17/11 gramm. h2, samentrekking havo 3

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Zindelen - samentrekking

GRAMMATICA

Lesplanning

• Terugblik vorige les
• Wat weet je al?
  
• Instructie
• Werken
  
• Afsluiten
  

Schrijf drie dingen op die je
van de vorige les onthouden hebt.

Lesdoel

Aan het einde van deze les:

• kan ik uitleggen wat een samentrekking is 
• ken ik de drie voorwaarden voor een samentrekking
• kan ik de samentrekking in een zin herkennen.

Waar denk je aan bij het woord
'samentrekking'?
Wat kan dat betekenen binnen
het vak Nederlands?

Noteer de zin met samentrekking.
Damesschoenen en herenschoenen

Noteer de zin met samentrekking.
kleine landen en grote landen

Noteer de zin met de samentrekking
Hidde mailde het bestuur en Luuk belde het bestuur.

Noteer de zin met de samentrekking
feestmutsen en feestneuzen

Noteer de zin met de samentrekking
beroemde acteurs en beroemde actrices

Noteer de zin met de samentrekking
Kasia reed door rood licht en Kasia kwam daardoor bijna onder de tram.

Samentrekking

Een goede tekst is zo kort mogelijk. 

Maar wat als je nou echt twee keer hetzelfde woord of hetzelfde zinsdeel wilt gebruiken? -->> Dan gaan we samentrekken.

Samentrekken is weglaten op een manier dat er geen misverstand kan zijn over wat je bedoelt.

In het kort

Voorwaarden en stappenplan

Voorwaarden

Hetzelfde getal hebben (enkelvoud/meervoud)

Dezelfde betekenis hebben

Dezelfde functie hebben (onderwerp, lijd. vw, meew. vw, enz.

1. vul de weggelaten woorden in;

2. kijk of het voldoet aan de 3 voorwaarden;

Ja? --> zo laten;

Nee? --> de zin aanpassen.

Ela geeft in het sportcentrum zelf streetdancelessen en steplessen.
Welk woord(deel) mag je weglaten?

1. 1e lessen
2. 2e lessen

Bij die zaak kun je trouwjurken, trouwpakken en trouwaccessoires kopen.
Welk(e) woorddeel( of woorddelen) mag je weglaten?

1. 1e trouw
2. 2e trouw
3. 3e trouw

Sinterklaas had acht bier en een mijter op.

1. foutieve samentrekking
2. goede samentrekking

De docent leidde het nieuwe onderwerp in en de leerlingen om de tuin.

1. foutieve samentrekking (grammaticaal verschil)
2. goede samentrekking
3. foutieve samentrekking (betekenisverschil)
4. geen samentrekking

In de toetsweek worden er lange en korte toetsen afgenomen.

1. goede samentrekking
2. foutieve samentrekking

Jouw idee in de ideeënbus vond de jury het origineelste en zal spoedig gerealiseerd worden.

1. foutieve samentrekking
2. goede samentrekking

De Eerste Kamer heeft de wet aangenomen en geldt vanaf 1 januari.

1. Goede samentrekking
2. foutieve samentrekking

Ik moet en zal slagen dit jaar, want ik wil echt niet blijven zitten in klas 3.

Extra info

Het gaat in deze zin om de samentrekking van 'Ik moet en zal'.

1. geen samentrekking
2. foutieve samentrekking
3. goede samentrekking

Wat is een samentrekking?

• Een samentrekking houdt in dat een woorddeel, woord of zinsdeel kan worden weggelaten, omdat het eerder of later in de zin genoemd wordt. 
• Door het identieke woord, (-deel) of de identieke zinsdelen weg te laten kun je korter formuleren en dat is efficiënter.  
  

Jan at een appel en Piet at een peer. 

Jan at een appel en Piet een peer. 

Typen samentrekkingen

Voorwaartse samentrekking: het gemeenschappelijke deel wordt vooraan benoemd en achterin weggelaten.

>>Hij houdt wel van appeltaart, maar [..] niet van chocoladecake

Achterwaartse samentrekking: het gemeenschappelijke deel wordt achteraan in de samentrekking benoemd en voorin weggelaten.

