking by twalûden

Ferskil tusken brekking en in grûnwurd:

Grûnwurd kjel: hearst in jè-lûd. It is net fan in oar wurd ôflaat, staverje fonetysk mei je.

Brekking kealtsjes: hearst in jè-lûd. It komt fan it wurd keal, dêrom staverje mei ea.

Grûnwurd fjild hearst ek in ji-lûd. It is net fan in oar wurd ôflaat, dus staverje mei ji.

Brekking stiennen: hearst in ji-lûd. It komt fan it wurd stien, dêrom staverje mei ie.

Brekking is ien fan de lestichste staveringsûnderdielen. 

Lit goed it ferskil yn de útspraak hearre.

Brekking by twalûden

Brekking kin foarkomme by fjouwer twalûden (oa, ie, ea, oe): de útspraak feroaret by meartal, ferlytsing of gearstalling. De klam ferspringt dan.

(oersjoch regels side 19)

grûnwurd	gjin brekking meartal / ferlytsing	brekking (tink om dûbel bylûd)
roas / doar / doaze	roazen, roaske / doazen	doarren, doarke / doaske
kier / stien	kieren / kierke	stiennen, stientsje
bear / peal / beam	bearen / bearke	peallen, pealtsje / beammen, beamke
boer / foet / stoel	boeren / boerke	fuotten, fuotsje / stuollen, stuoltsje (oe > uo)
skuorre / muorre / buorlju	skuorren, skuorke (uo al yn grûnwurd)
doarp / koart	doarpen, doarpke (oa al yn grûnwurd)

Brekking is ien fan de lestichste staveringsûnderdielen. Lit goed it

ferskil yn de útspraak hearre.

Brekking is gjin regel foar, men moat wurd foar wurd besjen oft it wurd al as net brekking krijt. 

Tuskenspul

Yn it tuskenspul, dat wol sizze alle slaggen nei it jildich weromslaan troch in perkspiler fan in opsleine bal, is it wol tastien mei twa hannen te kearen, of te slaan.

It is in spultsje fan sjesa ...

Elk krijt in stik papier en skriuwt dêr in sin op dy't net ôf is. De buorman/frou makket de sin ôf en skriuwt wer in nije sin dy't net folslein is. It briefke wurdt hieltyd trochjûn. 

Ta beslút lêze we de ferhaaltsjes oan elkoar foar.

Foarbylden:

It wie de lokkichste dei fan syn libben ...

Ik sloech wanhopich op 'e doar ...

Opdracht 4

Ferdiel de groep yn trijen. Elk groepke set in alinea fan it ferhaal In koeltsje yn ’e bosk yn de notiid. Antwurdboek side 46. Tink derom dat net allinnich tiidwurden mar ek oare wurden feroarje moatte.

Opdracht 4

Antwurdboek side 47.

It ferhaal In koeltsje yn ’e bosk yn de notiid. 

Lês inoar it ferhaal foar.

Opdracht 5

Lesboek side 78.

Yn de tekst ûntbrekke in tal wurden. Folje de ûntbrekkende wurden yn. 

Opdracht 6

Ferbetterje de flaters. Soms sitte der mear flaters yn in sin.

Ynterferinsjes

Oersjoch regels side 73-74

Algemien 7

Opdracht 7 Lesboek side 80

Wurkje yn twatallen.

Elk twatal set ien of mear sinnen oer nei it Frysk.

1. ‘Mooi, beter, beste bloemen te koop!’ Gaise roept uit zijn stalletje de mensen toe. ‘Hierrrrr op de markt .... frisse violen, hemelhoge Helianthus! Kom en koop!’
2. De meeste mensen slenteren langzaam zijn fleurige stalletje met zomerbloemen voorbij.
   
3. Roze cosmea, blauwe lavendel, paarse korenbloemen, witte delphinium en gele zonnebloemen; er is geen nee te koop. Anne en Simone stappen zuinig en houden bij Gaise in.
   
4. ‘Ik heb veel kale plekken in de tuin. Hongerige slakken’, begint Simone. ‘Je moet wat planten hebben die slakken liever mijden’, vervolgt Anne.
5. ‘De Helleborus of hemelslot, met van die vlezige bladen, of zo.’

Yn it Antwurdboek stiet in foarbyldoersetting. Dat wol net sizze dat oare oersettingen altyd ferkeard binne.

Ofwikende oersettingen fan kursisten kinne mei-inoar bepraat wurde. Tink dêrby goed om ynterferinsjes!

Skriuwopdracht eksamenkandidaten

Produkteasken: lesboek side 79. Oersjoch regels side 76.

Sûnt in healjier hasto in nij ôfdielingshaad op it wurk. 

Jimme hawwe in konflikt. 

Skriuw in mail nei syn liedingjaande.

Skriuw in pear oerdreaune sinnen by ien fan de plaatsjes.

Brûk yn elts gefal trije wurden mei brekking.

Bosk - Arcadia Ljouwert 2022.

11 waskbearen ûntsnapt/ûntkommen út AquaZoo.

Lês mar Frysk

Foar it ferstevigjen fan it wurdbyld is it wichtich om in soad te lêzen. 

Lêstekst yn it antwurdeboek.

Nijsgjirrich om te witten.

Boeketip fan kursist ...

Linda de Haan - Ik wol in bosk op 'e jierdei.

Simke hat in beam op ’e jierdei frege, dat liket har in moai kado. Bern by har út ’e klasse sizze dat dat net kin, dat in beam in stom kado is ast op de twadde ferdjipping wennest.

Dat sille we noch wolris sjen, tinkt Simke. Se docht gau in winsk yn it moanneljocht en skriuwt – foar de wissichheid – in brief oan de boargemaster. As Simke op in dei wekker wurdt, sjocht se skimen fan tûken en blêden. Is har winsk útkommen, of dreamt se noch?

In fleurich printeboek oer dreamen dy’t útkomme en de magy fan beammen.

Dit boek is der ek yn it Nederlânsk.

Bist op syk nei moaie oanfollende opdrachten by dit boek? Sjoch dan by de Lêstip fan Keimpe.

Húswurk

Opdrachten dy't we yn de les net dien hawwe + 8, 9, 10 en fertel ús oer in nijsgjirrich wurd / moaie sin dy'tst tsjinkaamst.

Skriuw mar Frysk 2.7.

... jout ús nije wike in boeketip.

Alle opdrachten dy’t neisjoen wurde kinne, steane ek op kursus.edufrysk.nl. It húswurk kin sawol dêr as yn it kursusboek makke wurde. 

De lêsteksten binne ek te finen op eduFrysk en kinne dêr foarlêzen wurde.

Neigesetsje

1822 Bruorren Halbertsma:

Eeltsje, Joost Hiddes, Tjalling

De lapekoer fan Gabe Skroar

út Rimen & Teltsjes

Boarne:

www.dbnl.org

Bruorren Halbertsma - Rimen & Teltsjes.

1700-1800 Frysk = Boers

Boarne:

Jan Althuisen 1755, side 117 "boersck".

Zolang de wind van de wolken waait, 2006, side 51.

De Franeker doopsgezinde predikant Feike van der Ploeg (1736-1790) schreef, in het Nederlands en Fries (Boers), gelegenheidsgedichten op academische gebeurtenissen en personen. 

Opdracht 3

Stavering twalûden en brekking.

Wurkje yn groepkes fan 2-3.

Dobbelje om bar en doch de opdracht dy't by it sifer op it blêd stiet.

Printsje it blêd Twalûden (bylage Taalspultsjes, allinne digitaal) mei opdrachten foar de kursisten. Soargje foar genôch dobbelstiennen.