Grammatica hfst 3 en 4

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

De persoonsvorm (pv)

• In elke zin staan werkwoorden. 

• Een van die werkwoorden (let op: soms zijn het er meer) is de persoonsvorm.

• De pv geeft het getal aan en de tijd.

Zo vind je de persoonsvorm (pv)

1. Maak van de zin een vraag. Het werkwoord dat

   vooraan komt te staan, is de pv.

Let op: 

Deze manier liever niet toepassen, omdat je dan maar één pv vindt, terwijl er in zinnen ook meer dan één pv kan staan.

Zo vind je de persoonsvorm (pv)

2. Zet de zin in een andere tijd. Het werkwoord dat

    verandert, is de pv.

3. Verander het getal van de zin: maak van het enkelvoud

   (één persoon of ding) het meervoud of andersom.

enkelvoud

tegenwoordige tijd

enkelvoud

verleden tijd

meervoud

tegenwoordige tijd

meervoud

verleden tijd

We gaan morgen naar Amsterdam

Blijft Lotte logeren?

De docent leest een mooi boek voor.

Waar bleven jullie?

Geloofde jij dat verhaal?

Wij zagen het winnende doelpunt.

De leerlingen lachen om de leuke grap.

Bas wilde een nieuwe fiets.

Zet het volgende zinnetje in een andere tijd.

Wanneer gaat zij naar Amerika?

Zet het volgende zinnetje in een andere tijd.

Gisteren vroegen wij hem om raad.

Het verdelen van de zin in zinsdelen.

Een zinsdeel is één woord of een groepje woorden die bij elkaar horen. Voor de persoonsvorm staat maar één zinsdeel.

• Probeer welke woorden je voor de persoonsvorm kunt zetten. Die woorden zijn samen één zinsdeel.
• Kijk welke woorden altijd in dezelfde volgorde naast elkaar blijven staan als je de zin verandert. Die woorden zijn samen een zinsdeel.

Het verdelen van de zin in zinsdelen.

• Zet een streep voor en achter de pv
• Alles voor de pv is een zinsdeel.
  
• Kijk vervolgens of er nog meer werkwoorden in de zin staan,zet daar ook een streep voor en achter.
• Als er nog woorden overblijven, ga je deze voor de pv zetten op een manier dat de zin blijft kloppen. Je doet dat met zoveel mogelijk woorden.
  

Neem het zinnetje over en onderstreep de pv. Verdeel het zinnetje daarna in zinsdelen.

De beste voetballer werd beloond met een bijzondere trofee.

Het onderwerp (ow) 

Het onderwerp is een zinsdeel. In bijna elke zin staat een ow.

Zo vind je het onderwerp (ow). 

manier 1:

1. Zoek de persoonsvorm.

2. Verdeel de zin in zinsdelen.

3. Stel de vraag wie/wat + pv?

4. Het antwoord op die vraag is het onderwerp.

manier 2:

1. Zoek de persoonsvorm.

2. Verdeel de zin in zinsdelen.

3.Verander de persoonsvorm van getal: enkelvoud

   wordt meervoud of meervoud wordt enkelvoud.

4. Het zinsdeel dat mee verandert, is het onderwerp.

Let op: een ow begint nooit met een voorzetsel (aan, in, achter, op, onder enz.)

Neem de volgende zin over en zoek de pv en onderstreep die. Verdeel de zin in zinsdelen.

Met zijn mooie stem won de zanger het songfestival.

Wat is het onderwerp in deze zin? wie/wat + pv?

Met zijn mooie stem won de zanger het songfestival.

Wat is het onderwerp in deze zin? verander het getal van de pv.

Met zijn mooie stem won de zanger het songfestival.

Het werkwoordelijk gezegd (wg)

• In de vorige lessen heb je geleerd dat het  onderwerp een zinsdeel is.

• Het werkwoordelijk gezegde is ook een zinsdeel.

• Dit zinsdeel bestaat uit alle werkwoorden van de zin.

• Het wg zegt wat het onderwerp doet.

  

Zo vind je het werkwoordelijk gezegd (wg)

• Het wg bestaat uit de persoonsvorm plus de andere werkwoorden, als die er zijn.

