Skriuw mar Frysk - basis - les 7 (papier en stiften)

• Fries
• Beroepsopleiding

Skriuw mar Frysk

basis - les 7

Foar it skriuwen fan teksten moatst net allinne goed staverje kinne, mar hast ek

kennis nedich fan tiidwurden, grammatika en taaleigen.

Wurklist

• Weromsjen op ôfrûne wike. Ferwurkingsopdracht húswurk.
• Stavering ei/ij (Frysk en Wâldfrysk) en twa- en trijelûden.
  
• Unregelmjittige tiidwurden.
• Taaleigen: wurdskat & ynterferinsjes.
• Skriuwe: diktee, in ferslachje by in foto, Skriuw mar Frysk 1.7.
• Húswurk (kursus.edufrysk.nl)
• Neigesetsje.

Weromkomme op it húswurk:

- stavering y-lûden

- ûnregelmjittige tiidwurden

Noch swirrichheden by it skriuwen sjoen?

Skiednis fan it skreaune Frysk. Wa hat in Aldfryske tekst lêzen of beharke?

Skriuw mar Frysk opdracht

Wurkje yn groepkes fan 2-3.

Brûk de troch jim (oant no ta) skreaune ferhaaltsjes.

1. Lês it ferhaaltsje datst krigen hast fan dyn buorman/-frou.
2. skriuw 1 wurd op datsto moai fynst.
3. skriuw 2 tiidwurden op: wannear brûkst de -n oan it ein?
4. skriuw 3 wurden op mei y / ii / i / ie dy't goed stavere binne.

Tiid oer: lês jim ferhalen oan inoar foar.

Diktee

Ik lês it diktee foar.

De dikteesin wurdt net yn de les neisjoen.

Neisjen is ûnderdiel fan it húswurk, de flaters kinne der dan maklik úthelle wurde.

Dikteesin les 7:

De Amerikaan die in moaie keunst mei in fear foar syn freon, in hoeder en oare belangstellenden. Ik koe gelokkich frij krije yn it heechseizoen, dus heit en ik geane mei de trein op fakânsje.

Twa- en trijelûden

It Nederlânsk hat allinnich twalûden foar de -r (boer). 

It Frysk hat gâns faker in twalûd en ek trijelûden.

Lês de wurden 

fan it wurdfjild troch.

Opdracht 1 Bingo

Elk krijt in bingokaart.

Ik lês sinnen foar. 

Ast in sin hearst dy't op dyn bingokaart stiet, dan follest dêr it juste wurd yn. Ast alle sinnen kompleet hast, hast bingo.

[boeken ticht, les diele út]

Hantlieding lesjouwer side 96-101.

Kontrôle fan de wurden kin oan de hân fan it wurdfjild dien wurde.

De sinnen:

Dizze man komt út Amearika.

It skieppeflues wie hearlik waarm.

Ik hâld net fan soere augurken.

Wy ite jûn blomkoal.

Wa hat hjir de lieding?

Ik wol hjir net langer bliuwe.

Weagje it net om my te bedonderjen!

Is dat in Ingelskman of in Amerikaan?

47

Do moatst leare te strukturearjen.

Ik bin gleonhjit.

Do silst it net leauwe.

Do pleagest my mar wat.

Hy bleau in skoft by my sitten.

Do hast in pûkel op ’e noas.

Moatst net mei fjoer boartsje.

Dat is net sa moai!

Fuoi, dat is net sa netsjes fan dy.

De hoeder hat syn skiep ophelle.

Bern hawwe ferlet fan struktuer.

Moatst riede wat ik hjir haw.

Sinnen foar de bingo.

