KuBv 17de eeuw muziek hfst 5

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Accenten binnen dit hoofdstuk

Religieuze en wereldlijke muziek; muzikale genres voor de kleine kring.

- Sweelinck en de nieuwe rol van het orgel weten (binnen en buiten de eredienst)

- De ontwikkeling van de muziek weten in de gouden eeuw; instrumenten voor huiselijke kring; collegium musicum; liederboeken enz.

- Weten wat de affectenleer in de zeventiende eeuw inhoud en hoe deze zich verder ontwikkeld. (prima pratica en secunda pratica)

Muziek in de 17e eeuw

Anders dan schilderkunst en literatuur was er geen bloeiend muziekleven, dat kwam door:

1. Het ontbreken van een rijke hofcultuur (die er in andere delen van Europa wel was) waarin muzikanten hun brood konden verdienen 
2. Doordat de calvinistische kerk het muziekgebruik uit de kerkdienst had verbannen. (de gelovige zongen zelf, wat een koor en orgel overbodig maakte)

muziek in de Katholieke kerk

zo mooi mogelijk om God te eren, dus:

• zang (door een koor!) én orgel
  
• meerstemmig (polyfonie) --> meer ruimte voor expressie
  
• tekst in Latijn (Gregoriaans)
  
• Meerstemmig 
• Bestemd voor kerk

maar...

De Nederlanders waren vooral Calvinistisch. Daardoor speelde  de muziek een andere rol in combinatie met het geloof!!

Muziek in de Calvinistische kerk

het volk wordt actief betrokken bij de dienst, dus:

• geen koor, de aanwezigen zingen psalmen
  
• geen orgel, want leidt af van gezang
  
• Eenstemmig -> monodie
  
• Tekst in volkstaal

De kerken zien er sober uit en de muziek klinkt sober

Eenstemmig -> monodie

De menselijke stem (Vox humana) is een instrument wat gezien werd als door god gegeven.

• een groep die tegelijkertijd hetzelfde zingt
  
• één melodie lijn
  
• inhoud (tekst) staat boven de vorm (melodie)
  
• de tekst is goed verstaanbaar en goed te volgen de melodie ondersteunt maar is niet ingewikkeld.
  
• Melodie roept emotie op en versterkt te tekst
  
• wordt ook wel seconda pratica genoemd

Meerstemmig -> polyfonie

Door de ontwikkeling van muzieknotatie (op schrijven van composities) wordt muziek ingewikkelder

• Meer stemmen, meerdere groepen die verschillende teksten zingen
  
• Meer melodie lijnen
  
• De inhoud (tekst) staat onder de vorm (melodie)
  
• De melodie en harmonie is belangrijk de tekst is niet meer te volgen als luisteraar
  
• De luisteraar wordt volledig meegenomen in de emotie van die de melodie oproept.
  
• Wordt ook wel prima pratica genoemd
  

Prima Prattica

Secunda Prattica

monodie/ eenstemmig

zang met akkoordbegeleiding door een instrument

werd een groot succes in 17e eeuw

geschikt om gevoel uit te drukken in muziek

individuele emotie uitdrukken is niet mogelijk

tekst moeilijk te verstaan

a capella

polyfonie/ meerstemmig

Prima Prattica:

• Individuele emotie uitdrukken is niet mogelijke
• teksten moeilijk te verstaan
• a capella
• polyfonie/meerstemmig

Secunda Prattica:

• Monodie/eenstemmig
  
• Zang met akkoordbegeleiding 
• groot succes in de 17e eeuw
• geschikt om gevoel uit te drukken in muziek

Prima Prattica

Secunda Prattica

Muziek 1

Muziek 2

Muziek 3

Muziek 4

De affectenleer in de 17e eeuw

• Ook in de muziek werd gezocht naar manieren om emoties/ gemoedstoestanden (affecten) uit te drukken.
  
• Emoties onderscheiden; liefde, haat, verlangen, vreugde, droefheid en verwondering
  
• De gevoelens werden o.a. verbonden met instrumenten (liefelijk hoorns, trotse fagotten), toonsoorten (laag = droevig, hoog = liefelijk/vrolijk) en tempo.
  
• Er is meer expressie mogelijk met dissonant
  ( = wrang veel zware emotie bv. angst)

Vormen van muziek buiten de kerk

• Psalmzang, buiten diensten om.
  
• Binnen huiselijke kring:
   --> Liedboeken (vaak met bekende wijsjes)
   --> Collegium Musicum of Rederijkerskamer
  --> Muziekinstrument met opvoeding/leraar (behoort tot de standaardopleiding van de jeugd (klavecimbel en luit zijn populair)
•  Tussen bedrijven door of ter ondersteuning van het ballet of zang
  
• Muziek maken buiten de kerk mogelijk door verspreiding bladmuziek en zangteksten.

Wat weet je over:
Muiderkring blz. 63

Wat weet je over
Collegium Musicum blz. 64

Collegium Musicum

• Een collegium musicum is een gezelschap van gegoede burgers die in verenigingsverband samen muziek maken. --> Soms uitvoering in rederijkerskamers  
  
• Het collegium bestaat alleen uit mannen.
  
• Onderwijs in blokfluit, luit, klavecimbel, traverso of orgel.
  
• Psalmen van Sweelinck
  
• Ze speelden ter lering en vermaak.
  
