Leerdoelen binnen jouw onderwijs: deel 1
Jan-Wolter Smit
Head of Education
In dit artikel gaan we vooral in op de opbrengsten van het werken vanuit leerdoelen: voor de leerlingen en jou als docent. Zeker, er zijn ook kanttekeningen: het kost tijd en het goed formuleren kan soms lastig zijn. Maar nogmaals: het mag ook gewoon in kleine stapjes, bijvoorbeeld door te beginnen met een enkel onderwerp.
Veel docenten en scholen zijn bezig hun onderwijs te vormen aan de hand van leerdoelen. Dat is vaak een ingrijpend proces, aangezien oude tradities, zoals het vasthouden aan lesmethoden en wijze van toetsing, weerbarstig kunnen zijn. Overigens is dat meestal niet vanuit onwil: ook onvolledige kennis, onmacht en angst spelen een grote rol. De oorzaak hiervoor kan liggen in niet-realistische doelen of toekomstbeelden: al het lesmateriaal moet (binnen een x aantal jaar) in leerdoelen en de huidige, vertrouwde, methoden mogen niet meer worden gebruikt. Dit hoeft helemaal niet het geval te zijn. Het werken vanuit leerdoelen is niet hetzelfde als het niet meer gebruiken van bestaande methoden. Sterker nog: het biedt ruimte om meerdere en andere, ook bestaande, lesmethoden te gebruiken. Analoog en digitaal.
Start een 30 dagen gratis proefperiode
In LessonUp kun je jouw leerdoelen weergeven per slide. Dit kunnen vakinhoudelijke leerdoelen zijn of leerdoelen die meer over het proces en de vaardigheden gaan. Registreer gratis en kijk wat LessonUp voor jou kan betekenen.
Flexibiliteit
Zoals hierboven al beschreven zijn goed geformuleerde leerdoelen niet gebonden aan een enkele methode. Met een dergelijk leerdoel creëer je voor jezelf, als docent, veel meer ruimte om het lesmateriaal te selecteren uit bestaand materiaal. Hiermee ontstaat een best of aan materiaal. Dit kost tijd, maar wellicht pas je ook nu al ander materiaal toe in je lessen, omdat je huidige methode op sommige onderdelen te beperkt is. Dit voelt nu, vooral voor de leerlingen, wellicht nog als los zand aan. Maar eenmaal onder een goed geformuleerd leerdoel is het lesmateriaal, voor jou en de leerlingen, veel meer een coherent geheel. Zeker als je dit goed in een leeromgeving als LessonUp kunt wegzetten.
Digitalisering
Het voorgaande is gelijk een mooi bruggetje naar het onderwerp digitalisering. Met digitalisering op school wordt niet alleen het technische component bedoeld, maar vooral het geheel aan alles wat te maken heeft met aanbieden van leerstof met én via digitale middelen. Leerlingen zijn gewend digitale middelen buiten school te gebruiken. Voor leerlingen is school in deze dan ook een stap terug in de tijd: voor hen is het lineair en traag. Treffend in deze is de reactie van studenten, die tijdens de lockdown vooral colleges via YouTube op 1.5x snelheid keken, weer plaats konden nemen in de collegebanken: "Onze docenten praten zó traag, zijn ze dronken?!”.
Dit betekent zeker niet dat leerlingen deze digitale middelen op waarde en betrouwbaarheid kunnen schatten. Als docent is het een van jouw taken om hen ook hierin te ondersteunen en begeleiden. Dit heeft dan ook alles te maken met werken vanuit leerdoelen. Door breder te kunnen kijken dan het fysieke lesboek, en dat kan door leerdoeldenken, is het mogelijk om andere bronnen en middelen aan te boren. Hiermee kun je leerlingen nog beter ondersteunen in hun leerbehoeften.
