'Skriuw mar Frysk - basis - les 8

• Fries
• Beroepsopleiding

Skriuw mar Frysk

basis - les 8

Foar it skriuwen fan teksten moatst net allinne goed staverje kinne, mar hast ek

kennis nedich fan tiidwurden, grammatika en taaleigen.

Wurklist

• Weromsjen op ôfrûne wike. 
• Stavering brekking by fjouwer twalûden.
  
• Grammatiks meartal en ferlytsingswurden.
• Unregelmjittige tiidwurden.
• Taaleigen: wurdskat & ynterferinsjes oer bisten.
• Skriuwe: diktee, in ferslach fan in gearkomste, Skriuw mar Frysk 1.8.
• Húswurk (kursus.edufrysk.nl)
• Neigesetsje.

Foar de EduFrysk skriuwopdracht moatst oantekeningen meitsje fan dizze les.

Weromkomme op it húswurk:

- stavering twa- en trijelûden

- stavering fan de ei/ij

- ûnregelmittige tiidwurden

- wurdskat wylst, ornearre foar, grutskalich

Lienwurden: Hawwe de kursisten noch mear foarbylden fan wurden út it Frânsk?

Diktee

Ik lês it diktee foar.

De dikteesin wurdt net yn de les neisjoen.

Neisjen is ûnderdiel fan it húswurk, de flaters kinne der dan maklik úthelle wurde.

Dikteesin les 8:

De hoanne en de jerke sieten tegearre opsletten yn it keammerke dat fol lei mei huodden.

Stavering brekking

Lês de wurden fan it wurdfjild troch.

Opdracht 1

Meitsje twa rychjes.

Ik jou in oantal wurden. Meitsje fan it wurd earst in meartal en set it dêrnei yn it goede rychje.

[boeken ticht, les diele út]

gjin brekking by it meartal

wol brekking by it meartal

Ofbylding: iisbearen AquaZoo.

doar, roas, bear, toer, kies, boer, stien, liet, peal, doaze.

Opdracht 1 neisjen

Meitsje twa rychjes.

Ik jou in oantal wurden. Meitsje fan it wurd earst in meartal en set it dêrnei yn it goede rychje.

[boeken ticht, les diele út]

gjin brekking by it meartal

wol brekking by it meartal

doar, roas, bear, toer, kies, boer, stien, liet, peal, doaze

Brekking by twalûden

Ferskil tusken brekking en in grûnwurd:

Grûnwurd kjel: hearst in jè-lûd. It is net fan in oar wurd ôflaat, staverje fonetysk mei je.

Brekking kealtsjes: hearst in jè-lûd. It komt fan it wurd keal, dêrom staverje mei ea.

Grûnwurd fjild hearst ek in ji-lûd. It is net fan in oar wurd ôflaat, dus staverje mei ji.

Brekking stiennen: hearst in ji-lûd. It komt fan it wurd stien, dêrom staverje mei ie.

Brekking is ien fan de lestichste staveringsûnderdielen. Lit goed it

ferskil yn de útspraak hearre.

Brekking by twalûden

Brekking kin foarkomme by fjouwer twalûden (oa, ie, ea, oe): de útspraak feroaret by meartal, ferlytsing of gearstalling. De klam ferspringt dan.

(oersjoch regels side 19)

grûnwurd	gjin brekking meartal / ferlytsing	brekking (tink om dûbel bylûd)
roas / doar / doaze	roazen, roaske / doazen	doarren, doarke / doaske
kier / stien	kieren / kierke	stiennen, stientsje
bear / peal / beam	bearen / bearke	peallen, pealtsje / beammen, beamke
boer / foet / stoel	boeren / boerke	fuotten, fuotsje / stuollen, stuoltsje (oe > uo)
skuorre / muorre / buorlje	skuorren, skuorke (uo al yn grûnwurd)
doarp / koart	doarpen, doarpke (oa al yn grûnwurd)

Brekking is ien fan de lestichste staveringsûnderdielen. Lit goed it

ferskil yn de útspraak hearre.

Brekking is gjin regel foar, men moat wurd foar wurd besjen oft it wurd al as net brekking krijt. 

Opdracht 2

Set de wurden tusken heakjes oer yn it Frysk.

Wês taret op in foarlêsbeurt.

Diktee

Ik lês it diktee foar.

[boek ticht + les diele út]

It diktee wurdt yn de les neisjoen.

Jou dyn wurk oan dyn buorman/buorfrou. Dy sjocht dyn tekst nei. It giet fansels benammen om de:

twalûden en brekking.

