6.3 Mensen in het kustgebied

§6.3 Mensen in het kustgebied

6.3 Mensen in het kustgebied

Lesdoelen

Je weet aan het einde van de les:

• hoe kwelders zijn gevormd
  
• het ontstaan en de kenmerken van een zeekleipolder
  
• het ontstaan en de kenmerken van veenontginningen
  
• waarom het gebruik van veengrond is veranderd
  
• het ontstaan en de kenmerken van een droogmakerij

In welk tijdperk kwamen de eerste bewoners in het kustgebied te wonen?

ongeveer 20.000 tot 13.000 jaar geleden

In de periode 3000 tot 1200 jaar geleden is de kustlijn weer naar het westen verschoven. Er was dus sprake van:

1. regressie
2. transgressie

De laatste 1200 jaar is er weer sprake van transgressie.

Tijdens overstromingen werd in het kustgebied achter de duinen veel zeeklei afgezet. 

Bij overstromingen zijn in en na de middeleeuwen duizenden mensen omgekomen.

Wat ging men doen om zich te beschermen tegen de overstromingen?

Hogebeintum

Men ging terpen of wierden bouwen in het noorden en het rivierengebied.

Zo kon de woning en het vee droog worden gehouden tijdens de overstromingen

Wat ging men daarna doen om zich te beschermen tegen hoogwater?

Horigen werden door kloosters aan het werk gezet om dijken te bouwen om het kloosterland droog te houden.

In de loop van de tijd zijn steeds meer gebieden bedijkt.

Hoe wordt een bedijkt gebied genoemd waar de waterstand kunstmatig geregeld wordt?

De polders in Nederland zijn zowel met zeeklei als met laagveen.

In de 17e eeuw ging men ook grote waterplassen droogleggen.

Dit waren zowel polders als droogleggingen.

Welke uitvinding maakte droogleggingen mogelijk?

Met een molengang kon men het water uit de polder wegpompen zodat het gebied niet opnieuw onder 

water liep.

Zeekleilandschap

Wisselende invloed van de zee in het Holoceen:

• Transgressie:
  + kustlijn verschuift landinwaarts
  + afzetting jonge zeeklei
  
  
• Regressie:
  + kustlijn verschuift zeewaarts
  + ontstaan veenlagen

Zeekleilandschap

Afzetting van klei door getij: 

1. Als de zee het hoogst is, staat het water even stil
   
2. De slibdeeltjes zakken naar de bodem
   
3. Als het eb, wordt blijven de slibdeeltjes achter
   
4. De grond komt hoger te liggen
   
5. Het gebied overstroomt zelden meer
   
6. Het gebied raakt begroeid -> kwelder

Zeekleilandschap

500 v.Chr.: wonen op terpen: 

-> kunstmatige heuvels ter bescherming tegen het zeewater.

1000 n.Chr.: wonen achter dijken.

• Eerst: ‘defensief’ = bescherming tegen de zee
• Later: ‘offensief’ = land winnen op zee

Zeekleilandschap

1000 n.Chr.: wonen achter dijken.

• Eerst: ‘defensief’ = bescherming tegen de zee
• Later: ‘offensief’ = land winnen op zee

1. Aanslibbing van land buitendijks
2. Ontstaan van kwelders
3. Bedijking van die kwelders
4. Kenmerken van zo’n zeekleipolder: 
   ~ 2 m boven NAP, akkerbouw, vruchtbaar en blokverkaveling 

Ruilverkaveling 

Voor & Na 

Zeekleilandschap

Friese en Groningse boeren hadden recht van opstrek:
= nieuw ingepolderde land in bezit nemen.

Kwelderwerken = menselijke ingrepen in kwelders om landaangroei te stimuleren.

-> houten palen met wilgentakken ertussen zorgen voor rustiger water met meer sedimentatie

Op de kwelders aan de Fries-Groningse waddenkust wordt nog steeds land gewonnen.

Waarom doet men in de Waddenzee nog aan landwinning?

1. Boeren mogen de grond houden en gebruiken.
2. Boeren krijgen geld voor het ingedijkte land.
3. Voor de veiligheid is landwinning belangrijk.
4. Om te gebruiken als jachtgebied.

Wat is het verschil tussen absolute en relatieve zeespiegelstijging?

Aan de slag

Opdrachten ..

