Vincent in de natuur - Drenthe

• Natuur
• Culturele en kunstzinnige vorming
• +4
• Basisschool
• Groep 7,8

Introductie

Het filmpje ‘Vincent in de natuur - Drenthe’ vertelt het verhaal van Vincent van Goghs zoektocht naar inspiratie en rust in de natuur van de provincie Drenthe.

Instructies

Algemene leerdoelen

De leerlingen ontdekken dat Vincent van Gogh inspiratie, rust en ruimte zocht in de provincie Drenthe, en wat hem dat uiteindelijk opleverde. Ze reflecteren op wat 'natuur', 'rust' en 'alleen zijn' voor henzelf betekenen.

Aansluiting op de kerndoelen

34, 40, 54, 55, 56

Vooraf

- Bepaal de materialen waarmee gaat worden gewerkt (zie 'Benodigde materialen') en zorg voor het begin van de les dat deze klaarliggen.

Benodigde materialen

- Stevig tekenpapier en / of schrijfpapier / tablet

- Potloden / Kleurpotloden en /of schrijfpennen

- Eventueel: zacht oliepastelkrijt in diverse kleuren (geen vetkrijt)

Tijdens

Benut de tijd van de teken- / schrijfopdracht om met enkele leerlingen te praten over 'rust': waar vinden zij hun rust, en waar juist niet? En hoe denken ze over 'alleen zijn'?

Differentiatie / Extra

- Laat de leerlingen werken met verf en penselen in plaats van met 'droge' materialen. Houd er dan rekening mee dat daarvoor meer tijd nodig is; ook in verband met uitdelen van materialen en opruimen.

Achtergrondinformatie

In de jeugdjaren van Vincent van Gogh speelden de natuur en het buitenleven een belangrijke rol. Dat zou de rest van zijn leven zo blijven, waar hij ook heen ging. Het is daarom niet zo vreemd dat ook Vincents kunst er onlosmakelijk mee verbonden raakte. In Drenthe ging hij op zoek naar de rust en ruimte van de natuur.

Lees meer over Vincents liefde voor de natuur in dit verhaal op de website van het Van Gogh Museum.

Met dank aan Van Gogh Drenthe en Stichting Marketing Drenthe voor de hulp bij de totstandkoming van de film.

Tenzij anders vermeld zijn de afgebeelde werken van Vincent van Gogh afkomstig uit de collectie van het Van Gogh Museum (Vincent van Gogh Stichting).

Vincent in de natuur

'Vincent' is natuurlijk Vincent van Gogh: Nederlands beroemdste 19de-eeuwse schilder.

Begin de les met de korte vraag 'Wie is de Vincent uit deze titel?' Het antwoord bevindt zich in de hotspot - op de afbeelding kan worden ingezoomd.

Als de leerlingen de les Vincent in de natuur - Zundert al hebben gehad, kijk daar dan even kort met hen op terug.

- Vincent van Gogh, Landschap met turfhoop en boerderijen, 1883

- Vincent van Gogh, Zelfportret als schilder, 1887-1888

Vincent is niet alleen maker van dit wereldberoemde schilderij, maar ook van...

Onder de hotspots staan nog vier andere schilderijen. Die zijn natuurlijk verschillend, maar hebben allemaal iets te maken met 'het buitenleven' of met 'de natuur'. Zien de leerlingen die onderlinge link?

Vincent van Gogh, Zonnebloemen, 1888

Vincent van Gogh, Korenveld met patrijs, 1887

Vincent van Gogh, De oogst, 1888

Vincent van Gogh, Landschap met konijnen, 1889

Vincent van Gogh, Knotwilg, 1882

Wat is dit voor boom?

Dit is een knotwilg. Die heet zo omdat in de winter de takken worden 'geknot'. Knotten is een ander woord voor snoeien. Daardoor wordt de boom bovenop steeds boller en krijgt hij een 'knotje'. De takken groeien steeds weer aan, en van de gesnoeide takken kun je bijvoorbeeld manden vlechten.

