spelling h3 en v3 - theorie Leswijs

• Nederlands
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

SPELLING

V3
Theorie Leswijs

Hoofdletter

Het eerste woord van een zin
Namen van personen / Merknamen
Namen van boeken, films et cetera
Aardrijkskundige namen: steden, landen, provincies, rivieren 
Feestdagen
Afkortingen politieke partijen en instellingen

aardrijkskundige namen

Bij samengestelde aardrijkskundige namen.

• Aarle-Rixtel

• Knokke-Heist

aardrijkskundige namen

Of aardrijkskundige namen met als linkerdeel een woord als Noord, Zuid, Centraal, Hoog, Beneden, Midden, Nieuw, Nederlands, Belgisch, Vlaams, Frans, Afro of Indo.

• Midden-Amerika

• Vlaams-Brabant

• Zuid-Hollands

• Nieuw-Zeelander

hoofdletter

• zwart-Amerikaans

• anti-Frans

• on-Engels

Geen hoofdletter

Windstreken (de wind komt uit het noorden)
Schoolvakken (m.u.v. talen ;))
Samenstellingen van feestdagen (Kerst - kerstvakantie)
Seizoenen

Leestekens 

Punt, vraagteken, uitroepteken

Een zin eindigt met een punt. Een vraagzin eindigt met een vraagteken. Als iemand luid roept, een bevel geeft of kwaad is, gebruik je een uitroepteken.

Leestekens 

Dubbele punt, aanhalingstekens
Wanneer iemand iets zegt, gebruik je een dubbele punt en aanhalingstekens. Na de dubbele punt gebruik je een hoofdletter:

Sophie zei: ‘Ik wil naar huis.’

‘Ik wil nu naar huis’, zei Sophie. ‘En denk maar niet dat ik morgen nog een keer ga nablijven!’

Komma

Tussen twee persoonsvormen 
Bij een pauze in de zin gebruik je een komma
Als je een zin begint met ‘echter’, ‘kortom’ en ‘trouwens’
Bij een opsomming

Trema

Twee klinkers na elkaar (geïnteresseerd, vacuüm, conciërge)
Getallen (tweeëntwintig)
meervoud van woorden die eindigen op -ie (bacteriën, oliën)

Wel bij: financiën, kopiëren- Niet bij:  financieel, kopieert

Haakjes en dubbele punt

Haakjes gebruik je als je iets wilt toevoegen
Piet (vijftig jaar) speelt nog steeds met lego

Dubbele punt:
In plaats van ‘want’ of ‘namelijk
Bij plaats en tijd
opsommingIn korte zinnen met een conclusie of advies

Getallen

Tot 20 = uitschrijven (twintig)
Boven 20 = getallen (50)
Beide in 1 zin - dan getallen
Van de 22 leerlingen hadden er 17 een voldoende.

Ronde getallen

De ronde getallen schrijf je voluit: tientallen, honderdtallen, duizendtallen.
Je schrijft dus: veertig, zeshonderd, vijfduizend. Ook schrijf je: honderdduizend, miljoen, miljard, biljoen

Eenheden 

Bij exacte eenheden als snelheid, gewicht, maat, afstand en dergelijke gebruik je cijfers:
Hij fietst 15 km per uur.

Gebruik 12 gram zout en 25 gram suiker

Grote getallen

Grote getallen krijgen punten, dat houdt ze leesbaar. Zet de punten steeds na drie cijfers, gerekend van rechts naar links:

22.378 mensen gingen naar de wedstrijd.

Zonder voorsteden telde Parijs in 1999 2.257.982 inwoners.

Geldbedragen

Bij een geldbedrag noteer je eerst het valutateken (€, $ et) daarna komt er een spatie.
Bij niet-ronde getallen schrijf je een komma. Na de komma gebruik je geen spatie
Het saucijzenbroodje was afgeprijsd van € 2,95 naar € 2.

De Ferrari kost € 66.278

Breuken

Breuken schrijf je met spatie
Twee derde van de jongens ging mee terwijl een zesde van de meisjes meeging.

