Hfst 5 en 6 Regeling en zintuigen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

HFST 5 & 6 

Regeling en zintuigen

SYLLABUS 2019

bi/k/11 

De kandidaat kan:

– de rol en de werking van het zenuwstelsel, zintuigstelsel en hormoonstelsel toelichten

– beschrijven welke relatie er is tussen gedrag en inwendige en uitwendig prikkels

SYLLABUS 2019

1. Je kan toelichten dat gedrag bij dieren uit een reeks samenhangende handelingen bestaat, en kan aan de hand van concrete voorbeelden uitleggen dat gedrag afhankelijk is van 

inwendige en uitwendige prikkels.

SYLLABUS 2019

1. Je kan toelichten dat gedrag bij dieren uit een reeks samenhangende handelingen bestaat, en kan aan de hand van concrete voorbeelden uitleggen dat gedrag afhankelijk is van 

inwendige en uitwendige prikkels.

Gedragsketen; dit gebeurt alleen naar aanleiding van in- of uitwendige prikkels.

SYLLABUS 2019

2. Je kan delen van het zenuwstelsel noemen, in afbeeldingen aanwijzen, en functie(s) en werking beschrijven; soorten zenuwcellen benoemen en onderverdelen. 

2.1 Bouw, ligging en functie van delen van het centraal zenuwstelsel.

2.1 Bouw, ligging en functie van delen van het centraal zenuwstelsel. 

- grote hersenen: bewustzijn, zintuiglijke waarneming en bewuste beweging

- kleine hersenen: coördinatie van bewegingen

- hersenstam: verbinding tussen grote hersenen en ruggenmerg en een rol bij reflexen in hoofd- en halsgebied

- ruggenmerg: verbinding van organen met hersenen en een rol bij reflexen van romp en ledematen

2.1 Bouw, ligging en functie van delen van het centraal zenuwstelsel.

- grote hersenen: bewustzijn, zintuiglijke waarneming en bewuste beweging

- kleine hersenen: coördinatie van bewegingen

- hersenstam: verbinding tussen grote hersenen en ruggenmerg en een rol bij reflexen in hoofd- en halsgebied

- ruggenmerg: verbinding van organen met hersenen en een rol bij reflexen van romp en ledematen

2.2 Bouw van een zenuwcel met cellichaam en uitlopers
ligging en functies van typen zenuwcellen

Gevoelszenuw

Bewegingszenuw 

2.2 Bouw van een zenuwcel met cellichaam en uitlopers
ligging en functies van typen zenuwcellen

Schakelcel

2.3 Gevoelszenuw, bewegingszenuw, gemengde zenuw

2.3 Gevoelszenuw, bewegingszenuw, gemengde zenuw

Gevoelszenuw; bevat alleen gevoelszenuwcellen 

Bewegingzenuw; bevat alleen bewegingszenuwcellen 

Gemendezenuw; bevat beide en gevoelszenuwcellen en bewegingszenuwcellen

2.4 Reflex is een vaste, onbewuste reactie op een bepaalde prikkel

2.4 Reflex is een vaste, onbewuste reactie op een bepaalde prikkel

Functies van een reflex: onbewust regelen van motoriek, snel reageren bij kans op onverwachte beschadiging van het lichaam

Terugtrekreflex; 

Strekreflex; Kniepeesreflex; 

Pupilreflex; 

3. Ervaringen/waarnemingen van zintuig-practicumproeven in biologische termen weergeven

4. Delen van de gehoororganen, van de ogen en van zintuigelementen
in huid, neus en tong in afbeeldingen aanwijzen en functie en werking ervan beschrijven