Waar is dit?

Als je goed kijkt zie je bij de gebouwen niet alleen een stoomlocomotief staan, maar ook treinwagons. Dit is een station ergens in Nederland. Het staat in een mooi, groen landschap, precies zoals Vincent het zag. Maar tegenwoordig ziet deze plek er wel iets anders uit... 

In Vincents tijd lag het treinstation nog aan de rand van de stad. Tegenwoordig staat op die plek station Den Haag Centraal, en is het er een stuk minder groen dan toen. De knotwilg die Vincent schilderde staat er allang niet meer.

Volgorde hotspots:

1. Wat is dit voor boom?
2. Waar is dit?

De oplossing staat onder de hotspot rechtsonder. 

Vincent van Gogh, Knotwilg, 1882

Foto Den Haag Centraal:

GraphyArchy (Wikimedia Commons).

Den Haag

Toen hij nog niet zo lang kunstenaar was, woonde Vincent bijna twee jaar in Den Haag. Daar oefende hij veel met tekenen. Zo maakte hij bijvoorbeeld deze tekening van de stad.

Vincent van Gogh, Brug en huizen op de hoek Herengracht-Prinsessegracht, Den Haag, 1882

'... ik vind het hier ook mooi. Maar toch – ik wou wel eens met de natuur alleen zijn – zonder stad.'

Den Haag

Vraag de leerlingen n.a.v. het citaat waarom Vincent volgens hen weleens alleen met de natuur wilde zijn. Waarom zou hij de stad uit willen, even weg uit 'de bewoonde wereld'? Herkennen ze zich daarin? Of juist helemáál niet?

In de video op de volgende slide ontdekken ze waar Vincent uiteindelijk voor zou kiezen.

In de video over Vincent in Drenthe kwamen allerlei onderwerpen voorbij. Wat kan jij vertellen over... 

Door op het rad en vervolgens op GO te klikken wordt een willekeurig woord gekozen. Vraag een aantal leerlingen om daarbij te vertellen wat daarover in het filmpje over Vincent aan de orde kwam.

Hoelang bleef Vincent
in Drenthe?

1. Drie dagen
2. Drie weken
3. Drie maanden
4. Drie jaar

Leerlingen kunnen digitaal antwoorden via hun tablet of ander device. Vink daarvoor 'devices in de klas' aan in het scherm. Of vraag een leerling om via het touchscreen een antwoord te kiezen.

Nederland in onze tijd

Drenthe

Dit is een kaart van Nederland in Vincents tijd. In de tussentijd is er veel veranderd.

De 19de-eeuwse (Franstalige) kaart toont hoe Nederland er in Vincents tijd uitzag. Via de hotspot wordt een kaart van nu zichtbaar, met een aanduiding van de provincie Drenthe.

• Wie weet er nog in welke plaats Vincent aankwam met de trein? (Hoogeveen)
• In welke provincie ligt Den Haag, de stad waar Vincent vertrok?
• In welke provincie staat de school en wonen de leerlingen?

Vraag eventueel een leerling om die provincies in te kleuren of te arceren met de tekenfunctie onderaan het scherm.

Vincent van Gogh, Landschap in Drenthe, 1883

'Het weer was prachtig, de lucht is helder en tintelend'

Welk gevoel krijg jij, als je naar dit landschap kijkt?

En hoe was dat voor Vincent?

Benoem dat wat voor de één een mooie / fijne plek is, dat voor de ander misschien juist helemaal niet is. Je kunt enorm van de ruimte van dit landschap genieten - maar je kunt je er ook heel klein en verloren voelen. En hoe zou je gevoel zijn als het weer omslaat, en het hard begint te regenen (zoals in de volgende slide)?

Vincent vond het Drentse landschap prachtig, hij hield van de rust en de ruimte die hij zag.

'...aanhoudende stortregen...'

Waarom ging Vincent weg uit Hoogeveen, toen het daar zo bleef regenen?

