15/4: samenstellingen 1

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Welkom!

Pak alvast: boeken Kern en laptop

Laptops blijven dicht

Deze les

Samenstellingen

Lesdoelen

Aan het eind van de les

... weet je hoe je samenstellingen schrijft;

... kan je correcte samenstellingen maken en foute verbeteren;

... kan je bijzonderheden uitleggen in de schrijfwijze van samenstellingen.

Even opfrissen

Een paar vragen via LessonUp.app

Uit hoeveel woorden bestaat een samenstelling minimaal?

Welke tussenklanken kunnen voorkomen in samenstellingen?

Je gebruikt dagelijks meer samenstellingen dan je denkt. Kijk om je heen: welke dingen hebben namen die samenstellingen zijn? Probeer er in 1 minuut zoveel mogelijk op te schrijven!

Soms zie je ook een streepje in een samengesteld woord staan. Waarvoor dient dit volgens jou?

Aan de slag

• Meedoen met klassikale uitleg
• Zelf stil theorie lezen: 6 Samenstellingen, Hb. blz. 198-200 
• In stilte maken: opdracht 2 t/m 7, oefenboek blz. 118-119
• Klaar? Nakijken met antwoorden classroom
• Ook daarmee klaar? Keuze uit: (1) opdracht 9, (2) Drillsteroefeningen online methode, (3) extra oefenen met oefenbladen classroom

Samenstellingen

• koffiezetapparaat, telefoonoplader, glazenwasser
• Hoofdregel: één persoon, dier, ding of begrip schrijf je als één woord.

Aaneenschrijven

• Een klemtoon: koektrommel
• (afleidingen van) werkwoorden: tafeltennissen, uitschieter 
• Bijwoorden [er, hier, daar en waar] + voorzetsels: eroverheen 
• Engelse leenwoorden: displayfunctie 
• Eigennamen: TikTokdansje

Spaties

• Eigennamen met spaties: Albert Heijnfiliaal, Anne Frankhuis
• Afhankelijk van betekenis:
  De opkomst van de partij is veelbelovend.
  Er is storm op komst.

Tussenklank: -s

• Als je een -s hoort, dan schrijf je die ook:
  machtsvertoon, passagierslijst
• Soms begint het tweede deel met een s-klank
• Test: vervang het rechterdeel door een woord dat niet met een s-klank begint.
  Schrijf de -s alleen als je hem bij de vervanging hoort:
• stad....trand

Tussenklank: -en

• Linkerdeel is een zelfstandig naamwoord dat alleen een meervoud op -en:
• berenkuil, lampenkap, muizenval 

Tussenklank: -e

• Linkerdeel heeft geen meervoud: roggebrood, rijstepap
• Linkerdeel verwijst naar iets waar er maar één van is: zonnestraal
• Linkerdeel heeft (ook) een meervoud op -s:
  aspergesoep of aspergensoep? ziektekiem of ziektenkiem?
• Linkerdeel is geen zelfstandig naamwoord: blindedarm, huilebalk
• Linkerdeel versterkt een bijvoeglijk naamwoord: boordevol, beresterk

Tussenklank: -er

• Linkerdeel heeft meervoud op –eren:
• eierdop
• runderlap

Koppelteken

• Als klinkers ‘botsen’: twee-eiig, na-apen 
• Bij 'gelijkwaardige' combinaties: zwart-witfoto
• Tussen woorden van een vaste woordgroep, wanneer die samen één begrip vormen: staakt-het-vuren
• Bij aardrijkskundige namen en afleidingen daarvan: Vlaams-Brabant, Vlaams-Brabander

Koppelteken: waarom?

• vwo-leerling
• maar ook havoleerling
• Na afkortingen, letters, cijfers, en speciale tekens: NS-personeel, 33-jarige, vwo-leerling
• Geen koppelteken als je de afkorting als één woord uitspreekt: arbodienst, havoleerling

Koppelteken: waarom?

• assistent-trainer
• bijna-doodervaring
• ex-collega
• oud-leerling
• Na de voorvoegsels: adjunct, aspirant, assistent, bijna, collega, ex, interim, kandidaat, leerling, meester, niet, non, oud, sint, substituut

Koppelteken: waarom?

• oer-Hollands
• nep-Rolex
• on-Engels
• Bij samenstellingen waarin het volgende deel begint met een hoofdletter

Koppelteken: waarom?

• haute-couturecollectie
• to-dolijstje
• nasi-gorengrecept
• out-of-the-boxdenken
• Tussen anderstalige woorden die normaal los geschreven worden

Aan de slag

• Maken opdracht 2 t/m 7, oefenboek blz. 118-119
• Klaar? Nakijken met antwoorden classroom
• Ook daarmee klaar? Keuze uit: (1) opdracht 9, (2) Drillsteroefeningen online methode, (3) extra oefenen met oefenbladen classroom

Even checken: welke regel?

• Waarom 'apetrots' en niet 'apentrots'?
• Dorpstraat of dorpsstraat? 

Vooruitblik

Morgen verder met opdracht 2 t/m 7