HC deelcontext 2: De Verlichting

Van Absolutisme naar de Verlichting

1650-1789
1 / 29
next
Slide 1: Slide
GeschiedenisMiddelbare schoolvwoLeerjaar 6

This lesson contains 29 slides, with interactive quiz, text slides and 5 videos.

time-iconLesson duration is: 60 min

Items in this lesson

Van Absolutisme naar de Verlichting

1650-1789

Slide 1 - Slide

 Wat is Verlichting? > 'Durf te denken' (Kant, 1724-1804)
  • Komt voort uit de wetenschappelijke revolutie >  
  • Kennis van klassieke inzichten +
  • nieuwe inzichten door
  • kennis op grond van zintuiglijke waarneming:
  • empirisme
  • Maar: in hoeverre zijn onze zintuigen te vertrouwen? >>>>



Slide 2 - Slide

Slide 3 - Slide

Slide 4 - Slide

Slide 5 - Slide

HC 2.1: De Verlichting (1650 -1789)
  • Hoofdvraag: Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over de ideale samenleving?
  • Kenmerkende aspecten:
  • 23. Het streven van vorsten naar absolute macht
  • 26. Wetenschappelijke revolutie
  • 27. Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de   samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
  • 28. Voortbestaan van 'ancien régime' met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm geven (verlicht absolutisme)

Slide 6 - Slide

 Wat is Verlichting?  

  • Naast empirisme ook:

  • rationalismekennis op grond van logisch en verstandelijk redeneren
  • Gevolg: het ontstaan van het 'Verlichte denken':
  • - optimisme
  • - vooruitgangsdenken
  • - verstand en rede ipv traditie, bijgeloof en dogma's > 'durf te denken'
  • allerlei zaken in de samenleving worden ter discussie gesteld o.a:


Slide 7 - Slide

1. Geloof:
  • mechanistisch wereldbeeld populair
  • Baruch d'Espinoza (1632 - 1677):
  • zoon gevluchte Joodse ouders (Portugal)
  • 'God is in alles in de natuur'
  • 'bijbel is een uitvinding van de fantasie'
  • nadruk op vrijheid van meningsuiting en
  • democratie (Ethica)

Slide 8 - Slide

Slide 9 - Video

Voltaire (Francois-Marie Arouet)
1694 - 1778

  • 'Ik zeg wat ik denk'
  • Voor: constitutionele monarchie:
  • de staat garandeert vrijheid en welvaart en
  • religieuze tolerantie
  • tegen: vooroordelen, orthodoxie en
  • onwetendheid > anti-democratisch
  • voorstander van mensenrechten en de rede

  • deïst ('God is een horlogemaker')
  • inspirator van Franse Revolutionairen


Slide 10 - Slide

HC 2.1: De Verlichting (1650 -1789)
  • Hoofdvraag: Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over de ideale samenleving?
  • Kenmerkende aspecten:
  • 23. Het streven van vorsten naar absolute macht
  • 26. Wetenschappelijke revolutie
  • 27. Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de   samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
  • 28. Voortbestaan van 'ancien régime' met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm geven (verlicht absolutisme)

Slide 11 - Slide

Slide 12 - Video

John Locke (1632-1704): 

  • Mens is een 'tabula rasa' =
  • een onbeschreven blad >
  • gelijkheidsideaal
  • Mens heeft natuurrechten:
  • recht op bezit en bescherming >
  • regering moet hiervoor garant staan in een: 
  • 'sociaal contract', maar: 
  • volk heeft 'recht op verzet'
  • Bovendien: scheiding der machten:
  • - uitvoerende macht (const. vorst)
  • - wetgevende macht (parlement)

Slide 13 - Slide

Montesquieu: Trias Politica

Slide 14 - Slide

Log in op Lessonup en beargumenteer de volgende stelling:

Slide 15 - Slide

Stelling: de 'trias politica' is in Nederland geheel overgenomen

Slide 16 - Mind map

HC 2.1: De Verlichting (1650 -1789)
  • Hoofdvraag: Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over de ideale samenleving?
  • Kenmerkende aspecten:
  • 23. Het streven van vorsten naar absolute macht
  • 26. Wetenschappelijke revolutie
  • 27. Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de   samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
  • 28. Voortbestaan van 'ancien régime' met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm geven (verlicht absolutisme)

