C1a Endogene processen

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Welkom terug bij Aardrijkskunde! 

Startklaar:

• Jas uit, tas op de grond
• telefoon en oortjes weg
• map en pen op tafel  
• laptop dicht op tafel

Programma vandaag

1. Planning periode 1 + Overzicht domein C doorkijken
2. Actualiteit
3. Stof bespreken
4. Oefenen & examenvraag

Overzicht

C1 Natuurlijke systeem aarde
C2 Landschap
C3 Middellandse Zeegebied

Hoe werken we?

• Maak geschreven aantekeningen en tekeningen tijdens de les in je AK-schrift
  
  
• Schrijf mee met korte opdrachten op kladpapier, dit hoef je niet te bewaren. 
  
  
• Maken samen flashcards tijdens de les of thuis als huiswerk

C1: Endogene krachten

Les 1

Lesdoelen

Aan het einde van C1a kan ik...

• het actualiteitsbeginsel uitleggen.
• verschillende lagen van de aarde opnoemen en aanwijzen.
• uitleggen waarom aardplaten bewegen.
• verschillen tussen divergerende, convergerende en transforme plaatgrenzen beschrijven.
• uitleggen hoe vulkanen, aardbevingen en gebergten ontstaan en kan de bijbehorende geomorfologische verschijnselen herkennen.
• verschillende vormen van vulkanen linken aan het eruptietypen.  

En hier examenvragen over maken! 

Voorkennis: Weet je het nog? 

• Schrijf nummer 1t/m 10 op kladpapier 
  
  
• Lijst van 10 definities, welk begrip hoort erbij? 

1	Het wegduiken van een oceanische plaat onder een andere plaat.
2	Het buitenste deel van de aarde bestaande uit de aardkorst en het buitenste deel van de aardmantel. Dit deel verschuift met de platentektoniek.
3	Stroming van vloeibaar en plastisch gesteente die in de mantel opwelt, onder de lithosfeer afkoelt, zijdelings wegstroomt en uiteindelijk weer daalt.
4	Hete plek in de asthenosfeer en de lithosfeer boven een mantelpluim, die gepaard gaat met vulkanisme.
5	Zeer grote vulkaankrater die is ontstaan door het instorten van het dak van een leeggelopen magmakamer.
6	Gloedwolk bestaande uit golven van vaste of half vloeibare lava, gas, rotsen en as.
7	Hoge golf bij de kust die ontstaat door een aardbeving in de oceanische lithosfeer.
8	Gebergte dat is ontstaan door buiging van de aardkorst.
9	Een langs een breukvlak omhoog gekomen deel van de aardkorst.
10	Schaal om de kracht van een aardbeving aan te geven.

subductie

lithosfeer

convectiestromen

hotspot

Caldera / Caldeira

pyroklastische stroom

tsunami

plooiingsgebergte

horst

schaal van richter

De aarde is 4.6 miljard jaar oud...

Veel ontwikkelingen door gemaakt.

Grondbeginsel van aardwetenschappers:

Het Actualiteitsbeginsel

Men gaat ervan uit dat processen die we nu op de aarde zien, vroeger ook zo hebben gewerkt. 

Het heden vormt dus de sleutel tot het verleden. Processen herhalen zich gedurende de tijd. 

Met dit concept kunnen geologen tegenwoordig dingen uitleggen en verklaren. 

Opbouw van de aarde

Opbouw van de aarde

lithosfeer

asthenosfeer 

convectiestromen 

Het bovenste deel van de mantel tussen de ondermantel en de lithosfeer.

Bewegend heet magma in de mantel van de aarde.

De buitenste schil van de aarde, bestaande uit de aardkorst en het vaste, buitenste gedeelte van de aardmantel.

Lithosfeer bestaat uit verschillende platen

slab-pull

Ridge-push

Slab-pull model

Aardplaten bewegen door het slab-pull model.

Duwkracht vanuit de (mid)oceanische rug (ridge-push) en een trekkracht als gevolg van het wegduiken van de oceanische korst bij een subductiezone (slab-pull)

Duwkracht

Trekkracht

Convectiestromen

Stroming van vloeibaar en plastisch gesteente die in de mantel opwelt, onder de lithosfeer afkoelt, zijdelings wegstroomt en uiteindelijk weer daalt.

Plaatbewegingen

Dwarsdoorsnede

Vulkanisme

effusieve eruptie

explosieve eruptie
pyroklastische stroom

Ontstaat bij subductiezones, divergentie & hotspots

Vulkanisme

Explosiviteit van vulkaan te maken met samenstelling van de magma.

Hoe meer water in de magma, hoe explosiever!

Hoe taaier de magma, hoe explosiever! 