Twalûden

(oersjoch regels side 16-17)

-r	altyd in twalûd foar in -r	oere, boer (NED twalûd: foar -r)
oe	útspraak al as net in twalûd	AL: hjoed, goed NET: hoeke, boek
ea, oa, ue, ie, eo	stavering jout oan dat it in twalûd is	keatse, roas, flues, natuer, giel, freon, gleon
ea/e, oa/o, ue/u	as de klam ferdwynt, kin ek it twalûd ferdwine	Am ea rika / Am e rikaan, kateg oa rysk/kateg o ry, strukt ue r/strukt u reel
iuw (altyd mei w)	útspraak iuw fan liuw + fan eau	iuw, de liuw, triuwe, bliuwe, bedriuw
eau	útspraak net mei de iuw fan liuw	leauwe, ik leau, wat sleau
eau	doetiid en mulwurd (útspraak ö.ǝ )	preau, preaun, bleau, bleaun
eo	foar de -n (útspraak ö.ǝ)	sneon, freon, gleon
eu	foar de -r (útspraak lykas NED ö:)	sjauffeur, kleur, fleur, dreun
ui	útspraak lykas NED	trui, fruit

In twalûd is in fêste kombinaasje fan twa lûden yn ien wurdlid dy't soepel yn elkoar oergeane.

Tink om it ferskil tusken it lange ii-lûd en it twalûd ie. 

Frysk hat gjin dûbele uu, wol it twalûd ue. 

Trijelûden

Brekking wurdt yn les 8 behannele.

(oersjoch regels side 18)

oai	twalûd (útspraak ooi)	moai, oktroai
oai	trijelûd by brekking	moaier, koaike (keunstaai yn it nêst fan in ljip)
uoi	trijelûd	muoike (tante), muoilik (oandien), ruoikje (súntsjes roeie), fuoi (ôfkarrend)

Opdracht 2

Set de wurden tusken heakjes oer yn it Frysk.

Wês taret op in foarlêsbeurt.

Stavering ei/ij

Wâldfriezen sizze de ei/ij oars.

Lês de wurden 

fan it wurdfjild troch.

Stavering ei/ij

Ferskil Klaaifrysk en Wâldfrysk:

Heit sei: it reinde juster yn De Pein.

As je de stavering fan de ei/ij leare moatte, 

is it handicht om de wurden as in Klaaifries út te sprekken.

(oersjoch regels side 21)

ij	útspraak Klaaifrsyk en yn 'e Wâlden gelyk	nij, trije, frije, benijd, krije, swije
ei	útspraak Klaaifrysk ai/oi en yn 'e Wâlden ij	wein, slein, beide, snein, rein dweil
y	útspraak Klaaifrysk ij en yn 'e Wâlden y	hy, sy, wy, my, dy, by

Opdracht 3 Meitsje in staveringsdroedel.

Do krijst in leech fel papier en stiften yn ferskillende kleuren. 

Tekenje earst mei in potlead of in swarte stift in droedel op it papier. It komt net hiel krekt, moar soargje yn elk gefal foar in pear grutte flakken. Elk flak wurdt no folskreaun mei in wurd mei in ei of in ij. Elk flak krijt in oar wurd en in oare kleur.

Boarne: www.lessenvanlisa.nl

Foto: Elsa Verseput.

Opdracht 4

Folje yn: ei of ij.

Wês taret op in foarlêsbeurt.

Diktee

Ik lês it diktee foar.

[boek ticht + les diele út]

It diktee wurdt yn de les neisjoen.

Jou dyn wurk oan dyn buorman/buorfrou. Dy sjocht te tekst nei. It giet fansels benammen om de:

ei/ij.

It diktee fan it kursusboek kin yn Edufrysk makke wurde.

As it te lang is: de helte foarlêze.

Diktee neisjen: ei/ij.

www.ferstival.frl/snein

Boarne: Ferstival Topppers.

Diktee

Ik lês it diktee foar.

[boek ticht + les diele út]

It diktee wurdt yn de les neisjoen.

Jou dyn wurk oan dyn buorman/buorfrou. Dy sjocht dyn tekst nei. It giet fansels benammen om de:

twa- en trijelûden.

It diktee fan it kursusboek kin yn Edufrysk makke wurde.

As it te lang is: de helte foarlêze.

Diktee neisjen: twa- en trijelûden.

Boarne: 

Hylke Speerstra : It wrede paradys - It ferfolch.

Skoft

Schrijfplankje van Tolsum

In het jaar 1914 werd een Romeins schrijfplankje gevonden met daarop een Latijnse tekst. De handgeschreven letters waren moeilijk leesbaar, maar toch kon een tekst worden ontcijferd. De tekst bleek een Romeins koopcontract te zijn over de verkoop van een koe voor een bedrag van 115 muntstukken, in hoogstwaarschijnlijk de eerste eeuw na Chr.