 Maar driekwart en anderhalf schrijf je aan elkaar. Je schrijft ook tweeënhalf, drieënhalf en vierenhalf.

Rangtelwoorden

Plaats de -de of de -ste direct achter de cijfers. Je mag ze ook halfhoog plaatsen, dan schrijf je 3de en 28ste. Belangrijk is wel dat je in de hele tekst dezelfde vorm kiest voor de rangtelwoorden:
Oranje haalde de 2de plaats.

Oranje haalde de tweede plaats.

Meervoud

Medeklinkers aan het eind worden verdubbeld als dat nodig is voor de uitspraak (bed - bedden)
Medeklinkers kunnen veranderen, vooral de -f en de -s
(slurf - slurven - dief - dieven)
Woorden die eindigen op een klinker (a, i, o, u en y) krijgen een apostrof als je ze fout kunt uitspreken
(agenda - agenda’s - paraplu - paraplu’s)

Meervoud 

Woorden die je niet fout kunt uitspreken en woorden die eindigen op de klinker -e, krijgen geen apostrof.
logé - logés     horloge - horloges

abonnee - abonnees     milieu - milieus

niveau - niveaus      etui - etuis

meervoud

Woorden die eindigen op -ie, krijgen -n en een trema als de klemtoon niet op de ‘ie’ valt. 
koloniën     bacteriën    oliën     poriën      financiën 

Woorden die eindigen op -ie, krijgen -ën als de klemtoon wel op de ‘ie’ valt. Er zijn veel meervouden die op -ieën eindigen.

fantasieën      strategieën     knieën     theorieën

meervoud

Woorden die eindigen op -ee krijgen -ën
ideeën   orchideeën

Leenwoorden uit het Latijn hebben meestal hun oorspronkelijke meervoud
critici    gymnasia   crises

Meervoud

Woorden die eindigen op -ik, -es, -et, krijgen -ken, -sen, -ten als de klemtoon wel op de laatste lettergreep valt. De medeklinker wordt dus wel verdubbeld
haarstrikken    prinsessen     minaretten

Woorden die eindigen op -ik, -es, -it krijgen -en als de klemtoon niet op de laatste lettergreep valt. De medeklinker wordt dus niet verdubbeld

monniken viezeriken luiwammesen kieviten

Verkleinwoorden

Wist je dat.....
er zijn ook woorden die alleen maar als verkleinwoord voorkomen. Er bestaat geen ‘grote’ vorm: sprookje. Of er bestaat wel een ‘grote’ vorm, maar die betekent niet hetzelfde: zoutjes, apenstaartje, etentje.

Verkleinwoorden

Verklein je zelfstandige naamwoorden die eindigen op -a, -o, -u of -é, dan verdubbelt de klinker

oma - omaatje auto - autootje paraplu - parapluutje

Bij zelfstandige naamwoorden die eindigen op -i, verandert de -i in -ie : ski - skietje taxi - taxietje

Bij zelfstandige naamwoorden die eindigen op -y, schrijf je een apostrof: baby - baby’tje hobby - hobby’tje

het bijvoeglijk naamwoord

Een bijvoeglijk naamwoord dat vóór een zelfstandig naamwoord staat, krijgt een -e

de rode auto - de mooie mountainbike
 

Uitzondering: Een bijvoeglijk naamwoord voor een onzijdig zelfstandig naamwoord krijgt geen -e als er geen lidwoord of voornaamwoord voor staat,
of als er ‘ een’ of ‘geen’ voor staat:

Nou, dat is een intelligent antwoord.

Dat is geen intelligent antwoord. 

