Les 9 verdienen en uitgeven

• Economie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Welkom

Les 9 economie

verdienen en uitgeven 

hoofdstuk 2

Planning

Aanwezigheid

Lesdoelen bespreken

Herhaling H1 verdienen en uitgeven

Uitleg H2 verdienen en uitgeven

Zelfstandig werken

Lesdoelen 

Aan het einde van de les kan je:

• De productiefactoren benoemen en de toegevoegde waarde berekenen. 
• Het bbp berekenen vanuit de toegevoegde waarde. 
• Vanuit het nominale inkomen het reële inkomen berekenen.
• Onderscheid maken tussen verschillende inkomenscategorieën.
• uitleggen waarom een economische activiteit tot het formele circuit (formele economie) of informele circuit (informele economie) behoort.
• het verband uitleggen tussen een veranderende arbeidsinkomensquote en de gevolgen voor winstgevendheid en investeringsbeleid.

Gevolgen van hoogconjunctuur zijn:

1. een ruime arbeidsmarkt en hogere inflatie dan normaal
2. een ruime arbeidsmarkt en lagere inflatie dan normaal
3. een krappe arbeidsmarkt en hogere inflatie dan normaal
4. een krappe arbeidsmarkt en lagere inflatie dan normaal

Welke kenmerken horen niet bij een hoogconjunctuur?

1. Er is veel werkgelegenheid
2. Winkels en fabrieken draaien op hoge toeren
3. De overheid krijgt minder belastinggeld binnen
4. De overheid kan meer geld uitgeven

Wat is juist over hoogconjunctuur:

1. weinig vacatures op de arbeidsmarkt
2. Lage inflatie
3. Iedereen gaat meer verdienen
4. Weinig uitkeringen

Wat is geen anticyclisch beleid tijdens hoogconjunctuur?

1. Inkomstenbelasting verhogen
2. Export subsidiëren
3. Bezuinigen
4. BTW verhogen

Wat is laagconjunctuur?

1. Gemiddelde economische groei
2. Groei van de bestedingen hoger dan de trend
3. Groei vd bestedingen lager dan de trend
4. Krimp van de economie

Wat is juist over laagconjunctuur:

1. De overheid maakt meer schulden
2. Consumenten merken er vaak weinig van..
3. Iedereen gaat minder verdienen
4. Bedrijven merken er vaak weinig van..

In een periode van laagconjunctuur is er ...(1)... vraag naar leningen en is er een ...(2)... rente

1. (1) = veel, (2) = stijgende
2. (1) = veel, (2) = dalende
3. (1) = weinig, (2) = stijgende
4. (1) = weinig, (2) = dalende

Er kleven nadelen aan zowel een hoog- als laagconjunctuur, welke?

1. Hoog: hoge werkloosheid, Laag: lage bezettingsgraad
2. Hoog: Krappe arbeidsmarkt Laag: conjuncturele werkloosheid
3. Hoog: bestedingsinflatie Laag: krappe arbeidsmarkt
4. Hoog: Lage bezettingsgraad Laag: hoge werkgelegenheid

kenmerken hoogconjunctuur

kenmerken laagconjunctuur

Uitleg Hoofdstuk 2

verdienen en uitgeven

Van primair naar secundair inkomen

• Je ontvangt inkomen door inzet productie factoren = primair inkomen.

• Daarna betaal je belasting, ontvang je uitkeringen en subsidies, als resultaat houd je primair inkomen over

Als je werkloos bent (en hebt geen grond en vermogen): geen primair inkomen, wel secundair inkomen (WW of bijstand)

Categoriale inkomensverdeling

• Categoriale inkomensverdeling = het verdelen van primair inkomen over verschillende categorieën 

Subjectieve methode 

• BBP berekenen door middel van de primaire inkomens. 
• Primaire inkomens zijn vergoedingen voor productiefactoren

Berekenen BBP

Het BBP is het totaal van de productie.

De productie berekenen we door het totaal van de toegevoegde waardes te nemen.

Bruto toegevoegde waarde bij bedrijven = waarde productie bij bedrijven = omzet – inkoop bij andere bedrijven = omzet – ingekochte grond- en hulpstoffen – diensten van derden

Dit bedrag wordt gebruikt om de beloningen van de productiefactoren (dit zijn kapitaal, arbeid, natuur en ondernemerschap) mee te betalen en er wordt een gedeelte afgehaald voor afschrijvingen.
Vandaar dat we de bruto toegevoegde waarde ook als volgt kunnen berekenen:

loon + huur + rente + pacht + winst + afschrijvingen

Dit bedrag wordt gebruikt om de beloningen van de productiefactoren (dit zijn kapitaal, arbeid, natuur en ondernemerschap) mee te betalen en er wordt een gedeelte afgehaald voor afschrijvingen.