Zullen we volgende week een keer afspreken?

wg: zullen afspreken.

De docent kijkt de opdracht na.

wg: kijkt na (want het hele werkwoord is 'nakijken') 

  

• Als de woordjes 'aan het' of 'te' voor een werkwoord staan, dan horen die bij het werkwoordelijk gezegde.

Mijn broers/ zijn /aan het knutselen.

wg: zijn aan het knutselen.

De leerlingen/ zitten /hun huiswerk /te maken.

wg: zitten te maken

persoonsvorm

onderwerp

werkwoordelijk

gezegde

Doe jij een sjaal om?

Je gedrag valt me er tegen.

De docent leest een mooi boek voor.

Zou je me dat willen zeggen?

Binnenkort kom ik naar je toe.

De kat was aan het mauwen.

Hij probeerde niet te lachen.

Waarom weigerde hij dat?

Maak de zinnen af. Gebruik maximaal 3 woorden. Benoem het onderwerp van je zin.
1) De scheidsrechter krijgt ...
2) Het jongetje pakt ...

Lijdend voorwerp 

• ding of persoon  overkomt/ondergaat iets
• ding of persoon is lijdend = ding/persoon kan er niets aan doen!

Ik eet vanmiddag een appel. 
pv = eet / ow = ik / wg = eet / lv = een appel 
De appel kan er niets aan doen dat het gegeten wordt. Het ondergaat iets.

Lijdend voorwerp 

• Je vindt het lijdend voorwerp door te vragen: wie/wat + pv + ow + rest wg?Het antwoord is het lijdend voorwerp.
  
  
• Het lijdend voorwerp begint nooit met een voorzetsel.

Wij hebben mijn tante uitgenodigd voor onze verjaardag. 
pv = hebben / ow = wij / wg = hebben uitgenodigd.

Wie/wat hebben wij uitgenodigd? = mijn tante 
lv = mijn tante 

Lijdend voorwerp
Mag ik jouw rekenmachine lenen ?

1. Mag lenen
2. ik
3. jouw rekenmachine
4. Er is geen lijdend voorwerp

Ze gaat naar de bioscoop met haar vriendin.

1. Ze
2. naar de bioscoop
3. met haar vriendin
4. Er is geen lijdend voorwerp

Moeder kookte een heerlijke maaltijd.

Ik zie haar.

Wij geven jullie een bos bloemen.

Heb je aan je ouders geschreven?

Lijdend voorwerp

Geen lijdend voorwerp

Lijdend voorwerp

Geen lijdend voorwerp

Jorrit

wil

vanavond

een pizza

bestellen.

persoonsvorm

werkwoordelijk gezegde

onderwerp

lijdend voorwerp

Overig zinsdeel

Welk werkwoord heeft betekenis?
(zww)
Wij mochten in het zwembad zwemmen.

1. mochten
2. zwemmen

Welk werkwoord heeft betekenis?
(zww)
Wij kunnen de weg vragen aan de meneer.

1. kunnen
2. vragen

Benoem de hulpwerkwoorden:

Ik heb dat altijd al willen kopen

1. heb
2. heb, willen
3. kopen
4. heb, willen, kopen

Een amateurvoetballer heeft tijdens een sliding zijn been gebroken
- heeft -

1. hww
2. zww

Aanwijzend voornaamwoord (aanw.vnw)

deze, die, dit, dat, zulk(e), zo’n, dergelijk(e), zelf, dezelfde, hetzelfde

Voorbeeldzinnen (zie volgende dia)

> het aanw.vnw. wijst iets aan...

Wat is een voorbeeld van een vragend voornaamwoord?

1. als
2. waar
3. wie
4. daar

Waar, wanneer, waarom, waardoor, hoe zijn vragende voornaamwoorden

1. waar
2. niet waar

Wat is géén vragend voornaamwoord?

1. Wie
2. Hoe
3. Wat
4. Welk

Wat voor een boek heeft dat meisje meegenomen?

Welk woord is het aanwijzend voornaamwoord?

Ik heb hetzelfde boek gekozen als zij.

Welk woord is het aanwijzend voornaamwoord?