Genen en Allelen

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Bs. 3 Genen en allelen

Wanneer worden erfelijke eigenschappen vastgelegd?

Waar of niet waar?

1. Een gen is een deel van een chromosoom dat de informatie bevat voor één erfelijke eigenschap.

2. Elk chromosoom bevat 1 gen.

3. Elk organisme heeft hetzelfde aantal chromosomen in een cel.

4. Chromosomen in een zaadcel komen enkelvoudig voor.

5. In een bevruchte eicel komen genen in paren voor.

Waar of niet waar?

1. Een lichaamscel bevat 46 chromosomen, dat zijn 23 paar

    chromosomen.

2. Een geslachtscel (zaadcel of eicel) bevat 23 chromosomen.

3 Genen in een huidcel zijn gelijk aan de genen in de bevruchte eicel.

4. Genen in dochtercellen komen voor in paren.

Leerdoelen

- Je kunt omschrijven wat genen en allelen zijn.

- Je kunt omschrijven wat een mutatie is.

- Je kunt omschrijven wat kanker is.

Je kunt omschrijven wat homozygoot, heterozygoot, dominant en recessief is.

- Je kunt een kruisingsschema opstellen en afleiden welk genotype en fenotype de nakomelingen van een kruising kunnen krijgen.

Basenparen: A-T / T-A en C-G / G-C

Basenparen die samen nodig zijn voor een eigenschap vormen samen een gen.

Genen hebben informatie voor het maken van eiwitten

Eiwitten: regelen de kleur, vorm en werking van je lichaam

Genvariant - Allel

Allel of genvariant: informatie in een gen

Allelenpaar: twee allelen van een gen

Mutaties

Chromosoom kan beschadigd raken

Plotselinge verandering in genotype

Een of meer allelen gemuteerd

Mutagene invloeden

Muteren --> DNA beschadigd raken

Straling 

Chemische stoffen

Roken

Welke geslachtschromosomen zijn er? En hoeveel geslachtschromosomen zitten er in een lichaamscel?

Bezit elke chromosoom van 1 chromosomenpaar precies dezelfde genen? Waarom wel/niet?

Wat is een allel?

Hoe noem je een plotselinge verandering van het genotype?

Genen, allelen, loci and chromosomen

Een gen codeert voor een eiwit. Deze eiwitten zullen bepaalde (erfelijke) eigenschappen hebben.

Elk gen bevindt zich op een vaste plek op het genoom. Deze plek wordt een locus (meervoud: loci) genoemd.

Elk gen kan verschillende varianten hebben. Een genvariant wordt een allel genoemd.

Omdat een diploïde organisme twee kopieën van elk chromosoom heeft (homoloog), zal dit organisme twee loci van elk gen hebben. Deze kunnen dezelfde of verschillende allelen dragen.

Twee allelen per locus of gen

Twee dezelfde allelen?  HOMOZYGOOT

Twee verschillend allelen? HETEROZYGOOT

Bestudeer het plaatje.

Wat is waar?

Dit organisme is.....?

Dominantie

In veel gevallen is één allel dominant. Dit betekent dat wanneer een individu heterozygoot is, alleen het dominante allel het fenotype zal bepalen.

Het andere allel wordt recessief genoemd.

Een zwart cavia mannetje wordt gefokt met een wit cavia vrouwtje. Ze krijgen 20 individuen als nakomelingen die allemaal zwart zijn.
Welk allel is dominant? Leg uit waarom.

Letternotatie voor genen en allelen

Volledige dominantie

De letter is toegewezen aan het gen *

dominante allel: hoofdletter A

recessief allel: kleine letter a

Genotypen:

homozygoot dominant: AA

heterozygoot: Aa en aA**

homozygoot recessief: aa

* = als je zelf een letter kiest, kies dan een letter die een andere hoofdletter heeft dan kleine letter.

** = de hoofdletter MOET eerst worden genoteerd.

Heterozygoot

Een vader die heterozygoot is voor het oorlel gen krijgt een kind bij een moeder die ook heterozygoot is.

Welke voortplantingscellen produceren deze ouders?

Kruisingsschema's

Voortplantingscellen (=gameten) van de ouders langs de assen van de tafel

in de tabelcellen: mogelijke genotypen van de nakomelingen:

Voorbeeld

kans dat een zaadcel met het recessieve gen een eicel bevrucht is 1/2

kans dat de eicel zelf het recessieve allel heeft is 1/2

kans dat zygote beide recessieve genen heeft is daarom 1/2 * 1/2 = 1/4

Maak de volgende opdracht op papier.
Een man die heterozygoot is voor aangehechte/losse oorlellen heeft een kind bij een vrouw met aangehechte (recessieve) oorlellen.
Bereken de kans dat het kind ook aangehechte oorlellen heeft. Leg je antwoord uit met een kruisingsschema.

Leerdoelen

- Je kunt omschrijven wat genen en allelen zijn.

- Je kunt omschrijven wat een mutatie is.

- Je kunt omschrijven wat kanker is.

Je kunt omschrijven wat homozygoot, heterozygoot, dominant en recessief is.

- Je kunt een kruisingsschema opstellen en afleiden welk genotype en fenotype de nakomelingen van een kruising kunnen krijgen.

Aan de slag

Maken 

BS3: opgave 1-10 

BS8: opgave 1-3

Maak begrippenlijsten van BS3 en BS8