It diktee fan it kursusboek kin yn Edufrysk makke wurde.

As it te lang is: de helte foarlêze.

Diktee neisjen: twalûden en brekking.

Boarne:  Omrop Fryslân nijs 2021.

Skoft

Schrijfplankje van Tolsum

In het jaar 1914 werd een Romeins schrijfplankje gevonden met daarop een Latijnse tekst. De handgeschreven letters waren moeilijk leesbaar, maar toch kon een tekst worden ontcijferd. De tekst bleek een Romeins koopcontract te zijn over de verkoop van een koe voor een bedrag van 115 muntstukken, in hoogstwaarschijnlijk de eerste eeuw na Chr.

Unregelmjittige tiidwurden

Sjoch yn it boekje Tiidwurden hoe’t de tiidwurden bringe, drinke, glimme, helpe, hingje, klimme, klinke, minge, sinke, sjonge, skinke, skrikke, springe, swimme en tinke bûgd wurde.

Opdracht 3 = húswurk

Folje de goede tiidwurdsfoarm yn.

Antwurdboek side 48.

YouTube [3:56]

https://youtu.be/3SKn9YpQ5i0

Sjoch ek filmke 12:

Twalûden en brekking.

Meartal

Fan haadwurd meartal meitsje:

-s tafoegje: leppel - leppels.

-en tafoegje: skoalle - skoallen.

Tink om:
Brekking by twalûden.

Ferkoartsjen fan de útspraak.

Guon meartallen krije brekking, dêr binne gjin fêste regels foar.

Utsûnderings moatte út de holle leard wurde.

Meartal útgong	-en
Wurden mei ien wurdlid.	boek en , ding en , jass en , slakk en
Mei klam op it lêste wurdlid.	papier en , getall en , misdriuw en ,
Alle wurden op -e (útsein lienwurden en ferlytsingswurden).	skoall en , skjirr en , wurkwiz en , ûl en
Alle wurden op -skip, -dom, -ij, -ling.	mienskipp en , eigendomm en , rederij en , bij en , learling en

Meartal útgong	-s
Lienwurden dy't einigje op in lûd.	rûte s, telefyzje s, auto 's, paraplu 's
Ferlytsingswurden.	foarkje s , leppeltsje s , bedsje s , blomke s
Wurden dy't einigje op -el, -em, -er(t), -ier, -en, um .	wafel s , tafel s , biezem s , boaiem s , bjinder s , hynder s , kikkert s , rintenier s
Wurden dy't einigje op -sje en -zje.	situaasje s , garaazje s
Wurden op -ing by foarkar in -s.	hjerring s / hjerring en , útfiering s / útfiering en .
-heid = -heden / -fol = -follen	oer heden , bûs follen , hân follen

wurdlid = lettergreep

klam = klemtoon

Alle regels zelfde als Nederlands, behalve de meervoud -s na -ing.

Wurden dy't einigje op in lûd krije in apostrof as dat needsaaklik is foar de útspraak: aoto's, paraplu's.

Meartal: brekking en ferkoarting

Utsûnderingen:	moatte út 'e holle leard wurde!
Brekking	skoech - skuon, brief - briefkes (útspraak ji)
Brekking twalûden	beam - beammen ( bjemm ), keal - keallen ( kjelln ), tried - triedden ( trjiddn ), doar - doarren ( dwarrn )
Ferdûbbeling bylûd	jas - jassen, skip - skippen
Ferkoarting fan in lang lûd nei in koart lûd	tsiis - tsyskes, glês - gleskes, doaze - doaskes, peal - pealtsjes, bern - berntsjes, fear - fearkes
Ferkoarting aa foar m	daam - dammen, faam - fammen, laam - lamkes
Ferkoarting ô wurdt o	rôt - rotten (lang bliuwe: bôle - bôlen, fôle - fôlen)
Ferkoarting â wurdt a	bân - bannen, lân - lannen (lang bliuwe en gjin ferdûbeling fan it bylûd: stâl - stâlen, wâl - wâlen)

lûd = klinker

bylûd = medeklinker

Foar brekking is gjin regel.

Brekking is faak te herkennen oan de stavering by guon wurden mei in twalûd. Want dan wurdt it twalûd folge troch twa bylûden.

youTube [2:50]

https://youtu.be/0OnrTkWauUY

Ferlytsing (tink om: ek brekking)

Ferlytsing fan haadwurden troch tafoegjen fan: -ke, -tsje, -sje of -je.