De kamer die Vincent huurde had alleen een glazen dakpan als raam. Door de regen kon hij niet naar buiten, en binnen was er niet genoeg licht om te schilderen.

Wat zou jij doen, als je Vincent was?

Nieuw-Amsterdam / Veenoord

In dit 'logement' (een soort hotel) huurde Vincent een kamer.

Herhaal nog even dat Vincent doorreisde met de trekschuit, van Hoogeveen naar Nieuw-Amsterdam / Veenoord.

'Ik heb nu een redelijk groote kamer waar een kagchel gezet is, waar toevalligerwijs een klein balcon aan is. Van waar ik reeds de heide met de keeten zien kan. Verder zie ik op een heel curieuse ophaalbrug.'

Vincents logement in Nieuw-Amsterdam / Veenoord bestaat nog steeds. Het is nu Het Van Gogh Huis, en je kunt er van alles ontdekken over Vincents tijd in Drenthe.

Vincent schreef dit in 1883 vanuit Nieuw-Amsterdam aan zijn broer Theo. Voor ons is dit ouderwets taalgebruik; wij zouden het nu anders zeggen. Vraag de leerlingen om even kort in tweetallen te overleggen wat Vincent hier precies zegt. Wie kan het citaat 'vertalen' naar de woorden van nu?

  

Dit is ongeveer zoals we het waarschijnlijk nu zouden zeggen:

'Ik heb nu een redelijk grote kamer met een kachel en gelukkig ook een klein balkon. Vanaf daar kan ik de hei met de boerderijtjes al zien. En ik kijk uit op een heel vreemde ophaalbrug'.

Dit is hoe dat uitzicht vanuit het logement in Nieuw-Amsterdam / Veenoord er tegenwoordig uitziet.

En zo zag het eruit in Vincents tijd.

Vincent van Gogh, Ophaalbrug in Nieuw-Amsterdam, 1883

Groninger Museum, Groningen

Dit schreef Vincent over het buitenleven

Wat ik het beste leven vind, oh zonder enige twijfel, is een leven dat bestaat uit lange jaren van omgaan buiten met de natuur...

Het buitenleven

Wat zie je hier?

Een Drents landschap in de ondergaande zon, met een paar kleine boerderijen en verder niks...? Schijn bedriegt. Het donkere bouwsel in het midden lijkt wel op een huisje, maar is een grote stapel turf.

Vincent van Gogh, Landschap met turfhoop en boerderijen, 1883

Turf

Even in de herhaling: turf is gedroogd veen. Dat zijn de resten van op elkaar gedrukte, dode planten. In Drenthe verdienden veel mensen daar hun geld mee. Turf brandt goed, en werd in Vincents tijd gebruikt als brandstof.

Arbeiders

Veen zit in de grond en werd door veenarbeiders uitgegraven. Hier worden turven op een boot geladen, om te worden vervoerd en verkocht. De veenarbeiders werkten hard, maar kregen daar niet veel voor betaald.

Het buitenleven

Vincent van Gogh, Turfschuit met twee figuren, 1883

Drents Museum, Assen

Afbeelding turf komt van de website Terug in Drenthe

Stel je voor...

Stel je voor: jij bent één van deze veenarbeiders. Je bent jaar in, jaar uit hard aan het werk buiten - wat voor weer het ook is.

Vind jij het buitenleven óók 'het beste leven', net als Vincent?

Waarom? Of waarom niet?

Het buitenleven

Vraag de leerlingen even kort in tweetallen te overleggen wie er 'ja' of 'nee' zou antwoorden op deze vraag. 

Inventariseer vervolgens klassikaal en vraag een aantal leerlingen hun keuze kort toe te lichten.

Vincent van Gogh, Turfschuit met twee figuren, 1883

Drents Museum, Assen

'... ik wou wel eens met

de natuur alleen zijn...'

Het citaat is de inleiding op de 'poll' in de volgende slide.

