H1.5 Transport door membranen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Huiswerk nakijken

Opdracht 33, 35, 37+ context opdrachten

Transport door membranen

1.5       Transport door membranen

Leerdoelen

1.5.1 Je kunt de concentratie van een oplossing berekenen.

1.5.2 Je kunt uitleggen wat diffusie en osmose is en toelichten welke rol osmose speelt bij de stevigheid van planten.

1.5.3 Je kunt beschrijven hoe transport van stoffen via (cel)membranen plaatsvindt.

Voor een cel vormt het celmembraan de afscheiding met de omgeving. Het membraan van organellen vormt de afscheiding met het cytoplasma. Hoe gaan sommige stoffen bij een cel of bij organellen naar binnen en andere stoffen naar buiten?

Transport door membranen

3 manieren waarop moleculen de cel in of uit kunnen gaan

• Diffusie 

         - klein of vetachtige                 

• Osmose 

         - water

• Via transporteiwitten 

         - grotere moleculen

Transport door membranen

Diffusie

• Moleculen bewegen vrij.

• Altijd van hoge naar een lage concentratie.

• Kost geen extra energie (ATP)

Transport door membranen

Osmose

• verplaasten van water moleculen door membraan via aqua-poriën.

• osmotische waarde = concentratie opgeloste stoffen.
• altijd van lage osmotische waarde naar hoge osmotische waarde.

• Kost geen extra energie (ATP)

Transport door membranen

Membranen zijn semi-permeabel

• semi-permeabel = half doorlatend voor moleculen.

• Membranen zijn opgebouwd uit fosfolipiden, waardoor vetachtige moleculen ("stereoïden") zich gemakkelijk door de membraan kunnen bewegen.

• Kleine moleculen zoals gassen kunnen altijd door de membraan bewegen. Deze moleculen bewegen dan altijd van hoge naar lage concentratie. 

Diffusie door semi-permeabel membraan

voor                               na

Diffusie door permeabel membraan

voor                               na

Transport door membranen

Osmotische waarde

• gaat alleen om de concentratie opgeloste stoffen. 
• zetmeel lost niet op

         geen invloed op de osmotische waarde

• NaCl splitst in water in Na+ en Cl-

         hierdoor wordt de osmotische waarde 2x zo hoog

Dus 2% glucose-oplossing heeft een lagere osmotische waarde dan 2% NaCl-oplossing.

Aquaporines

Watermoleculen kunnen membranen maar heel langzaam passeren. Daarom hebben cellen membranen met speciale eiwitten voor een snel transport van watermoleculen. Die speciale eiwitten heten aquaporines (aqua = water, porine = porie).  Hoe meer aquaporines een membraan bevat, hoe groter de doorlaatbaarheid voor water is, zoals bij membranen van de cellen van een nier.

Transport door membranen

Osmose dierlijke cel

Tip voor toets

Maak een tekeningetje met pijlen. Dat maakt de opgave vaak een stuk duidelijker.

Transport door membranen

Osmose plantaardige cel

de begrippen hyper- en hypotoon zijn altijd relatief; dus ten opzicht van....

Let daarom altijd goed op of de cel hypotoon of juist de omgeving hypotoon is. 

Turgor

 Druk op de celwand neemt toe

Plasmolyse

Het loslaten van het celmembraan van de celwand

https://biologiepagina.nl/Havo4/inleiding/introdiffusie.htm

Transport door membranen

Membraaneiwitten

• Eiwitten in membraan zorgen voor transport van 

     grotere / geladen moleculen.

• Transport kan alle kanten op:

            - van hoge naar lage concentratie: passief  (kost geen extra energie)

            - van lage naar hoge concentratie: actief (kost wel extra energie)

Tip voor toets

Maak een tekeningetje met pijlen. 

Dat maakt de opgave vaak een stuk duidelijker.

Passief transport

*met de concentratiegradiënt mee 

* kost geen energie

* met of zonder transporteiwitten

Actief transport

* tegen de concentratiegradiënt in. 

* dit kost altijd energie 

* altijd met behulp van transporteiwitten

Transporteiwit

Water moleculen (blauw) bewegen naar links door:

1. diffusie, actief transport
2. diffusie, passief transport
3. osmose, actief transport
4. osmose, passief transport

Huiswerk

Opdracht 47, 49, 52 + context opdrachten