Opfrissen voor de toets

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Grammatica en spelling

We herhalen de theorie van blok 2 zodat je klaar bent voor de toets van morgen :) 

Planning van de les

- opfrissen theorie 

- zelf aan de slag met werkbladen naar keuze

- stel je vragen!

Grammatica 

Aan het einde van de les kan in een zin opdelen in zinsdelen en deze benoemen. 

Persoonsvorm

In elke zin staan werkwoorden. Eén van die werkwoorden is de persoonsvorm. De persoonsvorm geeft het getal aan en de tijd. 

getal: enkelvoud/meervoud

tijd: tegenwoordige- of verleden tijd

--> Hoe vind je de persoonsvorm?

Persoonsvorm

De persoonsvorm vind je door het volgende te doen:

1. Verander de tijd in de zin (tegenwoordig of verleden). Het werkwoord dat verandert, is de persoonsvorm.
2. Verander de personen in de zin (enkelvoud of meervoud). Het werkwoord dat verandert, is de persoonsvorm.
3. Bij een enkelvoudige zin (zin met maar 1 persoonsvorm), kun je ook een vraagzin maken. De persoonsvorm komt dan voorop te staan  

Zinsdelen

Zinnen bestaan uit zinsdelen (zd). 

Een zinsdeel is één woord of een groepje woorden die bij elkaar horen. Voor de persoonsvorm staat meestal maar één zinsdeel. 

--> Hoe vind je zinsdelen?

Zinsdelen 

1. Zoek de persoonsvorm en zet er streepjes naast

De leerling / zoekt / vandaag de zinsdelen

2. Alles dat voor de persoonsvorm staat is al een zinsdeel

De leerling / zoekt / vandaag de zinsdelen

3. Probeer de rest voor de persoonsvorm te plaatsen door de zin te veranderen:

- Vandaag / zoekt / de leerling / de zinsdelen

- De zinsdelen / zoekt / de leerling / vandaag

Persoonsvorm

In elke zin staan werkwoorden. Eén van die werkwoorden is de persoonsvorm. De persoonsvorm geeft het getal aan en de tijd. 

getal: enkelvoud/meervoud

tijd: tegenwoordige- of verleden tijd

--> Hoe vind je de persoonsvorm?

Persoonsvorm

De persoonsvorm vind je door het volgende te doen:

1. Verander de tijd in de zin (tegenwoordig of verleden). Het werkwoord dat verandert, is de persoonsvorm.
2. Verander de personen in de zin (enkelvoud of meervoud). Het werkwoord dat verandert, is de persoonsvorm.
3. Bij een enkelvoudige zin (zin met maar 1 persoonsvorm), kun je ook een vraagzin maken. De persoonsvorm komt dan voorop te staan  

Zinsdelen

Zinnen bestaan uit zinsdelen (zd). 

Een zinsdeel is één woord of een groepje woorden die bij elkaar horen. Voor de persoonsvorm staat meestal maar één zinsdeel. 

--> Hoe vind je zinsdelen?

Zinsdelen 

1. Zoek de persoonsvorm en zet er streepjes naast

De leerling / zoekt / vandaag de zinsdelen

2. Alles dat voor de persoonsvorm staat is al een zinsdeel

De leerling / zoekt / vandaag de zinsdelen

3. Probeer de rest voor de persoonsvorm te plaatsen door de zin te veranderen:

- Vandaag / zoekt / de leerling / de zinsdelen

- De zinsdelen / zoekt / de leerling / vandaag

Onderwerp

Bijna elke zin heeft een onderwerp. 

Het onderwerp en de persoonsvorm horen bij elkaar. 

Je kunt het onderwerp op 2 manieren vinden.

- wie of wat + persoonsvorm

- verander de pv van getal

Werkwoordelijk gezegde

Zinnen bestaan uit zinsdelen. Eén daarvan is het onderwerp. Een ander zinsdeel is het werkwoordelijk gezegde. 

Het werkwoordelijk gezegde bestaat uit alle werkwoorden in de zin. 

