Cultuur, een taal

• Cultuurwetenschappen
• Secundair onderwijs

5.1 De relatie tussen taal en cultuur

• om te kunnen samen leven is communicatie noodzakelijk
• taal is hét middel bij uitstek.
• taal is een uiting van de cultuur waarin iemand leeft
• taal is net zoals waarden en normen veranderlijk in tijd en ruimte 
• maar wat is taal eigenlijk?

• kunnen dieren dan  niet communiceren?
•  unieke aan menselijke taal = abstracte communicatie
             abstracte eenheden die in combinatie een betekenis                   opleveren
             communiceren over dingen die in tijd/ruimte van elkaar             gescheiden zijn (verleden, heden, toekomst)

1. Bepaalde bijensoorten: zo blijkt een groep bijen die ergens nectar heeft gevonden de thuisblijvers met een speciale dans te kunnen ‘vertellen’ waar de nectar te vinden is. Met de coördinaten van hun dans geven ze de richting en de afstand van de nectar weer. Hiermee hebben ze het dus over nectar die zich op een andere plaats bevindt.
2. In Afrika levende aapjes waarschuwen met alarmroepen hun soortgenoten wanneer ze een roofdier zien naderen. Voor verschillende roofdieren hebben ze verschillende alarmroepen, die ook tot verschillend vluchtgedrag leiden. Bij de alarmroep voor een luipaard vluchten de aapjes de boom in, terwijl ze bij een alarmroep voor een adelaar juist de bosjes in vluchten. 
   

1. Bepaalde bijensoorten: zo blijkt een groep bijen die ergens nectar heeft gevonden de thuisblijvers met een speciale dans te kunnen ‘vertellen’ waar de nectar te vinden is. Met de coördinaten van hun dans geven ze de richting en de afstand van de nectar weer. Hiermee hebben ze het dus over nectar die zich op een andere plaats bevindt.
2. In Afrika levende aapjes waarschuwen met alarmroepen hun soortgenoten wanneer ze een roofdier zien naderen. Voor verschillende roofdieren hebben ze verschillende alarmroepen, die ook tot verschillend vluchtgedrag leiden. Bij de alarmroep voor een luipaard vluchten de aapjes de boom in, terwijl ze bij een alarmroep voor een adelaar juist de bosjes in vluchten.
   

Cultuurcomponenten (pg 6)

1 cultuur bestaat uit verschillende cultuurcomponenten

Ken je er nog enkele?

wat is taal?

5.1 De relatie tussen taal en cultuur

• om te kunnen samen leven is communicatie noodzakelijk
• taal is hét middel bij uitstek.
• maar wat is taal eigenlijk?
                   een tekensysteem waardoor de mens in staat is om boodschappen over te brengen
                   zo onderscheiden we ons van de dieren

5.2 taal en subculturen

• door taalgebruik laten mensen zien tot welke groep ze behoren -> zie subculturen
• artikel pg 50: jongerentaal 

5.3 Taal in tijd en ruimte

taal en tijd

• andere waarden en normen, nieuwe ideeën
• nieuwe ontwikkelingen (voorbeelden op de volgende slide)

taal en ruimte

5.3 Taal in tijd en ruimte

taal en tijd

taal en ruimte

• probleem wanneer woorden moeten vertaald worden (voorbeelden op de volgende slide)

5.4 Taal en cultuurcontact

• door contact met andere culturen, sluipen nieuwe woorden onze cultuur binnen
• sommige woorden zijn zo ingeburgerd dat we er niet meer bij stilstaan dat het om leenwoorden gaat 
• enkele voorbeelden op de volgende slides

5.5 Woord- en beeldcultuur

van beeld- naar woordcultuur

• uitvinding boekdrukkunst
• de democratisering van het onderwijs
• toename van de geletterdheid van de bevolking

van woord- naar beeldcultuur

• opkomst van de fotografie, televisie, computer, internet,...
• blijvende toename van technologische mogelijkheden

beeldcultuur: enkele voorbeelden:

• ontstaan MTV in 1981
• emoticons (emotion en icon) -> typografisch ;-) :-D
• emoji's (digitale symbolen)
• selfie: woord van het jaar in 2013
• ...

