NN7 - Taal §6 - Uitdrukkingen en collocaties - 3H

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Uitdrukkingen en collocaties

NN7 - Taal §6 - 3H

Wat je gaat leren

• Je leert verschillende collocaties herkennen en gebruiken.
• Je leert de betekenis van een aantal thematische uitdrukkingen.

Maak juiste combinaties tussen de zelfstandige naamwoorden uit het linker rijtje en de werkwoorden uit het rechter rijtje.

voeren

leggen

tonen

volgen

lopen

sluiten

actie

contact

interesse

nieuws

stage

vrede

Vul in de uitdrukkingen het juiste woord in.
Kies uit: diepte – geitenpad – goud – hazenpad – hoogte – kies – modder – onderspit – perron – spoor – tand – wacht.
Aan de .............. voelen

Vul in de uitdrukkingen het juiste woord in.
Kies uit: diepte – geitenpad – goud – hazenpad – hoogte – kies – modder – onderspit – perron – spoor – tand – wacht.
Het .............. delven

Vul in de uitdrukkingen het juiste woord in.
Kies uit: diepte – geitenpad – goud – hazenpad – hoogte – kies – modder – onderspit – perron – spoor – tand – wacht.
Het .............. kiezen

Vul in de uitdrukkingen het juiste woord in.
Kies uit: diepte – geitenpad – goud – hazenpad – hoogte – kies – modder – onderspit – perron – spoor – tand – wacht.
In de .............. slepen

Vul in de uitdrukkingen het juiste woord in.
Kies uit: diepte – geitenpad – goud – hazenpad – hoogte – kies – modder – onderspit – perron – spoor – tand – wacht.
Op de .............. brengen

Vul in de uitdrukkingen het juiste woord in.
Kies uit: diepte – geitenpad – goud – hazenpad – hoogte – kies – modder – onderspit – perron – spoor – tand – wacht.
Op het .............. komen

Sleep de juiste betekenissen naar de uitdrukkingen.

ondervragen

verliezen

vluchten

zich toe-eigenen/inpikken

inlichten

ontdekken

aan de tand voelen

het onderspit delven

het hazenpad kiezen

in de wacht slepen

op de hoogte brengen

op het spoor komen

Pak nu je boek en ga naar blz. 102/103.

We lezen met elkaar Tekst 1 - Nu breekt mijn klomp!

Hier staat ook informatie in voor de toets.

Tekst 1 - Nu breekt mijn klomp!

(1) Nederlanders lopen op klompen, hebben veel molens en praten voortdurend over het weer. Dat krijg je vaak te horen als je een buitenlander vraagt om de inwoners van ons land te typeren. Waarschijnlijk heb jij, zoals velen, je bedenkingen bij deze karakterisering. We lopen immers al lang niet meer massaal op klompen en de molens waarnaar verwezen wordt, zijn molens zoals die op de Zaanse Schans, en niet de opwekkers van elektriciteit die meer en meer in ons polderlandschap verschijnen. En het weer … ja, daarover valt inderdaad heel wat te zeggen.

(2) Toch hebben klompen, molens en het weer iets gemeen: ze komen alle drie voor in veel uitdrukkingen in de Nederlandse taal. Als een aantal uitdrukkingen een gemeenschappelijk onderwerp heeft, spreken we over thematische uitdrukkingen. Het onderwerp van een groep thematische uitdrukkingen kan heel breed zijn, bijvoorbeeld ‘rijkdom’. Dit betekent niet dat het woord ‘rijkdom’ in alle uitdrukkingen letterlijk moet voorkomen, maar dat ‘rijkdom’ het overkoepelende thema is. Denk hierbij aan er warmpjes bij zitten, zwemmen in het geld (beide: veel geld hebben) en op grote voet leven (veel geld uitgeven).

(3) Over ‘klompen’ hebben we onder meer de volgende uitdrukkingen: iets met/op zijn klompen aanvoelen (menen dat iets overduidelijk is), met de klompen op het ijs komen (onvoorzichtig handelen) en zijn klompen wegbrengen (naar huis gaan). Het thema ‘molen’ vind je bijvoorbeeld in de volgende uitdrukkingen: de molen naar de wind keren (zich aan de omstandigheden aanpassen), draaien als een molen (gemakkelijk van mening veranderen) en het zit al in de molen (er wordt al aan gewerkt, of: het is niet meer ongedaan te maken). Ten slotte het thema ‘weer’: van de regen in de drup komen (in plaats van in de gehoopte betere in een nog slechtere toestand komen), met alle winden meewaaien/draaien (met iedereen meepraten; geen eigen mening hebben) en het zonnetje in huis (iemand die zorgt voor een goede sfeer). En er is nog veel meer.

(4) In alle uitdrukkingen zit een zogeheten collocatie: een (min of meer) vaste combinatie van woorden. Zo’n uitdrukking kan zonder werkwoord voorkomen, zoals aan de lopende band, een blauwe maandag en met de Franse slag, maar ook met een werkwoord: de dans ontspringen, een graantje meepikken en tegengas geven. Woordparen vormen vanzelfsprekend ook collocaties. Ook deze zien we zónder (vast) werkwoord: bepakt en bezakt, taal noch teken en wijd en zijd en mét een vast werkwoord: moord en brand schreeuwen, voor spek en bonen meedoen en zich groen en geel ergeren.

(5) Deze paragraaf geeft je inzicht in diverse thematische uitdrukkingen en verschillende soorten collocaties. Daar heb je nu dus verstand van.

aan de tand voelen – Deze uitdrukking komt uit de paardenhandel. Wie een paard wilde kopen, voelde aan de tanden van het paard om te zien of het dier gezond was.

het onderspit delven – Deze uitdrukking is afkomstig uit polderwerkzaamheden. Degenen die de onderste laag (= het onderspit) van een sloot of gracht moesten graven (= delven), stonden in de modder of in het water. Zij deden het zwaarste werk en zijn er daardoor het slechtst aan toe. 

het hazenpad kiezen – Deze uitdrukking verwijst naar het pad dat gevormd wordt door de loopsporen een haas of van hazen over grasland en akkers. Hazen zijn bangelijke dieren die bij het minste of geringste op de vlucht slaan.

in de wacht slepen – Deze uitdrukking komt oorspronkelijk uit soldaten- of politietaal. Men drukte ermee uit dat iemand naar het ‘wachtlokaal’ werd gebracht, oftewel gearresteerd, ingerekend werd. Ook werden in beslag genomen goederen naar het ‘wachtlokaal’ gebracht.

Maak de juiste combinaties van uitdrukking en betekenis.

verliezen

verder gaan waar je gebleven was

dezelfde mening hebben

iets uitstellen

iets onmogelijks doen

iets te snel aanpakken

aan het kortste eind trekken

de draad oppakken

één lijn trekken

iets op de lange baan schuiven

ijzer met handen breken

te hard van stapel lopen

Tot zover deze les!!