V4 - Middeleeuwen - Les 1 (Introductie)

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Middeleeuwse literatuur

V4 - 2022-2023

Wat gaan we doen?

Van nu tot je eindexamen maken we een reis door de Nederlandse literatuurgeschiedenis. 

Eerste stop: de middeleeuwen!

Lesdoelen

Aan het eind van deze les weet je meer over:

• de historische context rondom middeleeuwse literatuur
  
• de eerste Nederlandse teksten/boeken
  
• de kenmerken van de middeleeuwse literatuur

Waarom krijgen jullie eigenlijk literatuur(geschiedenis)?

• Overleg twee minuten met je buur
•  Bepaal samen een goede reden
• Daarna bespreken we klassikaal jullie goede redenen

Waarom literatuur(geschiedenis)?

• Ontwikkeling van cultuurhistorische kennis: je leert meer over de Nederlandse geschiedenis, cultuur & mentaliteit.
• Algemene ontwikkeling: je leert nieuwe ‘werelden’ en mensen kennen, in uiteenlopende situaties en tijden.
• Goed voor je woordenschat, verbeeldingskracht en empathisch vermogen.
  
• Intertekstualiteit: in andere boeken of films wordt vaak verwezen naar andere/oude teksten.

Middeleeuwse literatuur

• de historische context rondom middeleeuwse literatuur
• de eerste Nederlandse teksten/boeken
• de kenmerken van de middeleeuwse literatuur

Historische context: tijd 

500-1500 na Christus

• Begin middeleeuwen na einde Romeinse Rijk. 
• Einde middeleeuwen ingezet door start nieuwe periode: de Renaissance.

Historische context: 3 standen 

Standen = relatief gesloten groepen binnen de bevolking met eigen sociale status en 'taak'.

1. Geestelijkheid > taak: bidden
2. Adel & ridders > taak: strijden
3. Boeren & burgers > taak: werken

1e stand: Geestelijkheid

• Monniken, nonnen, bisschoppen, paus, etc. Zorgden voor 'zielenheil': bidden, biecht, mis, etc.
• Geloof superbelangrijk voor iedereen. Doel: een leven na de dood zoals in de Bijbel omschreven.
• De Bijbel was het belangrijkste boek.

2e stand: Adel & ridders

• Bekwaam in politieke zaken en krijgskunst.
• Feodale maatschappij (leenstelsel): hoge adel (leenheer) gaf stuk land in ‘leen’ af aan lage adel (leenmannen/vazallen). In ruil daarvoor zwoeren deze vazallen trouw aan hun leenheer & hielpen als er oorlog was.

• Adel beschermde zichzelf door kastelen en ridders (zonen van lage adellijke families).
• Eer en aanzien belangrijk.

3e stand: Boeren & burgers 

• 90% van de bevolking was boer. Veelal als 'horigen' in dienst van leenmannen/vazallen (zie: 2e stand: Adel & ridders).
• Met de verstedelijking kwam de burgerij op die leefden van handel en productie van goederen.
• Burgerlijke mentaliteit: vlijt, nuttigheid, spaarzaamheid, etc.

Historische context: taal teksten

• Latijn schrijftaal (door geestelijken), Middelnederlands volkstaal (spreektaal).
• Franse vorstenhoven van invloed op spreek- en leesgedrag Nederlandse adel.
• Geleidelijk meer aandacht voor teksten in het Middelnederlands.

Eerste boeken

• Handgeschreven door monniken/kopiisten ('monnikenwerk').
  
• Geïllustreerd met miniaturen (schilderijtjes) en initialen (hoofdletters).
• Ook werden boeken in opdracht geschreven (opdrachtgever = mecenas). Schrijvers zijn veelal onbekend.
• Veelal geïnspireerd door Latijnse of Franse bron (bronteksten)
• Ieder boek was uniek dus een kostbare zaak (uitvinding boekdrukkunst 'pas' in 1452). 

Kenmerken

• Op rijm geschreven i.v.m. voorleescultuur.
• Schrijvers veelal onbekend.
• Teksten houden maatschappij een spiegel voor.
• Ter vermaak van het publiek maar ook een didactisch/moraliserend doel.

Wanneer waren de middeleeuwen?

Welke drie standen waren er in de middeleeuwen?

Waarom werden verhalen in de middeleeuwen mondeling overgeleverd ?

Waarom waren de teksten op rijm?

Welke taal werd er toen in Nederland gesproken?

Weet je nog iets van het eerste geschreven Middelnederlandse zinnetje?

Volgende les:

Literaire ontwikkelingen:

• Ridderromans & hoofsheid
• Dierverhaal

Nu

Lees (verder) in je middeleeuwse werk!

Tip: markeer opvallende/belangrijke passages.

Meer weten?

• literatuurgeschiedenis.org
• High Speed History: Hebban olla vogala