Slide 17 - Slide

2. Kritiek op de ordening in de samenleving
  • Verlichte denkers tegen de standenmaatschappij:
  • ipv erfelijke rechten en religieuze ideeën: natuurrechten o.a
  • recht op vrijheid, leven en bezit
  • 'Droit Divin' werd verworpen
  • pas eind 18e eeuw idee van universele vrijheid / volledige gelijkheid >
  • minder gericht op de ratio,
  • meer vanuit het gevoel > romantiek >
  • Rousseau

Slide 18 - Slide

Slide 19 - Video

Rousseau (1712-1778): 
  • 'permanente volkssoevereiniteit':
  • 'de regering is de uitvoerder van de gezamenlijke wil van de burgers' >
  • inspirator Franse Revolutie
  • 'Edele wilde' >
  • grondlegger Romantiek:
  • gevoel ipv ratio

Slide 20 - Slide

Verspreiding van de idealen van de Verlichting:
  • 'salons' en koffiehuizen
  • 'encyclopédie'
  • briefwisselingen en boeken 
  • Natuurkundige genootschappen
  • 'Maatschappij tot het Nut van iedereen' (NL)
  • Tijdschriften

Slide 21 - Slide

Slide 22 - Video

Verlicht absolutisme:
I. Frederik II de Grote van Pruisen
  • poging van vorsten om:
  • absolutisme te continuëren en:
  • verlicht denken te implementeren.
  • o.a. Frederik II de Grote van Pruisen (1712/1740 - 1786):
  • - 'eerste dienaar van de staat'
  • - Voltaire aan het hof 
  • - afschaffen lijfstraffen
  • - verbeteren onderwijs
  • - introductie aardappel
  • - droogleggen moerassen
  • - godsdienstige verdraagzaamheid 
  • 'Niets door het volk, alles voor het volk'
  • wel bleef lijfeigenschap bestaan

Slide 23 - Slide

II. Keizer Josef II van Oostenrijk
(1741/1765 - 1790)
  • broer van Marie-Antoinette
  • streefde naar centralisatie maar:
  • lijfeigenschap afgeschaft
  • kerk ondergeschikt gemaakt aan de staat o.a:
  • seminaries opgegaan in staatsscholen
  • bedevaartsplaatsen gesloten
  • aantal feestdagen teruggebracht > bijnaam:
  • 'keizer-koster'
  • godsdienstvrijheid (1781)
  • burgerlijk huwelijk ingevoerd
  • aantal kermissen beperkt
  • rechtspraak hervormd (1787)

Slide 24 - Slide

III. Catharina de Grote van Rusland
(1729/1762 - 1796)
  • Duitse prinses, gehuwd met Peter III (incapabel)
  • intellectueel (Voltaire: de ster van het noorden'))
  • door een staatsgreep aan de macht 
  • begin Russische 'Gouden Eeuw':
  • successen tegen Zweden en Osmanen (Krim!)
  • Trias Politica ingevoerd
  • onderwijs bevorderd, Smolny-instituut
  • vaccinatie tegen pokken
  • toch: lijfeigenschap bleef en geen kritiek mogelijk
  • Franse Revolutie was een schok  >
  • vrijheid van meningsuiting ingetrokken

Slide 25 - Slide

Slide 26 - Slide

documentaire over hoe Catharina de weg naar de troon vond.

Slide 27 - Slide

Slide 28 - Video

Verspreiding idealen van de Verlichting, belangrijk:
  • Opkomst tijdschriften (spectators)
  • Koffiehuizen
  • Salons
  • Verenigingen zoals:
  • - natuurkundige genootschappen
  • - Maatschappij tot Nut van 't Algemeen
  • Reacties regeringen: censuur
  • weinig efeectief door:
  • - briefwisselingen
  • - persvrijheid in Republiek, bevorderd door: 
  • grotere tolerantie en:
  • afwezigheid central gezag

Slide 29 - Slide