>>in voor- en tegenspoed

Niveaus van samentrekking - woordniveau

Voor- en tegenstanders, in- en uitvoer, knutsel- en tekenspullen, koffiekopjes en -schoteltjes, voetbaltrainers en -spelers

Het streepje is een weglatingsteken: het vervangt een deel van een samenstelling.

In deze voorbeelden zie je dat het streepje (-) een deel van het soortgelijke woord vervangt. 

Het kan zelfs als een van de twee woorden geen samenstelling is: basisonderwijs en voortgezet onderwijs kun je vervangen door basis- en voortgezet onderwijs. 

--> Niet door *voortgezet- en basisonderwijs, want voortgezet onderwijs bestaat uit twee woorden; het streepje (-) vervangt een deel van een woord.

Niveaus van samentrekking - woordniveau

Woordniveau: een woorddeel wordt weggelaten en op de plek van het weggelaten woorddeel wordt een weglatingsstreepje genoteerd: 

>> voorwaarts: bakkersbollen en -speculaas 

Het gemeenschappelijke deel wordt vooraan benoemd en achterin weggelaten.

>> achterwaarts: voor- en achteruitgang 

Het gemeenschappelijke deel wordt achterin de samentrekking benoemd en voorin weggelaten.

Niveaus van samentrekking - woordgroepniveau

Woordgroepniveau: binnen een woordgroep worden één of meer woorden weggelaten:

>> voorwaarts: gescheiden mannen en vrouwen

(het VOORSTE woord wordt benoemd)

>> achterwaarts: grote en middelgrote steden

(het ACHTERSTE woord wordt benoemd)

Niveaus van samentrekking - zinsniveau

Je kunt in samengestelde zinnen ook vaak een of meerdere zinsdelen weglaten. 

Je doet ook dit weer om je tekst zo kort en helder mogelijk te maken. 

Wil je dat deze zinnen goed lopen, dan zorg je ervoor dat het samengetrokken deel in beide delen dezelfde vorm, betekenis, functie en plaats zou hebben.

Voorbeeld:

Hij liep weg, pakte zijn jas en deed het licht uit.

Hij kan steeds onderwerp zijn (functie) en voor de persoonsvorm geplaatst worden.

Ans eet graag boerenkool en ik pizza.

'eet' (functie:pv) en 'graag' (functie: bwb) kunnen na het onderwerp in dezelfde volgorde geplaatst worden.

Niveaus van samentrekking - zinsniveau

Zinsniveau: één of meer zinsdelen (ow, wg, lv, mv, bwb etc.) die twee keer voorkomen, worden weggelaten.

>> (voorwaarts) Mees gaat op de fiets en Joia [...] op de scooter.

>> (achterwaarts) Wij werken [...] en onze kinderen studeren elke dag van de week.

De samentrekking wringt:

Als de vorm niet klopt

*Gisteren heeft hij gewonnen en morgen zal hij weer.

De vorm die je zou willen invullen is 'winnen' niet 'gewonnen'.

Als de betekenis niet klopt

*Ik liet mijn hond uit en mijn oma binnen.

Uitlaten en binnenlaten zijn twee verschillende betekenissen.

Als de functie niet klopt

*Hij is ziek en toch gaan werken.

'is' = in deel 1 koppelwerkwoord van een naamwoordelijk gezegde (is ziek) en zou in deel 2 hulpwerkwoord in een werkwoordelijk gezegde zijn (is gaan werken).

Zie je de functiefout in het krantenknipsel?

Bij samentrekking sluipen er gemakkelijk foutjes in de zin als je niet meer denkt aan andere taalregels en -afspraken of als je niet goed oplet wat je nu precies opschrijft (mondeling ervaren we onderstaande voorbeelden vaak niet als fout).

Belangrijk!

Blijf nadenken!

Bij samentrekking sluipen er gemakkelijk foutjes in de zin als je niet meer denkt aan andere taalregels en -afspraken of als je niet goed oplet wat je nu precies opschrijft (mondeling ervaren we onderstaande voorbeelden vaak niet als fout).

Woordvolgorde

Hoort deze inversie (omdraaiing van onderwerp en persoonsvorm) ook bij de bepaling?