(as it haadwurd einiget op in -e, dan is de foarôfgeande letter beskiedend: panne-pantsje, brêge-brechje, skjirre-skjirke)

-ke as it haadwurd einiget op in lûd of op -b, -p, -m, -f, -r, -s, -w ( -ve/-f, -ze/-s)	doke, laam-lamke, fearke, sweefke, lampke, doaze-doaske, tsiis-tsyske, triuwke, beam-beamke, glês-gleske, brief-briefke (útspraak -ji)
-tsje as it haadwurd einiget op -n, -l,	hûntsje, ieltsje, kealtsje, pealtsje, berntsje, hintsje
-sje as it haadwurd einiget op -d, -t (as de slot-t net sein wurdt, mei de útgong ek -ke wêze)	paadsje, houtsje, sleatsje nêst-nestke, nestje
-je as it haadwurd einiget op -ch, -ge, -k, -ng (-ng wurdt -nk)	baarch-barchje, flagge-flachje, seage-seachjes, fiskje, tonge = tonkje, ding-dinkje,

lûd = klinker

bylûd = medeklinker

Foar brekking is gjin regel. Brekking is faak te herkennen oan de stavering by guon wurden mei in twalûd. Want dan wurdt it twalûd folge troch twa bylûden.

Opdracht 4

Meitsje fan de wurden tusken heakjes meartal.

Tink om brekking, ferkoarting en ôfwikende foarms.

Wês taret op in foarlêsbeurt.

Opdracht 5

Meitsje fan de wurden tusken heakjes ferlytsingswurden.

Tink om brekking, ferkoarting en ôfwikende foarms.

Wês taret op in foarlêsbeurt.

Taaleigen: fariaasje yn wurdskat. 

Oersjoch regels side 59-60.

Regel o/m ferlieze.

Ynterferinsje

NED ynstee fan geef Frysk.

Yn sprektaal wurdt mear akseptearre as yn skriuwtaal. 

Hâld rekken mei de doelgroep.

Oersjoch regels side 65.

Opdracht 6

Ferbetterje de flaters yn de sinnen.

Wês taret op in foarlêsbeurt.

Helte fan de groep begjint by 1.

Oare helte begjint by 22.

Skriuwopdracht

Do hast oantekeningen makke by de les fan hjoed. Wurkje dy oantekeningen út.

 

Skriuw safolle mooglik folsleine sinnen en soargje dat in oare kursist it begrypt. Skriuw op syn minst in heale A-4 en it ferslach is kwa stavering en grammatika korrekt.

Ta beslút stiet der yn elke les in skriuwopdracht. Dy skriuwopdrachten wurde opboud fan A1 nei B2. It doel is om

oan de ein fan module 2 nivo B2 te heljen.

By de skriuwopdracht mei it

wurdboek brûkt wurde. Nei de opdracht sjogge de kursisten elkoars stikje nei. Lit

se eventuele flaters mei-inoar beprate. Bepraat dêrnei noch even koart eventuele

swierrichheden.

Húswurk

EduFrysk en/of Antwurdboek:

• Opdracht 7: Sjoch de dikteesin nei.

        Ferbetterje flaters. Earst sels neitinke!

• Lêsteksten: brekking.
• Diktee en skriuwopdracht yn EduFrysk.
• Opdracht 8: tiidwurden.
• Opdracht 9: sinnen oersette.
• Opdracht 10: Frisismen.

Lêze: 

- Nijsgjirrich om te witten.
- Boeketip

De lêsteksten kinne yn EduFrysk foarlêzen wurde.

Hiel lang stiene der yn de LC stikjes út it Bokwerder Belang. Yn dy stikjes stiene in

soad frisismen, krekt as yn it liet fan Piter Wilkens.

Skriuw in pear sinnen by ien fan de plaatsjes.

Brûk yn elts gefal 1 meartal en 1 ferlytsingswurd.

flinter, ko, jaar, donker, fange, heine.

Neigesetsje

It is in spultsje fan sjesa

Elk krijt in stik papier en skriuwt dêr in sin op dy't net ôf is. De buorman/frou makket de sin ôf en skriuwt wer in nije sin dy't net folslein is. It briefke wurdt hieltyd trochjûn. 

Ta beslút lêze we de ferhaaltsjes oan elkoar foar.

Wurdbingo

Wurkje yn groepkes fan 4-5.

Elk kiest seis wurden út it wurdfjild en skriuwt dy op.

De spullieder neamt wurden op.

Wa hat as earste bingo?