Marktresultaat en Overheidsinvloed (1e) H2. De overheid grijpt in

• Economie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Week 7 (vanaf 10 februari 2025)

Hoofdstuk 2. De overheid grijpt in

• actualiteit (Europese Commissie dreigt met rechter over eenzijdige aanbesteding NS)
• terugblik vorige les (Pareto-criterium)
• opdracht 1.13, 1.14 en 1.17 klassikaal bespreken
• leerdoelen
• instructie (maximumprijzen)
• maakwerk: opdracht 2.1 t/m 2.6

Pareto-criterium

Een situatie op een markt is Pareto-efficiënt of Pareto-optimaal als: het marktresultaat verbetert als de vooruitgang van de een, groter is dan de achteruitgang van de ander (bijvoorbeeld toename consumentensurplus > daling producentensurplus).

Alle verliezers kunnen voor het verlies worden gecompenseerd uit de winst van de winnaars.

Opdracht 1.13

Stel dat de de rpijs daalt van € 20 naar € 10.

a. Arceer de toename van het CS. 

b. Bereken de toename van het CS.

• (€ 20 - € 10) x 6 + 0,5 x (€ 20 - € 10) x (8 - 6) x 100.000 = € 7 miljoen

Stel dat de prijs stijgt van € 20 naar € 35.

c. Geef met ABCD de verandering weer.

d. Bereken de verandering van het CS. 

• (€ 35 - € 20) x 3 + 0,5 x (€ 35 - € 20) x (6 - 3) x 100.000 = € 6,75 miljoen

Opdracht 1.14

Stel de prijs is € 15.

d. Arceer het PS bij deze prijs.

• onderste driehoek 

e. Bereken het producentensurplus.

• 0,5 x (€ 15 - € 5) x 400.000 = € 2 miljoen

De prijs stijgt van € 15 naar € 25.

f. Arceer de toename van het PS.

g. Bereken de toename van het PS.

• (€ 25 - € 15) x 4 + 0,5 x (€ 25 - € 15) x (8 - 4) x 100.000 = € 6 miljoen

Opdracht 1.17

De overheid vindt de prijs van een taxirit te laag en stelt een minimumprijs in van € 30.

c. Bereken de nieuwe marktomzet.

• TO = p x q = € 30 x 400.000 = € 12 miljoen 

d. Bereken het nieuwe producentensurplus.

• 0,5 x (€ 15 - € 5) x 400.000 + (€ 30 - € 15) x 400.000 = € 8 miljoen

e. Is hier sprake van een Pareto-efficiënte verandering?

• nee, de producenten gaan er minder op vooruit dan
• de consumenten erop achteruit gaan

f. Arceer het surplus dat verschuift. 

• zie figuur rechts

Zelftest H1

• wat: 1.6 zelftest, opdracht 1.20 t/m 1.26 (pagina 17)
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
• tijd: tot 10 minuten
• uitkomst: zo ver mogelijk
• klaar: ga verder met opdracht 1.27 t/m 1.31

Leerdoelen H2. De overheid grijpt in

• Ik kan de begrippen op pagina 40 omschrijven (zie ook LWEO).
• Ik kan een motieven noemen voor het instellen van een minimum- en maximumprijs.
  
• Ik kan grafisch en algebraïsch de gevolgen op de gevraagde en aangeboden hoeveelheid en de omvang en verdeling van het totale surplus analyseren van de instelling van een minimum- of maximumprijs.
• Ik kan met behulp van een Harberger-driehoek herkennen hoe surplusverliezen ontstaan en dit grafisch en rekenkundig onderbouwen.

Opdracht 2.1

• wat: opdracht 2.1
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
• tijd: tot 10 minuten
• uitkomst: zo ver mogelijk
• klaar: ga verder met opdracht 2.2

Opdracht 2.1

b. Bereken het totale surplus in het evenwicht.

• 0,5 x (0,21 - 0,05) x 16 miljoen = € 1.280.000

h. Bereken het consumenten- en producentensurplus bij de maximumprijs.

• CS = 0,5 x (€ 0,21 - € 0,16) x 10 miljoen + (€ 0.16 - € 0,10) x 10 miljoen = € 850.000
• PS = 0,5 x € 0,05 x 10 miljoen = € 250.000

i. Bereken het verloren surplus.

