H4: Literatuurgeschiedenis alle onderwerpen 2022

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

De Nederlands taal in de middeleeuwen

Lezen en schrijven in de middeleeuwen

Er werd maar weinig op schrift gesteld, omdat:

• perkament erg duur was, 
  
• het schrijven duurde erg lang 
  
• er konden maar weinig mensen lezen/schrijven

De overdracht ging dus veelal van mond op mond; literatuur werd voorgedragen. Daarom rijmde er ook zoveel. Dat kun je beter onthouden!

Karel ende Elegast is

een voorhoofse roman of Karelroman, omdat:

- vrouw wordt bruut behandeld (geslagen in gezicht)

- vrouw is inzet van het tweegevecht tussen Elegast en Eggeric

- Karel de Grote staat centraal

- trouw (Elegast) en ontrouw (Eggeric)

Middeleeuwse boekproductie

Hoe kwamen de boeken in de middeleeuwen tot stand?

Bijlage 1 in het groene boekje literatuurgeschiedenis

0

Monnikenwerk dus

Monnikenwerk

Het kopiëren en illustreren van boeken vereiste 

veel tijd, precisie en geduld --> monnikenwerk! 

Open de website op de volgende 

slide en bestudeer de tekst 

Of bestudeer de bijlage in groene boekje

(blz. 27/28)

https:

Monnikenwerk

Handgeschreven teksten door monniken:  handschriften of manuscripten 

De monniken schreven in een scriptorium (schrijfatelier) op kostbaar perkament, een dun papierachtig materiaal, gemaakt van huid van kalveren, koeien, geiten, schapen, konijnen of ezels. 

Het kopiëren en illustreren van boeken vereiste 

dus veel tijd, precisie en geduld. 

Het was echt monnikenwerk! 

Jullie hebben opgezocht:

kopiist

rubricator

initiaal

lombarden en randen

legger

miniatuur

illuminator

 kopiist 

Een kopiist was een monnik die boeken overschreef. Voor de komst van de boekdrukkunst was overschrijven de enige manier om boeken te vermenigvuldigen.

Rubricator

Een rubricator was een persoon die met rode inkt de plaatsen aanduidde waar hoofdletters en versieringen moesten komen. 

initiaal

Grote, getekende, geschilderde of gedrukte beginletter aan het begin van een tekst in een codex of gedrukt boek of aan het begin van een deel (hoofdstuk, paragraaf e.d.) daarvan.

lombarden en randen

Een lombarde is een type van initiaal dat in handschriften vaak gebruikt werd om het begin van verzen en paragrafen aan te duiden. 

legger

Het exemplaar van een handschrift dat overgeschreven moest worden door de kopiist.

Miniatuur

= een illustratie/tekening in het boek. Dat kon bladvullend zijn, maar vaak versiering van een hoofdletter. 

 Op een miniatuur zie je vaak een heilige of een voorstelling van de tekst die erna volgt. Wie zie je op deze miniatuur?  

Versieren van beginletters door de illuminator
:

De illuminator, ook wel 'verluchter' genoemd, bracht de beginletters (initialen) aan in de door de kopiist vrijgelaten ruimte.

Deze beginletters werden vaak fraai versierd met bloemen, geometrische figuren of fantasiedieren.

In kostbare handschriften werd hiervoor goudverf of zelfs bladgoud gebruikt.

Op het bladgoud weerkaatste het zonlicht. Vandaar dat men sprak van een illuminator (illumineren is 'licht' aanbrengen).

Boekdrukkunst

• Eind middeleeuwen: uitvinding boekdrukkunst
• Hierdoor: goedkopere boeken, bereikbaar voor publiek
• Poëzie:  werd omgezet in proza, want hoefde niet meer onthouden te worden

www.rtlnieuws.nl

          Gezelschapsspel --> emblematiek

• Boeken met emblemata waren populair bij de burgers in de 17e eeuw. 
• Het was een populaire spelvorm om de diepere boodschap te raden uit motto en pictura. Het subscriptio gaf het antwoord.