4.1 Gehoororgaan

- Oorschelp

- Gehoorgang

- Trommelvlies

- Trommelholte

- Slakkenhuis met zintuigcellen

- Gehoorzenuw

- Evenwichtsorgaan 

- Gehoorbeentjes; hamer/aambeeld/stijgbeugel

4.2 Ogen

- Wenkbrauw 

- Wimper 

- Traanklier

- Traanbuis

- Oogspier

- Harde oogvlies

- Hoornvlies

- Vaatvlies

- Iris; met kringspieren en lengtespieren

- Pupil

- Lens ; accomoderen

- Glasachtig lichaam

- Netvlies; met gele en blinde vlek

- Oogzenuw 

- Liging en functie van staafjes en kegeltjes 

4.2 Ogen

- Wenkbrauw 

- Wimper 

- Traanklier

- Traanbuis

- Oogspier

- Harde oogvlies

- Hoornvlies

- Vaatvlies

- Iris; met kringspieren en lengtespieren

- Pupil

- Lens ; accomoderen

- Glasachtig lichaam

- Netvlies; met gele en blinde vlek

- Oogzenuw 

- Liging en functie van staafjes en kegeltjes 

5. Uitleggen dat prikkels uit de omgeving door zintuigen omgezet worden in impulsen die

naar het centraal zenuwstelsel geleid worden, waardoor waarneming kan plaatsvinden

Drempelwaarde; De zwakste prikkel die een impuls veroorzaakt. Er ontstaat alleen een impuls als de prikkel sterk genoeg is.

Adequate prikkel; Elk type zintuigcel is gevoelig voor één bepaalde prikkel.

Gewenning; Als telkens dezelfde prikkel aanhoudt, worden er minder impulsen gemaakt. 

Motivatie; Als je bijvoorbeeld aandachtig luistert, hebben je zintuigcellen in je oren een lage drempelwaarde en hoor je dus meer. 

6. Beschrijven dat bewust gedrag vanuit de hersenen gestuurd wordt. 

motorische zenuwcellen

7. De samenstellende delen van de huid en het onderhuids bindweefsel noemen, in 

afbeeldingen aanwijzen en functie(s) beschrijven

kiemlaag 

vetlaag 

8. Het principe van de werking van hormonen beschrijven

hormonen beïnvloeden groei, ontwikkeling en stofwisseling

8. Het principe van de werking van hormonen beschrijven

hormonen beïnvloeden groei, ontwikkeling en stofwisseling

Stoffen die de werking van bepaalde organen bepalen 

Bijvoorbeeld; hormonen stimuleren de verbranding in cellen (stofwisseling)

9. Hormoonklieren noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functies en werking met de nodige

detaillering beschrijven, met name van

9. Hormoonklieren noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functies en werking met de nodige

detaillering beschrijven, met name van

9. Hormoonklieren noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functies en werking met de nodige

detaillering beschrijven, met name van

9.1 Hypofyse: productie van hormonen voor regeling groei, beïnvloeden van andere hormoonklieren 

9. Hormoonklieren noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functies en werking met de nodige

detaillering beschrijven, met name van

9.2 Schildklier: stimulering van verbranding in cellen

Wat gebeurt er dan?

9. Hormoonklieren noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functies en werking met de nodige

detaillering beschrijven, met name van

9.3  Eilandjes van Langerhans (in de alvleesklier): productie van de hormonen insuline en glucagon die het suikergehalte in het bloed regelen; diabetes

9. Hormoonklieren noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functies en werking met de nodige

detaillering beschrijven, met name van

9.4 Bijnieren: productie van het hormoon adrenaline dat de activiteit van spieren, de ademhaling en de bloedsomloop versnelt en het glucosegehalte van het bloed verhoogt

9. Hormoonklieren noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functies en werking met de nodige

detaillering beschrijven, met name van

1. 5 Eierstokken en teelballen: productie van geslachtshormoon voor het ontstaan van secundaire geslachtskenmerken; productie van geslachtscellen

9. Hormoonklieren noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functies en werking met de nodige

detaillering beschrijven, met name van

9.5 Eierstokken en teelballen: productie van geslachtshormoon voor het ontstaan van
secundaire geslachtskenmerken; productie van geslachtscellen