Vulkanisme

Uitzondering: hotspot

Aardbevingen

Meeste aardbevingen bij subductiezone,
Er moet fricte zijn tussen platen 

Maar bevindt het epicentrum zich onder water dan...

Aardbevingen

Maar bevindt het epicentrum zich onder water dan...

Aardbevingen

Meest gebruikt: Schaal van Richter

Sterkte / hoeveelheid energie die vrijkomt

Andere schaal =
Schaal van Mercalli.

De intensiteit a.h.v. waarneembare schade

Gebergtevorming

Door plaatbegwegingen komt gesteente onder druk te staan.
- Plooiingsgebergten

- Breukgebergten 

Oefenen: True / False 

Docent telt af 3-2-1
Op 1 laat je je antwoord zien!

Je mag in je aantekeningen spieken.

Het actualiteitsbeginsel is dat aardwetenschappers er vanuit gaan dat geologische processen die we nu zien en meten in het verleden ook zo hebben gewerkt. 

De lithosfeer is de aardkorst en de asthenosfeer is de mantel. 

De lithosfeer is de aardkorst en de asthenosfeer is de mantel. 

Aardplaten bewegen alleen door convectiestromen, dat zijn ronddraaiende bewegingen van magma in de mantel. 

Op de afbeelding zijn de volgende plaatbewegingen te zien in volgorde van links naar rechts: 

convergentie, divergentie, transform

Bij subductiezones kunnen vulkanen ontstaan. De juiste locatie voor het ontstaan van de vulkaan is locatie B. 

Vulkanisme bij subductiezones: 

A

B

C

In onderstaande situatie kan een plooingsgebergte ontstaan.

Gebergtevorming

Op onderstaande foto is een stratovulkaan te zien

Zelf aan de slag

• Maak de twee examenvragen op papier
  
• Wil je nog extra lezen? Lees (gedeeltes van) H1 van de Geo - Systeem Aarde

Vulkanisme in Guatemala

Aardbeving in Sulawesi

Casus 1 : Pacaya in Guatemala

Casus 2 : Aardbeving Sulawesi

Vulkaan Pacaya vraag 2

Verschillende type magma

Continentale korst (Graniet)

Taai (kan moeilijk ontgassen)

explosief

oceanische korst (Basalt)

Vloeibaar (kan makkelijk ontgassen)

effusief

• Hoe meer gasdruk, hoe explosiever.
• Water in de magmahaard bevordert de gasdruk
• Bij subductie tussen oceanische korst en continentale korst wordt er vaak waterhoudend sediment meegenomen de trog in, dit leidt tot explosief vulkanisme

Opgave 1: Vulkaan Pacaya

Leg uit...

Omdat dit..., gebeurd dat.... 
Vaak oorzaak en gevolg 

Opgave  1: Vulkaan Pacaya

Vraag 2: leg uit...
Antwoorden vergelijken, welke is beter en waarom? 

Antwoord 1:
Een vulkaan kan bestaan als gevolg van een subductie platenverschuiving beweging. De oceanische plaat onder de continentale plaat. In dit geval zal de Cocosplaat onder de Caribische plaat  gedoken hebben. 

Antwoord 2:
Een oceanische plaat duikt onder een continentale plaat. De plaat smelt en magma opwelt (oorzaak). Er ontstaat een vulkaan (gevolg). 

Opgave 2: Aardbeving

Opgave 2: Aardbeving

Beredeneer...

Omdat dit..., dus dat... --> denkproces! 

Opgave 2: Aardbeving

Vraag 7: Beredeneer... 
Antwoorden vergelijken, welke is beter en waarom?

Antwoord 1:
Eigenlijk niet, omdat er geen subductie in die omgeving plaatsvindt. 

Antwoord 2:
In dit gebied ligt een transforme breukzone. Daar duikt geen plaat, dus er is geen smeltend gesteente, en dus ook geen vulkanen

Overzicht

C1 Natuurlijke systeem aarde
C2 Landschap
C3 Middellandse Zeegebied

Lesdoelen

Aan het einde van C1a kan ik...

• het actualiteitsbeginsel uitleggen.
• verschillende lagen van de aarde opnoemen en aanwijzen.
• uitleggen waarom aardplaten bewegen.
• verschillen tussen divergerende, convergerende en transforme plaatgrenzen beschrijven.
• uitleggen hoe vulkanen, aardbevingen en gebergten ontstaan en kan de bijbehorende geomorfologische verschijnselen herkennen.
• verschillende vormen van vulkanen linken aan het eruptietypen.  

En hier examenvragen over maken! 

Tot de volgende les!

Let op: 

Les van maandag 9 september valt uit!