7.3 Het verhaal van de fossielen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

Paragraaf 7.3 Het verhaal van de fossielen

Leerdoel 7.3

• Je weet hoe fossielen ontstaan
• Je weet hoe men de relatieve en exacte ouderdom van fossielen bepaalt
• Je kent het verschil tussen analoge en homologe structuren
  

Fossielen

In oude aardlagen worden fossielen gevonden. Dit geeft inzage in soorten die miljoenen jaren geleden leefden. Fossilisatie door: 

• Verstening – bedekking door zand of slik (zachte delen vergaan, onder grote druk worden de harde delen versteend)
  
• Verdroging – in woestijnen
  
• Kou
  
• Lage pH en zuurstofgebrek
  
• Opsluiten in barnsteen

Bron 8

Onderzoek

Uit fossielen kunnen onderzoekers allerlei informatie halen over het uitgestorven dier:

• Hoe zag het skelet er uit (-> hoe bewoog het dier zich voort)
• Uiterlijk (veren/ huid/ schubben)

Dateren van fossielen

• Gidsfossielen – relatieve leeftijd
  
• Isotopen (C-14 methode) - absolute leeftijd

Gidsfossielen

• Van gidsfossielen is bekend uit welke periode ze komen.

• Bijvoorbeeld Trilobieten leefden 521 tot 250 miljoen jaar geleden.
• Verschillende soorten in verschillende periodes. Kom je die in een aardlaag tegen? 

-> relatieve ouderdomsbepaling.

C-14 methode/ koolstofdatering

• Bepalen van de absolute ouderdom van fossielen aan de hand van radio-isotopen.
• Isotopen: chemische elementen die zich chemisch hetzelfde gedragen maar met een verschillende atoommassa.

C-14 methode/ koolstofdatering

Koolstof kent 3 isotopen met de atoomgewichten 12, 13 en 14. C-12 en C-13 zijn stabiel, C-14 is niet stabiel

C-14 methode/ koolstofdatering

• C-12, C-13 en C-14 komen in een vaste verhouding voor in de atmosfeer.
• Levende organismen bevatte de isotopen in diezelfde verhouding doordat koolstof steeds wordt vernieuwd.

C-14 methode/ koolstofdatering

Bij dode organismen vervalt C14 tot N14. Hierdoor verandert de verhouding C12/C14.

C-14 methode/ koolstofdatering

• Elke 5730 jaar is de helft van de C-14 vervallen tot N-14. De halfwaardetijd is dus 5730 jaar.
• De mate van verval is te meten door de radioactiviteit te meten.

• Geschikt voor fossielen tot 60.000 jaar oud.

U-238 methode

Voor oudere fossielen (> 10 miljoen jaar oud) is de datering met behulp van Uranium 238 mogelijk.

De halveringstijd is 

4,5 miljard jaar.

Wordt vooral gebruikt

bij gesteentes.

Verwantschap

Hoe bepaal je verwantschap tussen soorten?

• Homologe organen 
• overeenkomstige lichaamsbouw
• DNA

Homoloog 

Zelfde bouwplan, maar andere functie

Gemeenschappelijke voorouder

Divergente evolutie (van elkaar af)

Analoog

Verschillende soorten ontwikkelen vergelijkbare 

organen

Organen met dezelfde functie maar verschillend

bouwplan

Wijzen níet op verwantschap

Convergent: naar elkaar toe