Soms is het werkwoordelijk gezegde maar één werkwoord, soms zijn het er meer. 

Dit weekend | wil | ik | mijn verjaardag | gaan vieren. 

persoonsvorm = wil

werkwoordelijk gezegde = wil gaan vieren

Zelfstandig naamwoord

Een zelfstandig naamwoord (zn) is een woord voor een mens, dier, plant, ding of gevoel: 

jongen, bakker, eekhoorn, narcis, stad, blijdschap, verdriet .

Een eigen naam is ook een zelfstandig naamwoord:
Sjoerd, Peters, Zierikzee, IJssel, Louvre

Een zelfstandig naamwoord heeft meestal: 

• een enkelvoud en een meervoud
• je kunt er een verkleinwoord van maken
• je kunt vaak de, het of een voor zetten:  
  
  

huis - huizen - huisje - het huis/ een huis

vriend - vrienden - vriendje -  de vriend/een vriendje. 

Bepaald of onbepaald lidwoord

Er zijn drie lidwoorden: 

de (bepaald lidwoord)

het (bepaald lidwoord)

een (onbepaald lidwoord)

Bijvoeglijk naamwoord 

--> Zegt iets over een zelfstandig naamwoord

--> Vaak is dit een eigenschap 

Wat een mooie (bn) fiets (zn)! 

Er staan daar nieuwe (bn), grote (bn) huizen (zn) 

Hoe vind je een bn?

--> Staat meestal voor een zelfstandig naamwoord;

--> Soms staat het bijvoeglijk naamwoord achter het zn:
De film is mooi (bn)

--> Een bn heeft vaak een korte vorm en een lange vorm
Mooi - mooie, groot - grote, stil - stille 
--> Trappen van vergelijking
Gaaf - gaver- gaafst 

Stoffelijk bijvoeglijk naamwoord

--> Een bijvoeglijk naamwoord dat iets zegt over van welk materiaal iets gemaakt is:

zilver, goud, plastic, etc. 

Gouden oorbellen

Houten tafel

Plastic zonnebril 

Werkwoord als bijvoeglijk naamwoord 

De in blessuretijd besliste wedstrijd

De beslissende goal

De gebroken kom

Het kussende paar

Het gekuste meisje

Zww en hww

Zelfstandige werkwoorden: het geeft aan wat het onderwerp 'doet'. 

Hulpwerkwoorden: komen alleen voor in een zin met meer dan één werkwoord. Ze 'helpen' om het gezegde te maken. 

Zo herken je ze: 

- In een zin staat altijd maar één zelfstandig werkwoord.

- Als er in een zin maar één werkwoord staat, is dat het zelfstandig werkwoord. 

- Als er meer werkwoorden in de zin staan, staat het zelfstandig werkwoord meestal achteraan. 

Spelling

Persoonsvorm in tegenwoordige tijd (pvtt)

Je gaat uit van de ik-vorm. 

- Van het hele werkwoord laat je de laatste twee letters (-en) weg. Zoals bij werken -> werk

• Let op, soms moet je een letter weglaten/toevoegen:
  zetten - zet; likken - lik; raden - raad
• Soms verandert er een letter:
  lezen - lees; wrijven - wrijf

Zo schrijf je de pvtt

• Ik erbij of jij/je erachter: alleen de ik-vorm
  ik klim, klim ik, klik jij/je; ik raad, raad ik, raad jij/je
• In alle andere gevallen in het enkelvoud: ik-vorm + t
  jij klimt, hij klimt, zij klimt; jij raadt, hij raadt, zij raadt
• In het meervoud het hele werkwoord
  wij klimmen, jullie klimmen, zij klimmen, wij raden, jullie raden, zij raden 

pvvt

De meeste werkwoorden zijn zwak:

stap - stapte

betaal - betaalde

Sterke werkwoorden veranderen in de verleden tijd van klank:

drijf - dreef

vind - vond

't (e)x-f(o)ksch(aa)p

Kijk naar de laatste letter voor -en van een werkwoord. 