• het totale surplus bij de maximumprijs =    € 850.000 + € 250.000 = € 1.100.000
• verloren = 1.280.000 - 1.100.000 = € 180.000

De overheid 

Als de overheid de marktuitkomst ongewenst vindt, kan ze ingrijpen in de uitkomst:

• ze kan d.m.v. wet- en regelgeving bepaalde goederen of samenwerking tussen aanbieders (kartelvorming) verbieden
• ze kan ingrijpen in de prijsvorming (prijsregulering) met minimumprijzen (bijv. landbouw) of maximumprijzen (bijv. huren)
• ze kan de productiekosten beïnvloeden door een heffing op te leggen of door een subsidie te verstrekken

Gevolg ingrijpen

Ingrijpen in de markt leidt tot verlies van surplus (deadweight loss = Harbergerdriehoek).

De overheid kijkt of het verlies aan doelmatigheid (het totale surplus van CS en PS daalt!) opweegt tegen de positieve effecten van ingrijpen.

Maximumprijs

Kenmerken van een maximumprijs:

• ligt onder de evenwichtsprijs!
• beschermt de consument
  
• vraagoverschot (vraag > aanbod)

Er is een stelsel nodig om te bepalen wie in aanmerking komt (bijv. wachtlijst of loting).

Voorbeeld: huren in Nederland

• opoffering doelmatigheid om betaal baarheid wonen te behouden
• uitkomst is niet meer Pareto-efficiënt

Minimumprijs

Kenmerken van een minimumprijs:

• ligt boven de evenwichtsprijs!
• beschermt de producent
  
• aanbodoverschot (aanbod > vraag)

Voorbeeld: landbouwprijzen in de EU

• opoffering doelmatigheid om voedsel-voorziening te behouden en inkomen voor boeren
• uitkomst is niet meer Pareto-efficiënt

Gevolgen (minimum prijzen)

• consumentenprijzen liggen hoger
  
• belastingen worden hoger,

       omdat (aanbod)overschotten moeten worden opgekocht (door overheid)

• invoerrechten om goedkope invoer te weren (want in het binnenland ligt de prijs nu hoger)
  
• exportsubsidies om overschotten buiten de EU te verkopen
  
• ontwikkelingslanden worden m.n. door 3. en 4. geraakt (ze kunnen hun producten niet kwijt in de EU en ze ondervinden last van oneerlijke concurrentie op de eigen markt)

Maakwerk deze week

• wat: opdracht 2.1 t/m 2.6
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
• tijd: tot 1 minuut voor einde les
• uitkomst: zo ver mogelijk
• klaar: ga verder met opdracht 2.7 en 2.8

Opdracht 2.4b

Opdracht 2.4g

Leerdoelen H2. De overheid grijpt in

• Ik kan de begrippen op pagina 40 omschrijven (zie ook LWEO).
• Ik kan een motieven noemen voor het instellen van een minimum- en maximumprijs.
  
• Ik kan grafisch en algebraïsch de gevolgen op de gevraagde en aangeboden hoeveelheid en de omvang en verdeling van het totale surplus analyseren van de instelling van een minimum- of maximumprijs.
• Ik kan met behulp van een Harberger-driehoek herkennen hoe surplusverliezen ontstaan en dit grafisch en rekenkundig onderbouwen.

Leerdoelen H2. De overheid grijpt in

• Ik kan kenmerken en voorbeelden noemen van een indirecte belasting of subsidie.
• Ik kan een nieuwe aanbodlijn opstellen als gevolg een indirecte belasting of subsidie.
• Ik kan uitleggen welke invloed indirecte belastingen en subsidies hebben op het marktresultaat en de verdeling van het surplus (grafisch en rekenkundig onderbouwen).
• Ik kan het afwentelingspercentage als gevolg van een indirecte belasting berekenen.
• Ik kan uitleggen hoe de vraag- en aanbodlijn van invloed is op het afwentelingspercentage.

Minimum loon

Kenmerken van een minimum loon:

• ligt boven de evenwichtsprijs!
  
• beschermt de werknemer voor het bestaansminimum
• creëert werkeloosheid (aanbod > vraag)