Unregelmjittige tiidwurden

Sjoch yn it boekje Tiidwurden hoe’t de tiidwurden bite, doare, ferdwine, hjitte, ite, kenne, kieze, lêze, litte, ride, sitte, sliepe, smite, stelle en stride bûgd wurde.

Opdracht 5 = húswurk

Folje de goede tiidwurdsfoarm yn.

Antwurdboek side 43.

Taaleigen: fariaasje yn wurdskat. 

Oersjoch regels side 59.

Sinnigje o/m werom.

Ynterferinsje

NED ynstee fan geef Frysk.

Yn sprektaal wurdt mear akseptearre as yn skriuwtaal. 

Hâld rekken mei de doelgroep.

Oersjoch regels side 65.

Opdracht 6

Ferbetterje de flaters yn de sinnen.

Wês taret op in foarlêsbeurt.

Helte fan de groep begjint by 1.

Oare helte begjint by 15.

Skriuwopdracht

Do hast in foto op Facebook set fan it jierdeifeest fan dyn soan. Skriuw der in koart ferslachje by.

 

Skriuw dúdlik om watfoar feest oft it giet en skriuw oer wat der op de foto stiet. Skriuw op syn minst 15 sinnen en it ferslachje is kwa stavering en grammatika korrekt.

Ta beslút stiet der yn elke les in skriuwopdracht. Dy skriuwopdrachten wurde opboud fan A1 nei B2. It doel is om

oan de ein fan module 2 nivo B2 te heljen.

By de skriuwopdracht mei it

wurdboek brûkt wurde. Nei de opdracht sjogge de kursisten elkoars stikje nei. Lit

se eventuele flaters mei-inoar beprate. Bepraat dêrnei noch even koart eventuele

swierrichheden.

Húswurk

EduFrysk en/of Antwurdboek:

• Opdracht 7: Sjoch de dikteesin nei.

        Ferbetterje flaters. Earst sels neitinke!

• Lêsteksten: wurdskat en tiidwurden.
• Diktee en skriuwopdracht yn EduFrysk.
• Opdracht 8: tiidwurden.
• Opdracht 9 en 10: sinnen oersette.
• Opdracht 11: lienwurden.

Lêze: 

- Nijsgjirrich om te witten.
- Boeketip

De lêsteksten kinne yn EduFrysk foarlêzen wurde.

Skriuw in pear sinnen by ien fan de plaatsjes.

Brûk yn elts gefal 3 wurden mei in twalûd / trijelûd.

Amearika, Amerikaan, noas, oere, goed, hiel, giel, freon, gleon, struktuer, struktureel, preau, preaun, bleau, bleaun, sneon, freon, gleon, sjauffeur, kleur, fleur, trui, fruit, leau, sleau, bliuwe, bedriuw, moai, moaier, muoike, fuoi.

Neigesetsje

Wat is de goede skriuwwize?

1

1. Amerikaen
2. Amearikaan
3. Amerikaan

Amerikaan = klam.

Wat is de goede skriuwwize?

2

1. struktuerearje
2. strukturearje
3. struktureerje

strukturearje = klam en twalûd foar in -r

Wat is de goede skriuwwize?

3

1. hait
2. heit
3. hijt

heit = Klaaifrysk / Wâldfrysk

Ik ... it boek yn twa oeren út.

4

1. lêsde
2. lies

lies = ûnregelmjittich tiidwurd.

Juster hat ús heit te hurd ...

5

1. riden
2. rieden
3. ride

riden = iepen wurdlid

Jou ús hjoed ús dagelijks brea.

6

1. Is goed skreaun.
2. Is net goed skreaun.

deistich

Wa wennet der op dy pleats?

7

1. Is goed skreaun.
2. Is net goed skreaun.

dêr

NED 'er' yn it Frysk fuortlitte.

NED Ik heb er vijf. FRYSK Ik haw fiif.

NED Eet jij drie boterhammen? Ik eet er twee. FRYSK Ytsto trije brochjes? Ik yt twa.