Als dat een medeklinker uit 't ex-fokschaap is, schrijf je -te(n)
Is dat niet zo? Dan -de(n)

lusten - lust - lustte

keffen - keff - kefte 

branden - brand - brandde

plagen - pla g  - plaagde 

Sterke werkwoorden 

- Zo kort en eenvoudig mogelijk opschrijven. 

- Gebruik geen dubbele letters, behalve als dat nodig is voor de uitspraak. 
fluiten - floten, maar klimmen -klommen. 

- Twijfels tussen het eindigen op -d of -t? Verlengproef!

bijten - ik beet - wij beten  
snijden - hij sneed - wij sneden

Hoofdletters

Je schrijft een hoofdletter:

• aan het begin van een zin
• bij woorden die van aardrijkskundige namen zijn afgeleid
• bij namen

Let op; tussenvoegsels (de, van de, etc.) schrijf je zonder hoofdletter als iemands voornaam of voorletter ervoor staat. Maar je schrijft het eerste tussenvoegsel met hoofdletter als er geen voornaam of voorletter staat.

Leestekens

Aan het einde van een zin gebruik je een punt, een vraagteken of een uitroepteken.

Je gebruikt een komma:

• tussen twee persoonsvormen (pv)
• voor verbindingswoorden als 'omdat, want etc.'

maar in het algemeen geen komma voor en en of. 

Verkleinwoorden

Van een zelfstandig naamwoord kun je een verkleinwoord maken door er -je, -kje, -pje, -tje of -etje achter te zetten. 

Let op bij afkortingen zoals sms'je en bij woorden die op een klinker eindigen: fotootje, menuutje, taxietje. 

Korte klanken worden in een verkleinwoord soms lang: glaasje. 

Meervouden op -en

- Vaak hoef je alleen maar -en achter het woord te zetten. 
deur - deuren 

- Soms moet je tegelijk de laatste letter verdubbelen.

trap - trappen

-Soms moet je tegelijk een a, e, o of u weghalen.

potlood - potloden

- Soms moet je tegelijk een -f veranderen in een -v-. 

kloof - kloven 

- Soms moet je tegelijk een -s veranderen in een -z-.  

huis - huizen

-Als het enkelvoud eindigt op -ee, maak je het meervoud met -ën .

idee - ideeën

- Als het enkelvoud eindigt op -ie, maak je het meervoud met -ën of met -n. Dit is afhankelijk van de klemtoon. 

De bekendste voorbeelden van woorden op -iën zijn:

auspiciën (heeft geen enkelvoud)

 bacterie - bacteriën

 bronchiën (heeft geen enkelvoud)

 chemicaliën (heeft geen enkelvoud)

 evangelie - evangeliën (ook evangelies)

 fecaliën (heeft geen enkelvoud)

 financiën (heeft geen enkelvoud)

 furie - furiën (ook furies)

 genitaliën (heeft geen enkelvoud)

 historie - historiën (ook histories)

 kolonie - koloniën (ook kolonies)

 lelie - leliën (ook lelies)

malie - maliën (ook malies)

mitochondrium - mitochondriën (ook mitochondria)

monopolie - monopoliën (ook monopolies)

olie - oliën (ook olies)

porie - poriën

tragedie - tragediën (ook tragedies)

tralie - traliën (ook tralies)

victualie - victualiën

De bekendste voorbeelden van woorden op -iën zijn:

malie - maliën (ook malies)

 mitochondrium - mitochondriën (ook mitochondria)

 monopolie - monopoliën (ook monopolies)

 olie - oliën (ook olies)

 porie - poriën

 tragedie - tragediën (ook tragedies)

 tralie - traliën (ook tralies)

 victualie - victualiën

Wat wil je de volgende les nog herhalen? 

Schrijf in je agenda: maandag 6 februari toets spelling grammatica hoofdstuk 1,2 en 3.

Samenvatting staat in Magister.