Paragraaf 13.5/13.6: Weefselvloeistof en lymfe/Afweer

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g, t, mavo
• Leerjaar 4

Welkom allemaal!

Pak je spullen:

• Biologieboek
• Schrift en pen 
• Mobiel in de tas!

Mooi! Dan gaan we beginnen!

Wat gaan we doen?

• Herhaling paragraaf 13.3/13.4: Het hart/ Hart- en vaatziekten

• Uitleg paragraaf 13.5/13.6: Weefselvloeistof en lymfe/ Afweer

• Zelfstandig werken aan paragraaf 13.5/13.6

Welk soort bloedvat zit er verstopt bij een hartinfarct?

1. Longslagader
2. Longader
3. Kransslagader
4. Kransader

Een hartinfarct wordt veroorzaakt doordat het bloed niet genoeg zuurstof bevat

1. Juist
2. Onjuist

Als iemand vaak stress heeft, Kan dat leiden tot hartritme stoornissen

1. Juist
2. Onjuist

Paragaaf 13.5: Weefselvloeistof en lymfe

Lesdoelen

1. Je kunt de kenmerken en functies van weefselvloeistof en lymfe noemen.

Weefselvloeistof

• Bloedplasma: water met opgeloste stoffen
• Bloedplasma uit haarvaten geperst naar cellen weefsel --> weefselvloeistof
• Gedeelte weefselvloeistof terug haarvaten in --> bloedplasma
• Gedeelte weefselvloeistof in lymfevat --> lymfevloeistof

Vorming weefselvloeistof

Slagaders: hoge bloeddruk

Haarvaten: bloeddruk neemt af.

Vorming weefselvloeistof

Aders, lage bloeddruk

Deel weefselvloeistof wordt weer opgenomen.

Weefselvloeistof

weefselvloeistof

De cellen rondom de haarvaten nemen zuurstof en voedingsstoffen op uit het weefselvloeistof.

De cellen produceren dan C02 en afvalstoffen.

Dit wordt weer afgegeven aan de weefselvloeistof en een deel aan de haarvaten.

Lymfevaten

- Kleppen: houden lymfevloeistof tegen

- Vloeistof weg van cellen in organen

- Lymfevaten nemen weefselvloeistof op

Lymfevloeistof

Water

Koolstofdioxide (CO2)

Voedingsstoffen (niet door cellen opgenomen)

Zuurstof

Hormonen

Antistoffen

Afvalstoffen

Lymfeknopen

In de lymfeknopen wordt de ziektekiemen verwijderd, witte bloedcellen gemaakt

Rechterlymfestam/Borstbuis -> verzamelplaats lymfe -> afgifte holle ader

Lymfeknopen

Op bepaalde plaatsen in het lichaam liggen lymfeknopen (lymfeklieren):

• Hals
• Oksels
• Liezen
• e.a.

De lymfeknopen zuiveren de lymfe van onder andere ziekteverwekkers

Lesdoel check!

Kan jij:

-  de kenmerken en functies van weefselvloeistof en lymfe noemen?

Wat is weefselvloeistof?

1. Vloeistof in de bloedvaten
2. Vloeistof tussen de cellen in de weefsels
3. Vloeistof in de darmen
4. Vloeistof in het verteringsstelsel

Wat zit er weefselvloeistof?

1. O2 & voedingsstoffen
2. O2, voedingsstoffen & CO2
3. O2, voedingsstoffen, afvalstoffen & CO2
4. O2, voedingsstoffen & afvalstoffen

Wat is lymfe?

1. Lymfe is hetzelfde als weefselvloeistof.
2. Vloeistof die uit de lymfevaten de weefsels in gaat.
3. Weefselvloeistof met rode bloedcellen.
4. Weefselvloeistof die in de lymfevaten is gestroomd.

Wat kan er NIET in lymfe zitten?

1. Antistoffen
2. afvalstoffen
3. Rode bloedcellen
4. Koolstofdioxide

In welke richting stroomt de lymfe in het lymfe vat van de afbeelding?

1. De lymfe stroomt in de richting van pijl P
2. De lymfe stroomt in de richting van pijl Q
3. De stroomrichting van de lymfe is niet uit de tekening af te leiden

Paragraaf 13.6: Afweer

Lesdoelen

1. Je kunt beschrijven hoe antistoffen bescherming bieden tegen infecties en op welke manieren immuniteit kan ontstaan.
   
2. Je kunt omschrijven hoe stoffen een allergische reactie kunnen veroorzaken.

Afweer

Lichaamsvreemde stoffen

Dit zijn stoffen die niet in ons lichaam thuishoren.

Als deze stoffen je lichaam binnenkomen, verdedigt je lichaam zichzelf daartegen. 

Dit kan gebeuren bij:

* Infecties (bacteriën, schimmels, virussen...)

* Bloedtransfusies 

* Orgaantransplantatie 

Antigenen

De afweer herkent besmettingen aan lichaamsvreemde 

antigenen

bv: spike-eiwit op SARS-COVID

Infecties 

Eenmaal in het lichaam vermenigvuldigen de ziekteverwekkers zich 

Bacteriën, schimmels, virussen (of dieren)

Algemene afweer 

In de meeste gevallen is je lichaam goed beschermt tegen het binnendringen van ziekteverwekkers. 

Opperhuid:  Ziekteverwekkers kunnen er moeilijk doorheen

Talg: Gaat aantasting tegen

Slijmvlies in de luchtwegen en darmwand: Moeilijk doordringbaar

Maagzuur: Het zuur doodt bacteriën.

