Basisstof 5: Transport door membranen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Thema 1: Inleiding in de biologie

Basisstof 5: Transport door membranen

Wat gaan we doen?

• Herhaling
• Leerdoelen doornemen
• Uitleg basisstof 5: Transport door membranen
• Aan het werk
• Verwerking

Een levensloop is ....

1. Van geboorte tot dood
2. Een cyclus die continu door gaat

Wat voor weefsel is dit?

1. kraakbeenweefsel
2. huidweefsel
3. botweefsel
4. spierweefsel

Hiernaast zie je een orgaanstelsel van een hond. Welk orgaanstelsel is dit?

1. skelet
2. Verteringsstelsel
3. Skelet en verteringsstelsel

Wat is een organel?

1. Een heel klein orgaan
2. Een orgaan van een dier
3. Tante Nel die het instrument orgaan bespeeld
4. Een onderdeel van de cel

Is de celkern een organel?

1. Ja
2. Nee

Welk organel komt niet bij dieren voor?

1. kern
2. vacuole
3. celwand
4. chloroplast

Welk organel zie je hier?

1. Ribosoom
2. Ruw ER
3. Glad ER
4. Golgi-apparaat

Door welk organel worden eiwitten gemaakt

1. Ribosomen
2. Golgi-systeem
3. Ruw Endoplasmatisch reticulum
4. Glad Endoplasmatisch reticulum

Wat is de functie van dit organel?

1. Genereren van energie
2. Maken van eiwitten
3. Transport van eiwitten
4. Enzymatische afbraak

Welk organel zorgt voor energie?

1. Chloroplast
2. Mitochondrium
3. Lysosoom
4. ATP

Leerdoelen

Aan het eind van deze les kan ik...

• De concentratie van een oplossing berekenen;
• Uitleggen wat diffusie en osmose is, en toelichten welke rol osmose speelt bij de stevigheid van planten;
• Beschrijven hoe transport van stoffen via (cel)membranen plaatsvindt.

Membranen

• Cellen nemen stoffen uit hun omgeving op en geven stoffen af
• Deze stoffen passeren het celmembraan
• Het celmembraan is een dubbele laag fosfolipiden (2 vetzuren met 1 fosfor) en daartussen eiwitmoleculen.
• Eiwitmoleculen die een rol spelen bij transport noem je transporteiwitten. 

Membranen

• Cellen nemen stoffen uit hun omgeving op en geven stoffen af
• Deze stoffen passeren het celmembraan
• Het celmembraan is een dubbele laag fosfolipiden (2 vetzuren met 1 fosfor) en daartussen eiwitmoleculen.
• Eiwitmoleculen die een rol spelen bij transport noem je transporteiwitten. 

Membranen

• Het celmembraan is een dubbele laag fosfolipiden (2 vetzuren met 1 fosfor) en daartussen eiwitmoleculen.
• Eiwitmoleculen die een rol spelen bij transport noem je transporteiwitten. 
• Aan sommige eiwitmoleculen zitten koolhydraatketens voor de herkenning van de cel door andere cellen.

Voedingsmiddelen bevatten voedingsstoffen. Zes groepen voedingsstoffen zijn: eiwitten, koolhydraten, mineralen, vetten, vitaminen en water. Van welke kan je zeker zeggen dat ze bouwstenen leveren voor membranen?

Transport door membranen

• In cellen is een oplossing aanwezig met een bepaalde concentratie.
  
• De concentratie van een oplossing geeft aan hoeveel opgeloste stof er in een bepaalde hoeveelheid oplosmiddel aanwezig is. 

Transport door membranen

• De stoffen in de cel zijn opgelost in water
• In cellen is er dus een oplossing aanwezig met een bepaalde concentratie.
• De concentratie van een oplossing geeft aan hoeveel opgeloste stof er in een bepaalde hoeveelheid oplosmiddel aanwezig is. 

Concentratie is uit te drukken in:

• Gram per liter (g/L of GL^-1)
• Gram per kubieke decimeter (g/dm³ off g dm^-3)
• Procenten (%)
• Parts per million (ppm, 0,0001%)

Diffusie

• Diffusie is de verplaatsing van een stof van een plek met een hoge concentratie naar een plek met een lage concentratie.
• Diffusie vindt plaats in gasvormig of vloeibaar medium.
• Door diffusie verdelen moleculen zich homogeen over de beschikbare ruimte.
• De diffusiesnelheid is afhankelijk van de temperatuur en het medium.

Diffusie door een permeabele wand

Wanneer is de diffusiesnelheid hoger? Bij een hoge of lage temperatuur, en in gas of vloeibaar medium?

1. Lage temperatuur, gas
2. Hoge temperatuur, gas
3. Lage temperatuur, vloeibaar
4. Hoge temperatuur, vloeibaar

Osmose

• Osmose is diffusie van water door een semipermeabel membraan
• Een permeabel membraan is een doorlatend membraan waar moleculen doorheen kunnen die kleiner zijn dan poriën in de wand
• Een semipermeabel membraan is een doorlatend membraan waar alleen kleine moleculen doorheen kunnen

Osmose door een semipermeabele wand

Osmostische waarde/druk

• Osmotische waarde is het aantal opgeloste deeltjes per volume-eenheid
• Hoe meer deeltjes, hoe hoger de osmotische waarde.
• Osmotische druk is de aanzuigkracht van de ene oplossing op de andere oplossing.
• De grootte wordt bepaald door de concentratie opgeloste deeltjes in een oplossing.

Osmose is een vorm van diffusie. Welke stof gaat bij osmose van een hoge naar een lage concentratie?

Oefenen met concentraties

• Een fysiologische zoutoplossing is een oplossing van 0.9% keukenzout.
• Je maakt 250 ml fysiologische zoutoplossing. Hoeveel g keukenzout moet je oplossen?
• Je maakt 20g keukenzoutoplossing van 5%. Hoeveel g zout en hoeveel g water heb je dan nodig?
• Kristel lost 3g keukenzout en 2g suiker op in 20g water.
• Hoe groot is de concentratie zout, en hoe groot is de suikerconcentratie? 

Aan het werk!

• Wat: Basisstof 1 t/m 5 van thema 1
• Hoe: Alleen of in tweetallen (fluisteren)
• Tijd: 15 minuten
• Hulp: Steek je vinger op of overleg met je buur
• Klaar: Bekijk je opdrachten en evalueer deze. Maak de test jezelf, lees daarna basisstof 6 door.
• Vul de exitticket in

Wat gaat er gebeuren? Leg je antwoord uit.

Transport door membranen

Osmose dierlijke cel

Tip voor toets

Maak een tekeningetje met pijlen. Dat maakt de opgave vaak een stuk duidelijker.

Transport door membranen

Osmose plantaardige cel

de begrippen hyper- en hypotoon zijn altijd relatief; dus ten opzicht van....

Let daarom altijd goed op of de cel hypotoon of juist de omgeving hypotoon is.