• 
  

Leg
Affectenleer uit blz. 58

MUZIEK

buiten de kerk

Vraag: muziek in de calvinistische kerk

Muziek maakt vanaf het prille begin van de kerk deel uit van de katholieke eredienst. Met de reformatie kwam daar in Nederland verandering in. De calvinisten hadden bezwaren tegen de vorm die door de kerk van Rome gebruikt werd.

Leg uit waartegen de calvinisten precies bezwaar maakten en wat als gevolg werd veranderd. Noem twee zaken.

De calvinisten hadden bezwaren tegen de vorm van muziek maken die door de kerk van Rome gebruikt werd.
Leg uit waartegen de calvinisten precies bezwaar maakten en wat als gevolg werd veranderd. Noem twee zaken.

ANTWOORD

-Bezwaar: Het gebruik van instrumenten (zoals het orgel) wordt gezien als ongepast en werelds, dat leidt af van de essentie. -> Het orgel wordt (in eerste instantie) uit de eredienst geweerd. Alleen de menselijke stem is acceptabel.
  

- Bezwaar: Polyfonie wordt in de ban gedaan omdat de gezongen teksten er onverstaanbaar door worden. -> Kerkelijke gezangen worden eenstemmig en verstaanbaar gezongen. Polyfonie is niet toegestaan.
  

- Bezwaar: Kerkelijke gezangen moeten door de gelovigen zelf (verstaanbaar) worden gezongen. Dus geen latijnse teksten -> De kerkgangers zingen de kerkelijke gezangen in hun moedertaal. Daarmee wordt het kerkkoor in de ban gedaan.

Wat is een collegium musicum?

Een collegium musicum...

Een
collegium musicum is een gezelschap van gegoede burgers die in verenigingsverband samen muziek maken. Het collegium bestaat alleen uit mannen. De leiding berust bij een beroepsmusicus. Ze speelden ter lering en vermaak.

De componist Sweelinck is katholiek, maar speelt toch orgel in de protestantse Oude Kerk in Amsterdam. Geef daarvoor een verklaring.

Er vind een switch plaats in de muziek.

In welke setting denk jij dat er veel (nieuwe) belangstelling is voor muziek?

1. In de kerk
2. De huiselijke kring
3. Op de markt
4. Op het toneel

Muziek Burgerlijke cultuur

Vormen van muziek:

• Psalmzang, buiten diensten om.
• Binnen huiselijke kring:
   --> Liedboeken 
  --> Collegium Musicum of Rederijkerskamer
  --> Muziekinstrument met opvoeding/leraar
•  Tussen bedrijven door of ter ondersteuning van het ballet of zang
• Muziek maken buiten de kerk mogelijk door verspreiding bladmuziek en zangteksten.

Niet alleen de deftige bestuurslaag deed aan muziek. De hele stad Amsterdam kende een rijk muziekleven. Dat week wel af van het muziekleven van andere grote steden in Europa. Leg dit verschil uit.

• Componist, organist, klavecinist, muziekpedagoog, muziekorganisator
• Maakt muziek los van de kerk, in dienst Amsterdam
• 1561 - 1621
• Componeert tussen 1604 en 1621 het Franstalige Geneefse Psalmboek, 150 psalmen uit de Bijbel op rijm en muziek

Jan Pieterszoon Sweelinck

Psalmzang

• In de kerk buiten de diensten om.
  --> Beiaard en orgelconcerten door stadsbestuurders 
• Veelal eenstemmig en nuchter.
  --> Woord voor woord verstaanbaar 
• In volkstaal (Nederlands) ipv Latijns
• Weinig groei door gebrek kerk en hof/koning als opdrachtgevers
• Herschrijving door Jan Pieterszoon Sweelinck

Jan Jansz Starter

• Auteur van onder meer minnedichten (liefdesgedicht), kluchten, Liedboeken e.d.
• 1593 -  1626
• Van engelse afkomst, vaak gebruik van contrafacten.
• Bekendste werk Friesche Lusthof (1621)

Liedboeken (Mopsjes)

• Liedboek = een boek dat een verzameling liederen bevat. Naast liedteksten kan het boek ook muzieknotatie bevatten.
• Wereldlijke onderwerpen en teksten.
• Men nam deze overal mee naartoe, en kon overal gebruikt worden.
• Sweelinck's herschrijvingen van de Psalmen
• Veel liederen waren Contrafacten.

De prima en secunda prattica
Geef een korte beschrijving van het verschil tussen de prima prattica en de secunda prattica. Betrek daarbij de vorm, de inhoud en het gevoel.

Prima prattica versus Secunda

Prima pratttica: de vorm – polyfonie/meerstemmigheid – is belangrijker dan de inhoud – de tekst die door de meerstemmigheid niet goed verstaanbaar is. Individuele emotie is niet mogelijk. De zang is als regel a capella. 

De secunda prattica: De inhoud – de gezongen tekst -­‐ is belangrijker dan de vorm – monodie/eenstemmigheid. Deze laatste laat het toe gevoel uit te drukken in de zang. Dat gevoel wordt ondersteund door muzikale begeleiding.

Sweelinck werd wel ‘de Orfeus van Amsterdam’ genoemd. Hij was beroemd om zijn orgelspel en met name om zijn improvisaties. De componist was katholiek, maar speelde toch in de protestantse Oude Kerk in Amsterdam. Geef daarvoor een verklaring.