Wittebloedcellen: maken ziekte verwekkers onschadelijk

Koorts

Ziekteverwekkers kunnen giftige stoffen afgeven die je ziek maken.

Je lichaam reageert daarop door de lichaamstemperatuur te laten stijgen: Je krijgt koorts!

De hoge temperatuur gaat de ontwikkeling van ziekteverwekkers tegen.

Medicijnen 

Sommige medicijnen kunnen de afweer van je lichaam tijdelijk versterken.

Antibiotica doodt bacteriën (geen virussen!)

Vb: Voor de 2e wereldoorlog stierven er veel mensen aan tuberculose, door het gebruik van antibiotica komt het hier bijna niet meer voor 

Specifieke afweer; antistoffen

Bepaalde witte bloedcellen reageren op ziekteverwekkers door antistoffen te gaan maken. Bijvoorbeeld bij besmetting met het coronavirus.

Op het oppervlak van een ziekteverwekker zitten eiwitten die niet in ons lichaam voorkomen. Deze onbekende eiwitten noemen we Antigenen 

Antigenen en antistoffen

• Antigenen = eiwitstructuren aan de buitenkant van (lichaamsvreemde) cellen (voor iedere cel uniek) ‘Herkenningsstoffen’.
  
• Antistoffen = door witte bloedcel gemaakte onderdelen die precies passen op de antigenen van een bepaalde cel of eencellig organisme. Deze maken de ziekteverwekkers onschadelijk.

Verschillende ziekteverwekkers hebben verschillende antigenen

Immuunsysteem (1)

• Passieve immunisatie: Injecteren met een serum met         kant-en-klare antistoffen (je hoeft zelf geen antistoffen te maken) = KUNSTMATIG
• Actieve immunisatie: 

1. Ziek worden en zelf antistoffen maken =NATUURLIJK
2. Injecteren met dode of verzwakte ziektekiemen (= Vaccin) en zelf antistoffen maken. = KUNSTMATIG

Specifiek

Iedere ziekteverwekker heeft zijn eigen specifieke eiwitten, dus antigenen.

Dat betekent dus ook dat tegen iedere ziekteverwekker een eigen specifieke antistof moet worden gemaakt.

Antistoffen worden gemaakt tegen antigenen.

Natuurlijke immuniteit

Besmetting - Witte bloedcellen 

                             maken antistoffen.

Antistoffen blijven enige tijd in het    

                         bloed - goede afweer.

Geheugen - Witte bloedcellen 

                          onthouden hoe de 

                          antistoffen moeten worden 

                          gemaakt.

Natuurlijke immuniteit

Als je een tweede keer besmet raakt met dezelfde ziekteverwekker, kunnen de witte bloedcellen snel en veel antistoffen maken. Je wordt dan niet ziek - Je bent Immuun

Natuurlijke immuniteit = 

zelf ondergaan, je hebt de ziekteverwekker op een natuurlijke manier binnengekregen.

Bijvoorbeeld bij de Waterpokken.

Kunstmatige immuniteit

Kunstmatige immuniteit bouw je op door het krijgen van een vaccinatie 

Een vaccin bevat een dode of verzwakte ziekteverwekker 

Je lichaam reageert hier vervolgens weer op door antistoffen te gaan maken tegen deze ziekteverwekker (antigenen)

Kinderen vaccineren

Het rijksvaccinatieprogramma bestaat uit verschillende vaccinaties: 

D(K)TP-prik: Tegen difterie, kinkhoest, tetanus en polio (kinderverlamming).

BMR-prik: Tegen bof, mazelen en rodehond 

 HPV-prik = meisjes vanaf 12 jaar, tegen HPV, een virus dat bij meisjes baarmoederhalskanker kan veroorzaken.

Actieve immuniteit

Actieve natuurlijke immuniteit =

Je wordt besmet met een ziekteverwekker. 

Je lichaam moet zelf aan de slag met het MAKEN (actief) van de antistof. Als je daarna weer besmet raakt met de ziekte word je niet meer ziek

Actieve kunstmatige immuniteit =

Je wordt gevaccineerd. 

Je lichaam moet zelf aan de slag met het MAKEN (actief) van de antistof.  

Als je daarna weer besmet raakt met de ziekte word je niet meer ziek.

Kunstmatige passieve immuniteit

Je wordt door een giftig (slang, spin etc.) of 

hondsdol dier (hond, vos, vleermuis) gebeten 

Dan krijg je een SERUM toegediend

dit zijn antistoffen

Je witte bloedcellen maken zelf geen antistoffen(passief)

Passieve immunisatie 

Natuurlijke passieve immuniteit

Baby krijgt via de placenta of de moedermelk de antistoffen 

De witte bloedcellen maken 

zelf geen antistoffen (passief)

Passieve immunisatie

Waren er lastige onderdelen?
Of heb je nog vragen over bepaalde onderdelen?

Huiswerk

Wat:

 Paragraaf 13.5: opdrachten 1 t/m 7

Paragraaf 13.6: opdrachten 1 t/m 8

Hoe:

Alleen of in tweetallen (fluisteren!)

Hulp nodig? Zoek het op in je boek of vraag om hulp

Klaar? maak een samenvatting en een begrippenlijst van paragraaf 13.3/13.4

Nabespreking:

• Zijn er nog vragen?

• Hoe vonden jullie de les?

Tot slot:

Schuif je stoel aan

en

Ruim je afval op

Tot de volgende les!