Vandaar dat we de bruto toegevoegde waarde ook als volgt kunnen berekenen:

loon + huur + rente + pacht + winst + afschrijvingen

De toegevoegde waarde van de overheid kunnen we niet berekenen door van de omzet de inkoop van andere bedrijven af te halen.

De overheid verkoopt namelijk (meestal) niets.

Daarom wordt het totaal van de ambtenarensalarissen als maatstaf voor de productie / toegevoegde waarde van de overheid gebruikt.

Samengevat

BBP =

alle toegevoegde waardes bedrijven + ambtenarensalarissen
= totale omzet alle bedrijven – onderlinge levering bedrijven + ambtenarensalarissen
= van alle bedrijven de loonsom + huur + pacht + rente + winst + ambtenarensalarissen

Welvaart in enge & ruime zin

Als we het BBP berekenen door de geldwaarde van de productie te nemen (zoals hiervoor uitgelegd), berekenen we de welvaart in enge zin.

Er wordt hierbij geen rekening gehouden met factoren die we niet in geld kunnen uitdrukken, maar wel invloed hebben op de welvaart van de inwoners van een land.

Denk bijvoorbeeld aan negatieve externe effecten zoals milieuvervuiling. Dit lijdt tot een daling van de welvaart bij veel mensen.

Dit noemen we dan de welvaart in ruime zin.

Dit is alleen niet te meten, aangezien de (meeste) externe effecten niet in geld worden uitgedrukt. Je kunt op z’n hoogst een schatting maken of zeggen of het waarschijnlijker is dat het stijgt of daalt.

Herhaling externe effecten

We spreken van externe effecten als er bij de productie van een goed de volgende dingen meespelen:

- bij de productie komen onbedoelde bijproducten / effecten kijken (producten / effecten die niet het doel zijn van het oospronkelijke goed)

- deze producten / effecten beïnvloeden de welvaart van een ander dag degene die het goed consumeert.

- de eventuele (maatschappelijke) kosten die de onbedoelde bijproductie met zich meebrengt, zitten niet verwerkt in de prijs van het oorspronkelijke goed.

Het aandeel van de productiefactor Arbeid

Loonquote

Met de loonquote meten we hoeveel procent van het totaal verdiende inkomen naar de werknemers (in loondienst) gaat. In het gegeven diagram is dat dus 79%

Loonquote 

Categoriale inkomensverdeling: De verdeling van het inkomen over de inkomenscategorieën loon, winst, rente, huur en pacht. 

Loonquote: het loon uitgedrukt in procenten van het totale primaire inkomen. 

Voorbeeld 1

Stel dat de stijging van het nominale BBP 4% was.

De prijzen zijn in diezelfde tijd met 1% gestegen.

Met hoeveel procent is het reële BBP toegenomen?
104 / 101 x 100 = 102,97      
102,97 – 100 = 2,97%

a) Hoe groot is de bruto toegevoegde waarde van de bedrijven in dit land?
b) Hoe groot is het BBP in dit land?
c) Hoe groot was de winst van de bedrijven in dit land?

Gegeven is verder dat een jaar later het BBP 4,1 mld. bedraagt. In het afgelopen jaar zijn de prijs met 1% gedaald.
d) Bereken de stijging van het reële BBP.
e) Is de welvaart in ruimte zin in dit land gestegen of gedaald? Verklaar je antwoord.

Uitwerking oefenopgave 1

a) 5 mld. – 1 mld. = 4 miljard

b) 4 mld. + 0,05 mld. = 4,05 miljard

c) BBP – (loon + huur + pacht + rente) – afschrijvingen

= 4,05 – 1,5 – 0,5 – 0,25 – 0,15 = 1,65 miljard

d) Stijging BBP  (4,1 – 4,05) / 4,05 x 100% = 1,23%
Reëel indexcijfer BBP = 101,23 / 99 x 100 = 102,26
Stijging reëel BBP = 102,26 – 100 = 2,26%

e) De welvaart in enge zin is gestegen (want dat wordt gegeven door de reële productiewaarde), maar van de welvaart in ruime zin kun je niks zeggen. Je weet niks over negatieve externe effecten.