Vincent van Gogh, Landschap met turfhoop en boerderijen, 1883

Alleen zijn met de natuur, dát kon
in Drenthe. Maar was dat ook echt
ALLES wat Vincent wilde..?

ja

nee

Leerlingen kunnen eventueel digitaal meestemmen via hun eigen tablet of ander device. Vink daarvoor 'devices in de klas' aan in het scherm. Gewoon 'stemmen turven' kan via de potloodfunctie rechtsonder. Bespreek de uitkomst aan de hand van de volgende slide.

'Ik trek het mij sterk aan dat ik zoo weinig voorspoed heb met de menschen in ’t algemeen, ik maak mij daarover zeer bekommerd...'

Vincent wilde in Drenthe ook graag contact maken met andere mensen, maar dat lukte hem niet zo goed.

Soms is het weleens fijn om even ergens alleen te zijn. Maar de meeste mensen willen zoiets natuurlijk niet voor altijd.

Vraag een aantal leerlingen hun keuze kort toe te lichten, en klik daarna op de hotspot met het citaat. Vraag eventueel een leerling dat te 'vertalen' naar de woorden van nu, of doe dat zelf:

'Ik vind het vervelend dat ik zo weinig geluk heb met mensen, ik maak me daar veel zorgen over'.

Licht toe: Vincent schreef deze zinnen in 1883 vanuit Drenthe aan zijn broer Theo. Hij doelde ermee op zijn moeilijke contact met andere mensen.

Vincent van Gogh, Landschap met turfhoop en boerderijen, 1883

Vincent vond dat je een leven als
arme kunstenaar best aan zou
kunnen, als je maar...

1. ...een paar kwasten had.
2. ...niet alleen was.
3. ...op tijd ging slapen.
4. ...genoeg geld had.

Leerlingen kunnen digitaal antwoorden via hun tablet of ander device. Vink daarvoor 'devices in de klas' aan in het scherm. Of vraag een leerling om via het touchscreen een antwoord te kiezen.

'Drenthe is superbe...'

Superbe

Superbe is het Franse woord voor prachtig. Vincent sprak naast Nederlands ook Frans, Engels en Duits.

Vraag eventueel wie van de leerlingen weet wat 'superbe' precies betekent / uit welke taal het woord komt.

In de volgende slide kan de keuze worden gemaakt uit een afrondende teken- of schrijfopdracht.

Welke plek vind jij superbe?

Is dat een plek in de natuur, of juist in een dorp of stad?

Beschrijf in een korte tekst hoe jóúw superbe plek eruitziet:

Waar ligt jouw plek?

Wat voor weer is het daar?

Staan er gebouwen, of juist helemaal niet?

Wie zijn er allemaal? Of ben jij er alleen?

Wat is er te zien?

En: hoe voel jij je daar?

Welke plek vind jij superbe?

Is dat een plek in de natuur, of juist in een dorp of stad?

Maak een tekening van hoe jóúw superbe plek eruitziet:

Waar ligt jouw plek?

Wat voor weer is het daar?

Staan er gebouwen, of juist helemaal niet?

Wie zijn er allemaal? Of ben jij er alleen?

Wat is er te zien?

En: hoe voel jij je daar?

Welke plek vind jij superbe?

Is dat een plek in de natuur, of juist in een dorp of stad?

Maak een gedicht over jóúw superbe plek. Je kunt er van alles in beschrijven. Denk bijvoorbeeld aan:

Waar ligt jouw plek?

Wat voor weer is het daar?

Staan er gebouwen, of juist helemaal niet?

Wie zijn er allemaal? Of ben jij er alleen?

Wat is er te zien?

En: hoe voel jij je daar?

Kies een opdracht uit, of laat de leerlingen zelf één van de opdrachten kiezen.

Op deze slide zijn de hotspots verplaatsbaar, dus de gekozen opdracht(en) kunnen naar een meer prominente plek worden verschoven.

Jouw superbe plek

Bespreek aan het einde van de les de eindresultaten. Was het moeilijk, of juist niet? Zijn de leerlingen tevreden over wat ze hebben getekend of geschreven?