Differentiëren
Zoals uit de bovenstaande onderdelen al is gebleken, ontstaat door het werken vanuit leerdoelen een veelvoud aan leermiddelen. Al deze middelen kun je inzetten om te differentiëren. Waar de ene leerling baat heeft bij een gestructureerd lesboek, vindt een ander het prettig om gebruik te maken van een video of gesproken tekst. Uiteindelijk gaat het om het leerrendement voor de leerling en niet of alle hoofdstukken van het boek zijn uitgewerkt. Echt: het boek is niet leidend voor succes, noch voor het slagen voor het examen. Wel aan het kunnen voldoen aan de eerder genoemde kerndoelen en eindtermen. Vaak is dat per vak niet meer dan een aantal A4-tjes. Dit geeft je als docent veel meer ruimte om te differentiëren. Is het dan verkeerd om een lesmethoden uit te willen werken? Zeker niet: ze ondersteunen leerlingen op een goede manier, en geven jou veel houvast. Maar het móet niet: het kan één van jouw leermiddelen zijn, niet het enige. En het moet zeker geen doel op zich worden, hierdoor verkramp je alleen maar. Zeker als er een keer een les uitvalt.
Dit klinkt alsof het allemaal 'zo even kan worden gedaan', maar het is goed om te beseffen dat differentiëren, naast dat het complex is, ook gewoon veel tijd kost. Het liefst zou je voor elke leerling een aparte LessonUp-les willen maken, maar de realiteit - en de waan van de dag - laten dat simpelweg niet toe. Maar realiseer je ook dat het niet perse maken hoeft te zijn: het verzamelen, in een overzichtelijke, leeromgeving is al een goede eerste stap zijn.
Door leerdoelen in te zetten bij differentiëren, creëer je ook de mogelijkheid om rubrics in te zetten. Omdat je de leerdoelen zelf ontwerpt, kun je het te behalen leerdoel eenvoudiger stapsgewijs, in succescriteria, opbouwen:
Een dergelijke onderverdeling is ook te maken via een checklist, waarbij het leerdoel is opgedeeld in kleinere doelen: kunnen en kennen. De leerling kan deze tijdens het leren, al dan niet met jou als coach, afvinken. De syllabi voor de eindexamens lenen zich hier uitermate goed voor, zoals is te zien in onderstaand voorbeeld.
Combinatie met een ander vak
Met het opstellen van eigen leerdoelen bij de leerstof, til je het leerdoel uit de methoden en het vak. Hiermee zet je de deur open om leerdoelen vakoverstijgend in te zetten. Dit betekent echter niet dat het leerdoel zo vaag is geformuleerd, waardoor het bij elk vak is in te zetten. Meestal voorkom je dit door in vakoverstijgende onderwerp of project gebruik te maken van sub-leerdoelen. Eigenlijk net zoals hierboven werd gedaan in de rubric en de checklist.
Persoonlijke ontwikkeling als docent
Tot slot is er nog een belangrijk voordeel door het werken met leerdoelen: jouw persoonlijke ontwikkeling om een completere docent te worden. Door te denken en werken vanuit leerdoelen benader je de leerstof vanuit een hoger niveau. Je begrijpt waarom er keuzes worden gemaakt vanuit de leerstof (door de makers van een methode) en kunt deze keuzes analyseren, zelf toepassen én verrijken voor je eigen leerlingen. Voor alle duidelijkheid: dit betekent zeker niet dat je je eigen lesmethoden moet kunnen of gaan ontwikkelen. Het maakt je vooral vrijer, flexibeler en dynamischer om keuzes in het aanbod te kunnen maken. Jouw leerlingen kunnen dan nog meer een beroep op doen op jou, de completere docent.
Lees in deel 2 hoe je leerdoelen kunt formuleren en effectief kunt inzetten in je lessen.
Nieuw met LessonUp? Of ben je op zoek naar meer verdieping?
Wij geven verschillende gratis webinars om jouw kennis over LessonUp te vergroten.
