H5

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

TOETS ZOEK

Groep 1 - Lupine als vleesvervanger (vraag 1 & 2)

Groep 2 - Salmonella-infecties (vraag 3) & het zwarte goud (vraag 7) 

Groep 3 - Bloemen & bijtjes (vraag 4, 5 & 6)

KOMENDE 10 MIN. Elke groep verdiept zich in twee of drie opdrachten uit de examentraining (zie rechterkolom). Samen gaan jullie op zoek naar het antwoord op de vraag & zorg je ervoor dat iedereen in het groepje het antwoord goed uit kan leggen. Let hierbij op:

• Welke kennis/begrippen heb je nodig om de vraag te beantwoorden? 
  
• Moet je de BINAS gebruiken en zo ja; welke tabel gebruik je? 
  
• Waarom is dit antwoord het juiste antwoord?
  

REST VAN DE LES. De groepen worden gehusseld. Jullie gaan samen de opgaven maken. De 'expert' van de vraag helpt de rest van het groepje op weg / geeft tips. 

AFBRAAK & OPBOUW

• DISSIMILATIE = energie vrijmaken uit brandstoffen (eiwitten, vetten & koolhydraten) in de vorm van ATP. 
  

• ASSIMILATIE = het opbouwen van organische stoffen (eiwitten, vetten & koolhydraten) uit eenvoudige moleculen (aminzuren, suikers). Dit kost energie / ATP!

ASSIMILATIE = 

• vb. van assimilatie is dus fotosynthese H₂O + CO₂ > C₆H₁₂O₆ + O₂
• Planten gebruiken deze glucose als:

• grondstof voor de voortgezette assimilatie. Dat is de opbouw van organische stoffen (zoals sacharose, zetmeel, eiwitten, cellulose, lignine, vetten en vitaminen) met de glucose van de fotosynthese. 
• brandstof in de mitochondriën, om ATP te maken. 
• reservestof in wortels, knollen, stengels & zaden.

het opbouwen van organische stoffen uit eenvoudige moleculen

Abiotische factoren hebben invloed op de snelheid van fotosynthese:

• hoeveelheid licht
  
• de temperatuur
• de aanwezigheid van grondstoffen in de bodem die de plant nodig heeft om chlorofyl te maken
• de beschikbare hoeveelheid CO2 & H2O 

Elke abiotische factor heeft een optimumwaarde, de factor die het verst van deze waarde af ligt, is de beperkende factor.

AEROBE DISSIMILATIE

ANAEROBE DISSIMILATIE

Vindt plaats in mitochondriën

Vindt plaats in cytoplasma

Met zuurstof

Zonder zuurstof

2 ATP per glucose

38 ATP per glucose

Melkzuurgisting

Wat wordt bedoeld met de 'fosfaataccu'?

Welk van de volgende processen vindt alleen in de mitochondriën plaats?

1. ATP --> ADP + P
2. CP --> C + P
3. Anaerobe dissimilatie
4. Aerobe dissimilatie

ENERGIEVOORRAAD

1. ATP 
   
2. CP
   
3. Anaerobe dissimilatie (= melkzuurgisting)
4. Aerobe dissimilatie - afbraak van glucose. 

• In levercellen: afbraak van eiwitten
• In spiercellen: eerst glucose, dan glycogeen, dan vetopslag
  

ZIE BINAS 68A

MELKZUUR

GISTING

ALCOHOL

GISTING

Melkzuurgisting (door bacteriën)

• C₆H₁₂O₆ --> 2 C₃H₆O₃ + 2 ATP 
• Alleen in de afwezigheid van O₂ (=anaeroob)
• Melkzuur zorgt voor een lagere pH (verzuring van spieren, maar dus ook; zuurdere yoghurt, zuurkool of karnemelk)
• Lage pH voorkomt dat ziekteverwekkers zich kunnen ontwikkelen 

Alcoholgisting (door gisten, zijn eencellige schimmels)

• C₆H₁₂O₆ --> 2 C₂H₆O + 2 CO₂ + 2 ATP 
  
• Alleen in de afwezigheid van O₂ (=anaeroob)
• CO₂ zorgt voor het rijzen van brood (vormt luchtbelletjes in brood) & belletjes in bier of  champagne. 
• Alcohol voorkomt dat ziekteverwekkers zich kunnen ontwikkelen, deze vervliegt bij het rijzen van brood. 
  

Fotosynthese

Autotroof

Dissimilatie

Voortgezette assimilatie

BP: Bruto Productie

NP: Netto Productie

Gewicht van een hoeveelheid voedsel vóór het drogen

Eenvoudige stof die vrij in de natuur voorkomt, bijv. H2O, O2 en zout. Bevat geen C-keten of CH-keten bindingen. 

De hoeveelheid organische en anorganische stof die overblijft wanneer je al het water uit een organisme haalt. 

De hoeveelheid droge stof die overblijft wanneer je al het water uit een organisme haalt. 

Stof gemaakt door een organisme, bijvoorbeeld glucose of eiwit. Bevat een C-keten en een CH-keten

Anorganische stof

Droge stof

Drooggewicht

Versgewicht

Organische stof

Welke functie hoort bij welke stof?

Stoffen voor de opbouw van je organen. 

Deze stoffen heb je nodig om gezond te blijven. Helpen ziektes voorkomen. 

Stoffen die energie kunnen leveren.

Stoffen die je lichaam heeft opgeslagen om later te gebruiken.

beschermende stof

bouwstof

brandstof

reservestof

reservestoffen

EIWITTEN

• Bestaat uit een lange keten van aminozuren
  
• Niet-essentiele aminozuren kunnen in je lever worden gemaakt
• Essentiele aminozuren moet je binnenkrijgen in je voeding

VARIATIE in je voeding is heel belangrijk. Alle essentiële aminozuren binnenkrijgen is makkelijker wanneer je dierlijke producten eet. 

VETTEN

• Bestaat uit glycerol & vetzuurketens
  
• Verzadigde vetten zijn vast bij kamertemperatuur (bijv. kokosolie, roomboter, spek) --> atherosclerose. 
• Onverzadigde vetten zijn vloeibaar bij kamertemperatuur (bijv. olijfolie of zonnebloemolie).
• Niet-essentiele vetzuren kunnen in je lever worden gemaakt
• Essentiele aminozuren moet je binnenkrijgen in je voeding. Omega-3 & Omega-6 

KOOLHYDRATEN & VEZELS

• Bestaan uit glucosemoleculen
  
• Zetmeel (maar ook vetten) zijn voor planten een 'opslagmolecuul' / reservestof. Deze vindt je vooral in wortels, knollen, pitten en zaden.
• Voedingsvezels zijn eigenlijk de celwanden van planten  (cellulose, lignine, pectine), maar deze kun je niet verteren! Wel belangrijk: ze stimuleren het transport van voedsel door de darmen.

Op welke manier / waar worden vetten & koolhydraten opgeslagen?

VETTEN

• Onder de huid, in het beenmerg en rond de organen
• Vetreserves leveren energie (zowel in rust als bij inspanning). 

KOOLHYDRATEN

• In spier- en levercellen, in de vorm van glycogeen.