H4 - T3 : BS6 Opvoeding of aanleg

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Vandaag 

Basisstof 6: Opvoeding of aanleg? 

Lesdoelen:

Bs 5: 

• Je kunt kruisingsschema’s maken voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen en hieruit of uit stambomen de frequentie van genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden. 
• Je kunt verklaren dat mitochondriale overerving kan leiden tot een andere overerving dan volgens de wetten van Mendel. (alle regels die we tot nu toe besproken hebben) 

Bs 6:

• Je kunt het doel van tweelingonderzoek beschrijven. 
• Je kunt verklaren dat epigenetica kan leiden tot een ander overervingspatroon dan volgens de wetten van Mendel. 

Welke beschrijving hoort bij welk begrip?

Bevat informatie over één erfelijke eigenschap

Bestaat uit DNA en eiwitten

Is een variant van een gen

De stof die de code bevat over erfelijke eigenschappen

Chromosoom

Allel

DNA

Gen

Wat is de verhouding in het fenotype van de nakomelingen als:
Aa x Aa

A= Kuif, a= geen kuif, AA= lethaal

1. Kuif: geen kuif = 3 : 1
2. Kuif: geen kuif = 2: 0
3. Kuif: geen kuif = 2: 1
4. Kuif: geen kuif = 1: 1

Wat is een typisch kruisingsschema voor een monohybride overerving?

1. 
2. 
3. 
4. 

Kruisingen die we tot nu toe hebben behandeld:

• Monohybride: Aa x Aa
• Intermediair: I^AI^a  x  I^AI^a
• X-chromosomaal: X^AX^a  x  X^AY
• Bloedgroepen: I^Ai x I^Bi
• Lethaal: AA = dood
• Gekoppelde overerving:        x 
• Ongekoppelde overerving: AaBb x aabb

Wat is het genotype van
nummer 7 in de stamboom?

1. AA
2. Aa
3. aa

1. De ziekte is dominant
2. De ziekte is recessief

Bij de mens komen twee gekoppelde genen voor: A en B. Hoe groot is de kans (procenten) dat een vader en een moeder met een chromosoompatroon zoals hiernaast een kind krijgen met genotype aaBb?  

1. Door kruising van een witte slak en een zwarte slak ontstaat een F1 met erg veel nakomelingen, die voor 100% uit grijze slakken bestaat.
De F1 wordt onderling doorgekruist.
a. Hoeveel procent van de grijze slakken in de F2 is homozygoot?
b. Hoeveel procent van de homozygote slakken in de F2 is wit?

Bij een diersoort komen van twee onafhankelijk overervende genen letale allelen voor: zygoten met het genotype pp en/of qq zijn niet levensvatbaar.

Welk deel van de zygoten zal bij het ouderpaar PpQq x PpQq niet-levensvatbaar zijn?

Gekoppelde overerving

Beide genen liggen op HETZELFDE

chromosoom

Onafhankelijke overerving

Beide genen liggen op VERSCHILLENDE

chromosomen

 Gedrag: Erfelijk of aangeleerd? 

Nature-nurture

Fenotype = milieu + genotype

Welke speelt een grotere rol?

Herhaling in generaties van: alcoholisme, huiselijk geweld en misbruik.

Maar ook: creativiteit, verlegenheid, rekenvaardigheid.

Gedrag van mensen wordt bepaald door hun genen.

Filosofen/Wetenschappers bij nature-nurture

Criminelen zien er anders uit dan niet-criminelen.

Het meeste gedrag van mensen en dieren is aangeleerd.

Criminaliteit is niet aangeboren, maar mensen kiezen er zelf voor om crimineel gedrag te vertonen.

John Locke & John Stuart Mill

Lombroso

Behavioristen Pavlov en Skinner

Merton

Tweeling-onderzoek

Als je gedrag van vader en zoon vergelijkt: overeenkomsten erfelijkheid of leergedrag?

Het meest geschikt zijn ééneiige tweelingen die gescheiden zijn opgegroeid. Identiek genotype, verschil is milieu.

< Erik en Peter, ééneiige tweeling uit Nederland, gescheiden opgegroeid.

Epigenetica

Onderzoek naar beinvloeden genactiviteit.

Aangezette of uitgezette genen (methylering) blijken geërfd te kunnen worden.

Epigenetica

Epigenetica gaat over:

1. Het effect van de DNA-code op het fenotype.
2. Het effect van de omgeving op uiting van genen.
3. Mutaties van de DNA-code door omgeving.
4. Het doorgeven van mutaties in DNA.

Een ééneiige tweeling groeit gescheiden van elkaar op. Wat zou je goed kunnen onderzoeken met behulp van deze tweeling?

1. De invloed van genen op het fenotype
2. De invloed van omgevingsfactoren op het fenotype
3. De invloed van omgevingsfactoren op het genotype
4. De invloed van het fenotype op de genen.

Aangeboren gedrag

Aangeleerd gedrag

62 t/m 66

+ Leren voor de toetsweek