Lesdoelen

Je weet aan het einde van de les:

• hoe kwelders zijn gevormd
  
• het ontstaan en de kenmerken van een zeekleipolder
  
• het ontstaan en de kenmerken van veenontginningen
  
• waarom het gebruik van veengrond is veranderd
  
• het ontstaan en de kenmerken van een droogmakerij

6.3 Mensen in het kustgebied

Wat gaan we doen?

Voorkennis testen

Sleep het begrip naar de juiste definitie!

Grondsoort die bestaat uit (half) vergane plantenresten.

De combinatie van stijgen van zee + effect van bodemdaling.

Periode waarin de invloed van de zee toeneemt.

veen

transgressie

relatieve zeespiegelstijging

Op de afbeelding is transgressie te zien tussen afbeelding B en C.

1. juist
2. onjuist

2 redenen voor transgressie

1. stijging zeespiegel + minder verdamping
2. stijging zeespiegel + bodemdaling
3. minder verdamping+ bodemdaling

Het verteren van veen door contact met zuurstof noem je

1. Inklinking
2. Compactie
3. Veenoxidatie

Zeekleilandschap

1000 n.Chr.: wonen achter dijken.

• Eerst: ‘defensief’ = bescherming tegen de zee
• Later: ‘offensief’ = land winnen op zee

1. Aanslibbing van land buitendijks
2. Ontstaan van kwelders
3. Bedijking van die kwelders
4. Kenmerken van zo’n zeekleipolder: 
   ong. 2 m boven NAP, akkerbouw, vruchtbaar en blokverkaveling 

B89 Grondsoorten in Nederland

Veenlandschap

Rond het jaar 1000 gingen mensen in het veenlandschap wonen door:

1. De bouw van boerderijen langs een weg, dijk, kanaal, riviertje. -> ontginningsbasis
   
   
2. Het graven van een brede waterloop op 1 km afstand van de ontginningsbasis.->  wetering
   
   
3.  Graven van slootjes in de lengterichting voor de ontwatering.

Veenlandschap

Zo ontstond het landschap van veenontginningen: veenpolders met een strokenverkaveling

Veenlandschap

Eerst: akkerbouw

Later: te nat voor akkerbouw -> veeteelt

Te nat door:

• Inklinking: inzakken veenbodem door ontwatering
• Veenoxidatie: verteren plantenresten door aanwezigheid zuurstof in het ontwaterde veen
  
  
  

Veenlandschap

Door de lage ligging:

• Zijn dijken nodig
• Moet de waterstand kunstmatig geregeld worden

Veenlandschap

Ook zijn plassen ontstaan door het afgraven van veen:

• Gedroogd veen = een brandstof
• Honderden afgegraven watergangen: petgaten
• Daartussen plekken om het veen te drogen: legakkers
• Tijdens stormen spoelden ook de legakkers weg
  
  VB: Loosdrechtse Plassen

Droogmakkerijen

Sinds de 16e eeuw: drooglegging van grote meren, plassen en delen van de zee.
-> droogmakerijen

Stap 1: aanleg ringdijk met ringvaart om het droog te malen meer

Stap 2: water wegpompen uit het lager gelegen meer in de hoger gelegen ringvaart met een gemaal.

Droogmakkerijen

Kenmerken droogmakerijen:

• Gemiddeld 3 tot 5 m onder NAP
• Oude zeeklei aan het oppervlak doordat het veen:
  + is weggeslagen door stormvloeden
  + is afgegraven voor turfwinning:
  
  -> onderdeel van het zeekleilandschap

Aan de slag

Lesdoelen

Je weet aan het einde van de les:

• hoe kwelders zijn gevormd
  
• het ontstaan en de kenmerken van een zeekleipolder
  
• het ontstaan en de kenmerken van veenontginningen
  
• waarom het gebruik van veengrond is veranderd
  
• het ontstaan en de kenmerken van een droogmakerij

In wat voor een gebied ontstaat veen?

1. zandgrond
2. kleigrond
3. moeras
4. zoutvlakte

1e veenvorming
(zwart in tekening)

1. Hollandveen
2. Brabantveen
3. Basisveen
4. Grondveen

Eerste duinen

1. Oude duinen
2. Jonge duinen
3. Nieuwe duinen
4. Basisduinen