*Op 14 maart begint de proefwerkweek en studeren we tot het einde van het schooljaar voor een prima resultaat.

Op 14 maart begint de proefwerkweek en we studeren tot het einde van het schooljaar voor een prima resultaat.

Zet bij elkaar wat bij elkaar hoort.

- Geloof jij dat als je je laat vaccineren dat je dan geen kinderen meer kunt krijgen? (minder vloeiend: dat/als-constructie)

  Geloof jij dat je geen kinderen meer kunt krijgen als je je laat vaccineren?

- De coördinator heeft de uitslagen meteen aan de leerlingen die natuurlijk enorm benieuwd waren doorgegeven. ("tangconstructie")

  De coördinator heeft de uitslagen meteen doorgegeven aan de leerlingen die natuurlijk enorm benieuwd waren.

Je kunt ook te veel weglaten

Een grote groep mensen verzekeren is altijd goedkoper dan een kleine groep.

--> Beter: Een grote groep mensen verzekeren is altijd goedkoper dan een kleine groep verzekeren. 

Een kleine groep kan namelijk best goedkoop zijn in andere gevallen.

*De zeespiegel aan de Nederlandse kust stijgt al jaren sneller dan de rest van de wereld.

--> Beter: De zeespiegel aan de Nederlandse kust stijgt al jaren sneller dan IN de rest van de wereld.

Gebruik een verwijswoord als een herhaald zinsdeel in het tweede deel een andere functie heeft/een ander zinsdeel is:

*We dachten dat de bus al vertrokken was, maar kwam gelukkig nog. 

We dachten dat de bus al vertrokken was, maar hij kwam gelukkig nog. --> bus = lv-zin, hij (de bus) = o

Denk na over je komma's

De coördinator heeft de uitslagen meteen doorgegeven aan de leerlingen, de leerlingen waren enorm benieuwd. 

De coördinator heeft de uitslagen meteen doorgegeven aan de leerlingen die enorm benieuwd waren. 

--> Nu krijgen alleen de leerlingen die enorm benieuwd waren de uitslag, je noemt dit dan ook een beperkende bijzin.

De coördinator heeft de uitslagen meteen doorgegeven aan de leerlingen, die enorm benieuwd waren. 

--> Nu krijgen alle leerlingen de uitslag. Deze bijzin geeft extra informatie over de leerlingen; je noemt deze daarom een uitbreidende bijzin.

Voorwaarden en stappenplan

Voorwaarden

1. Hetzelfde getal hebben (enkelvoud/meervoud)
2. Dezelfde betekenis hebben
3. Dezelfde functie hebben (onderwerp, lijd. vw, meew. vw, enz.

1. vul de weggelaten woorden in;

2. kijk of het voldoet aan de 3 voorwaarden;

zo ja --> zo laten;

zo nee --> de zin aanpassen.

Welk(e) woord(en) zijn weggelaten?
Leontine heeft meer boeken gekocht dan
Patty cd's.

Zelfde getal, betekenis 

en  functie. 

Verbeter de onderstaande foutieve samentrekking:
In onze straat wordt een verkeersdrempel aangelegd en huizen gebouwd.

Zelfde getal, betekenis 

en functie.

Maak van deze zin een samentrekking:

Ik eet een appel en ik eet een banaan.

Zelfde getal, betekenis 

en functie.

Maak van deze zin een samentrekking:
Op de camping haal ik altijd verse soep en verse broodjes.

Maak van deze zin een samentrekking:

slimme leerlingen en bijzonder slimme leerlingen

Maak van deze zin een samentrekking:
succesvolle modellen en minder succesvolle modellen

Noteer de drie voorwaarden voor het samentrekken.

Werk voor de deze en de volgende les:

H2, grammatica, blz. 60/61 + opdracht 1, 2 en 3.

+nakijken en verbeteren met een andere kleur!

Wat niet af is = huiswerk!

Ik weet wat een samentrekking is en kan deze herkennen en gebruiken in zinnen.

😒🙁😐🙂😃

Reflectie:
Wat ging bij jou goed tijdens deze les?
Wat kan nog iets beter?

Feedback
Wat vond je fijn/goed aan deze les?
Wat zou je liever anders zien?