KA17 - het begin van staatsvorming en centralisatie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 2 - De strijd om de macht

KA 17 - Het begin van staatsvorming en centralisatie

Tijd van steden en staten 1000 - 1500

tijdvak 3: tijd van monniken en ridders (500-1000) / vroege Middeleeuwen

11. de vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarisch-urbane cultuur door een

zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid

12. het ontstaan van feodale verhoudingen in het bestuur. 

tijdvak 4: tijd van steden en staten (1000-1500) / hoge en late Middeleeuwen

13. de opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane

samenleving;

14. de opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden;

15. het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het

primaat behoorde te hebben;

16. de expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de kruistochten;

17. het begin van staatsvorming en centralisatie. 

KA 17 - Het begin van staatsvorming en centralisatie

tijdvak 6: tijd van regenten en vorsten (1600-1700) / Gouden Eeuw / 17e eeuw

23. het streven van vorsten naar absolute macht; 

tijdvak 7: tijd van pruiken en revoluties (1700-1800) / eeuw van de Verlichting/ 18e eeuw

27. rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving:

godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen;

28. voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte

wijze vorm te geven (verlicht absolutisme);

30. de democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten,

grondrechten en staatsburgerschap. 

KA 17 - Het begin van staatsvorming en centralisatie

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

Terugblik

Welke scene wordt hier afgebeeld?

KA 17 - Het begin van staatsvorming en centralisatie

De leeuw van Vlaanderen

De Guldensporenslag 1303

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

Inleiding

KA 17 - Het begin van staatsvorming en centralisatie

• Zijn politiek was erop gericht om het gezag van het Franse koningshuis te versterken.
  
• Professionalisering bestuur (raden, rekenkamers, professionals) --> minder afhankelijk leenmannen
  
• Oorlog, oorlog, oorlog (Engeland, Vlaanderen, edelen, kerk)
  
• Gevolg vele militaire ambities is een lege schatkist 

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

Inleiding

KA 16 - De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de kruistochten

Koning Filips IV (de Schone) van Frankrijk

Gwijde van Dampierre, Graaf van Vlaanderen en leenman van Filips.

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

Inleiding

KA 17 - Het begin van staatsvorming en centralisatie

Graafschap Vlaanderen 14e eeuw

Jacques de Châtillon, door Filips aangesteld als nieuwe graaf van Vlaanderen

Tijdens de Brugse Metten, die aanvankelijk Goede Vrijdag werden genoemd, vermoordden Bruggelingen op 18 mei 1302 bij een nachtelijke verrassingsaanval een aantal leden van het Franse garnizoen in de stad Brugge. Jacques van Châtillon, landvoogd van de Franse koning die leenheer van het graafschap Vlaanderen was, had de stad kort tevoren bezet. Hij kon die nacht ternauwernood ontsnappen.

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

Inleiding

KA 17 - Het begin van staatsvorming en centralisatie

Brugse Metten

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

Inleiding

KA 16 - De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de kruistochten

Guldensporenslag

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

Inleiding

KA 16 - De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de kruistochten

Uitkomst:

Filips doet nog pogingen Vlaanderen te onderdrukken. Dit mislukt.

Gevolg: Hij wordt gedwongen afspraken te maken over belastingen met de Vlaamse steden.

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

• Je kunt een beschrijving geven van het ontstaan van staten en de politiek van centralisatie.

Leerdoelen

KA 17 -Het begin van staatsvorming en centralisatie

• Vroege middeleeuwen - Koningen regeerden dmv feodale stelsel (leenstelsel) . Raad en daad in ruil voor land.
  
• Feodale stelsel ontstaan door gebrek aan geld.
  
• Groot nadeel leenstelsel is dat leenmannen grootte vrijheid hadden in hun leen --> koning afhankelijk van loyaliteit leenman. (voorbeeld: leger koning bestond uit soldaten leenmannen)

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

Leenstelsel en de macht van de adel

KA 17 - Het begin van staatsvorming en centralisatie

• Late middeleeuwen opleving geldeconomie door handel en ambachten en opkomst steden.
  
• Inkomsten in vorm van geld namen toe voor vorsten (belastingen, stadsrechten, tol)
  
• Met deze inkomsten namen ze leken in dienst, (niet adellijk, wel geleerd) ambtenaren.
  
• Deze leken zijn loyaler, want afhankelijker van inkomen. (edelen hadden namelijk vaak ook andere inkomsten)
  
• Ambtenaren geven vorsten de kans hun greep op de leenmannen te vergroten (ambtenaren worden land in gestuurd om leenmannen te controleren) 
• Vorst is nu in staat beleid te maken voor heel zijn gebied, vanuit één plaats --> Centralisatie

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

Geldeconomie en centralisatie

KA 17 - Het begin van staatsvorming en centralisatie

Met de komst van een geldeconomie en inkomsten uit belastingen konden vorsten een leger huren.

gevolg: minder afhankelijk van de legers van de leenmannen

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

Huursoldaten ipv leenmannen

KA 17 - Het begin van staatsvorming en centralisatie

Met de komst van een geldeconomie nam de macht van de koning toe. Hij kon steunen op ambtenaren en huurleger. De greep op zijn gebied nam hierdoor toe

Gevolg: Staatsvorming

land met vaste grenzen dat centraal wordt bestuurd.

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

Het begin van staatsvorming

KA 17 - Het begin van staatsvorming en centralisatie

Beschreven proces van staatsvorming en centralisatie langzaam proces!

Adel kon ook belasting heffen. Steden hadden geld. Hun invloed bleef nog lang groot. 

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

Langdurig proces

KA 17 - Het begin van staatsvorming en centralisatie

Magna Carta, 1215

Afspraken tussen Jan zonder land en edelen. Ontstaan parlement.

Maak de volgende opdrachten als huiswerk voor de volgende les.

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

Huiswerk

KA 17 - Het begin van staatsvorming en centralisatie

Leg uit hoe het leenstelsel werkt.

Waarom regeerden koningen in de vroege
middeleeuwen door middel van het leenstelsel?

Leg uit waarom de macht van de koning vaak juist werd beperkt door het leenstelsel.

Wat was een belangrijke bron van inkomsten voor
een koning in de hoge of late middeleeuwen?

De toegenomen inkomsten van de koning hadden een militair en een bestuurlijk gevolg. Leg beide uit.

Leg uit hoe centralisatie een gevolg was van de
komst van ambtenaren en huurlegers..

Leg uit hoe door centralisatie in combinatie met
het ontstaan van een geldeconomie staatsvorming
plaatsvond.

Geef aan dat staatsvorming niet hoeft te
betekenen dat de macht van de adel afnam.

Gingen centralisatie en staatsvorming snel of
langzaam? Leg uit.