Bijvoeglijke naamwoorden die een stof of materiaal uitdrukken, eindigen op -en:
een linnen theedoek  - zijn zijden stropdas

een houten roeiboot  -  de gouden medaille

Bijvoeglijke naamwoorden die van een onregelmatig werkwoord zijn afgeleid, eindigen, net als het voltooid deelwoord, op -en
de vertrokken minnaar  - de gelopen race

de uitgezonden soldaat

Je schrijft een bijvoeglijk gebruikt werkwoord nooit met een extra –d of –t. Uiteraard schrijf je wel een dubbel –d of dubbel –t als dat nodig is voor de uitspraak:
De geredde prinses - De geklede prinses

De verrotte appels  - De grote appels

De uitgeputte hardloper - De uitgeruste hardloper

De bekladde auto’s - De versierde auto’s

Zelfstandig gebruikte bijvoeglijke naamwoorden

Een zelfstandig gebruikt bijvoeglijk naamwoord waar een zaak mee bedoeld wordt, eindigt op een -e.

Wanneer er meerdere personen mee worden bedoeld, eindigt het zelfstandig gebruikte bijvoeglijk naamwoord op -en.

Dove mensen kunnen zich goed redden met gebarentaal. (dove = bvn)

Ook steeds meer video's zijn door doven goed te volgen door de ondertiteling. (doven = zelfstandig gebruikt bij personen) 

Samenstellingen

Een samenstelling is het samengaan van twee aparte woorden. De woorden ‘les’ en ‘boek’ worden samen ‘lesboek’. Een samenstelling schrijf je zoveel mogelijk aan elkaar.

Samenstellingen met een voorzetsel schrijf je ook aan elkaar.

-e of -en?

Bij een samenstelling hoor je niet altijd of je de tussenklank -e of -en schrijft. Is het: paddestoel of paddenstoel? Ellenboog of elleboog?

Dit probleem komt meestal voor bij samenstellingen van zelfstandige naamwoorden. De regel luidt als volgt:

We schrijven de tussenklank -en als het linkerdeel van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is dat een meervoud heeft op -en, maar geen meervoud op -es.

Samenstellingen met koppelteken

Wanneer er kans is op een uitspraakprobleem (of een leesprobleem) gebruik je een koppelteken.

stageplaats en stage-uren - nadoen en na-apen

Bij samenstellingen die een deel van het woord weglaten:
slaap- en waakritme  -  in- en uitgang

Bij samenstellingen met letters, afkortingen en cijfers
vwo-leerling    -     d-snaar   -    12-letterige code 

Samenstellingen met koppelteken

Bij samenstellingen met ‘ex’ en ‘oud 

ex-vriend   -   oud-leerling

Bij samenstellingen met aardrijkskundige namen
Zuid-Amerika   - Zuidoost-Gelderland

Amsterdam-Oost   -  Noord-Hollander

Samenstellingen - tussen -s

Wanneer je bij een samenstelling een tussen-s hoort, schrijf je die ook: meningsverschil  - meisjesfiets  - dorpscafé 

Je schrijft deze tussen-s ook als het tweede woord van zichzelf al met een -s begint. Deze woorden hebben dan dus een dubbele -s 
meisjesstem  - dorpsstraat  - beroepsslager

Werkwoordspelling

Werkwoorden kun je niet schrijven zonder na te denken.
Werkwoorden kan je niet schrijven zonder na te denken.

Persoonsvorm

De belangrijkste vraag bij de werkwoordspelling is: is het werkwoord een persoonsvorm of niet?
EV/MV - Tijdproef - ?

Geen persoonsvorm

 een voltooid deelwoord, een onvoltooid deelwoord of het hele werkwoord (infinitief)? Schrijf het woord dan zo kort mogelijk. Maak de ik-vorm langer als je wilt weten of het op een -d of op een -t eindigt:

't sexyfokschaap

Verledentijd en voltooid deelwoord

Engelse werkwoorden

De stam van een Nederlands werkwoord is het hele werkwoord -en. De stam van een werkwoord uit het Engels is gelijk aan de Engelse ik-vorm. Sommige werkwoorden die vanuit het Engels komen, krijgen een extra -e om de Engelse klank te kunnen behouden.

recyclen, recyclede, (heeft) gerecycled

deleten, deletete, (is) gedeletet

timen, timede, (heeft) getimed