 Emblemata:

• Raadselachtige, vaak humoristische prentjes waarin een boodschap verborgen zit.
• Veelal over liefde en/of het huwelijk

        Emblematiek

Emblema = "plaatje met een praatje" (mv emblemata)

Utile dulci = lering en vermaak

3 delige vorm:   motto = opschrift

                              pictura = plaatje

                              subscriptio = onderschrift

         Betekenis emblemen:

• Combinatie van de 3 onderdelen: motto, pictura & subscriptie
  
• Nieuwsgierigheid van de lezer: motto of de pictura 
  
• Subscriptio: ter uitleg en verdieping
  

• Liefdesemblematiek: Wijze lessen over liefde. Op veel pictura's staat cupido afgebeeld. Verliefde jongens geven de boekjes aan meisjes. 
• Realistische emblematiek: Hierin worden realistische situaties uit het dagelijks leven beschreven om hier lessen uit te kunnen trekken. 
• Moreel-didactische en stichtelijk-religieuze emblematiek: Hierin werd verteld hoe je je leven het best kunt inrichten. 

            Welke soorten emblemata zijn er?

       Bekende embleembundels:

• Daniël Heinsius (1580-1655): Quaeris quid sit amor + Het ambacht van Cupido
• Otto Vaenius (1556-1629): Amorum emblemata
• Pieter Hooft (1581-1641): Emblemata amatoria
• Jacob Cats (1577-1660): Sinne- en minnebeelden

Op glad ijs 

Cupido leert het spel dat Holland heeft gevonden, Hij proeft te gaan op ’t ijs, hij heeft twee schaatsen aan. Hij heeft twee ijzers scherp aan zijne voet gebonden, Daar mede dat hij meijnt, op ’t water vast te staan. Het ijs van zelfs is glad, de ijzers glad daartegen, men valt zeer lichtlijk daarop of ook daarin. Met vrijen gaat alzo: die niet en is te degen

geslepen op het werk, die duizelt in de min. 

Betekenis:

Op het plaatje zeer prominent aanwezig: Cupido, god van de liefde, die met zijn pijlen op mensen schiet en ze zo verliefd maakt.

Les deux sont un [De twee zijn één]

Daniel Heinsius

De boom die met zijn top zeer hoog en wijd gerezen niet verre van 't gebouw des hemels schijnt te wezen, met vruchten schoon bekleed: de vruchten die men meent

van hem alleen te zijn, die heeft hij maar ontleend.

Met 't maagdom [=maagdelijkheid] is 't alzo: wie dochters wil beërven moet zelf geen maagd meer zijn, maar haar maagdom derven [=kwijtraken] en worden ingelijfd door Venus in de man die van een maagd alleen veel maagden maken kan.

Dit subscripto een les voor:

1. de mannelijke lezer
2. de vrouwelijke lezer

Uitleg:

• Cupido geeft goede voorbeeld door boom te enten  > takje van de ene boom gehecht aan een andere boom: samen verder groeien voor vruchten
• Goede eigenschappen beide bomen > sterke nakomelingen 
  
• Voorbeeld voor vrouw: zoeken van man en krijgen van kinderen

     open staan voor toenaderingspogingen van         mannelijke aanbidders

         In het kort: emblematiek in de 17e eeuw

In dit genre worden woord en beeld gecombineerd.

                                                                                                                       

Het bestaat uit 3 onderdelen:

* een afbeelding (de pictura)

* een eenregelige tekst (motto)

* een langer onderschrift in proza of poëzie (subscriptio)

Auteur en beeldend kunstenaar werken samen. 

Er zit een wijze les in. 

Doel: activeren. De onderdelen versterken elkaar. Het is een literair spel. 

Volgende les

Bredero en 'De klucht van de koe'