Emoji's: Deze digitale symbolen (bv. zwaaiende gele gezichtjes, dollartekens …) om handelingen, emoties,

situaties e.d. uit te drukken, moeten eerst goedgekeurd worden door de Amerikaanse nonprofitorganisatie Unicode Consortium alvorens het grote publiek ze kan gebruiken. In principe kan

iedereen een aanvraag indienen tot het gebruik van een bepaald symbool

5.6 Mensen- en dierentaal

mensentaal: 3 belangrijke kenmerken

1. praten over dingen die niet aanwezig zijn in tijd of ruimte. We kunnen zelfs liegen. 
2. we leggen linken met andere informatie die verband houdt met het woord dat we te horen krijgen (bos -> bomen)
3. met beperkt aantal symbolen en regels een onbeperkt aantal boodschappen te vormen.

Met een eindige woordenschat kan je een oneindig aantal zinnen maken. Maar je kan niet zomaar wat woorden achter elkaar plakken. een zin is pas een zin als die voldoet aan de grammaticaregels van een taal

1. Het wemelt van de treurdrongo’s in zuidelijk Afrika. Want deze kleine zwarte vogel is een gewiekst overlever. Zo kan hij bijvoorbeeld het fluitje van de plaatselijke herder imiteren. Deze truc gebruikt hij als er een roofvogel in de buurt is, die hij uit lijfsbehoud weg wil hebben. Hij weet heel goed dat roofvogels niet van mensen houden, dus daarom wekt hij op leugenachtige wijze de indruk dat er ergens een herder rondloopt. Exit roofvogel, mooi geregeld!
2. Daarnaast kan de drongo zijn dagelijkse kostje zèlf bij elkaar scharrelen, maar hij kan het ook uitbesteden aan anderen. Aan stokstaartjes bijvoorbeeld. Die houdt hij graag nauwlettend in de gaten als ze aan het foerageren zijn. Hebben ze eenmaal een paar lekkere keverlarven opgegraven, dan hoeft de treurdrongo alleen maar vanuit de bosjes alarm te slaan in stokstaartjestaal: PAS OP! AREND!!! De stokstaartjes stuiven dan meteen hun holen in, waarna de drongo zich kan ontfermen over hun in de haast achtergelaten eten.
3. Een Amerikaanse ornitholoog stelde vast dat een vogel die dikbekorganist heel vaak andermans ararmkreet imiteert wanneer zijn nest in gevaar is. Zo lokt hij vogelsoorten die dapper genoeg zijn om met gevaar voor eigen leven grote vijanden weg te pesten. Verstopt tussen het gebladerte kijkt de dikbekorganist dan toe hoe zijn nest wordt verdedigd door vogels van een andere soort!
4. Wat ook onder liegen valt, is net doen of je dood bent. De opossum is daar natuurlijk beroemd mee geworden, maar wie het ook heel goed kan is de haakneusslang (Heterodon). Als deze slang een roofdier tegenkomt, probeert hij zich er eerst uit te bluffen door de koningscobra uit te hangen: hij richt zich dreigend op, spreidt zijn nek en sist, net als een gevaarlijke gifslang. Maar de haakneusslang heeft amper gif en bijt eigenlijk nooit. Als de vijand niet onder de indruk is van zijn dreighouding, dan gooit de haakneusslang het over een heel andere boeg: hij laat zich op zijn rug vallen, met zijn tong uit zijn bek. Om de sterfscene nog echter te laten lijken, laat hij  een paar bloeddruppeltjes uit zijn bek sijpelen, erg dramatisch allemaal. Maar ondertussen houdt hij met wijd open ogen de reacties van de vijand in de gaten… 
5. Een dier dat liegen en bedriegen echt tot hogere levenskunst heeft verheven is de raaf. Zo verzinnen raven namaak-verstopplaatsen voor voedsel, waarmee ze familieleden om de tuin te leiden die hun eten willen pikken