Introductieles + 9.1 Klimaatverandering

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Startles V5 23-24

klimaat

bloedsomloop

afweer

zenuwstelsel

waarnemen

Jaarplanning

H9 Systeem aarde en de mens

H10 bloedsomloop

H11 voeding en vertering

H12 Regeling en intern milieu

H13 Hormonen

H14 zenuwstelsel

H15 waarnemen

H16 afweer

Biologie

Kennis – concepten/ begrippen (ook in relatie tot elkaar)

• Lessen                            horen
• Boek                                 lezen
• Opdrachten                  toepassen

Begrip – toepassen/ inzicht

Lessen/ Boek/ Opdrachten/ Examenvragen oefenen 

Biologie

• Afbeeldingen (schematisch, grafieken, tabellen, processen) begrijpen
• Goed lezen/ Goed formuleren

DUS: veel CE vragen oefenen

H9 Systeem aarde en de mens

Kenmerken hoofdstuk

• Niet veel nieuwe concepten
• verdieping op V4 stof 
• Complexiteit zit in de contexten en grafieken/ tabellen/ modellen
• Maak de opdrachten uit de methode om daar mee te oefenen

In het examen komen vaak ecologievragen voor!!!

Voorkennis (blz 270)

• Aan de hand van een paar vragen halen we kennis uit de 4e op die nuttig is voor dit hoofdstuk.

Hoort het proces waarbij brooddeeg rijst door gist bij de C-kringloop, de N-kringloop of beide?

1. Bij de koolstofkringloop
2. Bij de stikstofkringloop
3. Bij beide kringlopen

Hoort het proces waarbij dode planten in een sloot anaeroob worden afgebroken tot de C-kringloop, de N-kringloop of beide?

1. Bij de koolstofkringloop
2. Bij de stikstofkringloop
3. Bij beide kringlopen

Hoort het proces waarbij kalkrotsen verweren tot de C-kringloop, de N-kringloop of beide?

1. Bij de koolstofkringloop
2. Bij de stikstofkringloop
3. Bij beide kringlopen

Hoort het proces dissimilatie tot de C-kringloop, de N-kringloop of beide?

1. Bij de koolstofkringloop
2. Bij de stikstofkringloop
3. Bij beide kringlopen

Voorkennis 

a. Welk proces geven de pijlen a weer?

b. Welk proces geeft pijl b weer?

c. Wat is het belang van reducenten (3) in de koolstofkringloop?

d. Welke van de genummerde organismen maakt of maken deel uit van zowel de koolstofkringloop als de stikstofkringloop?

9.1 Klimaatverandering

Leerdoelen 9.1

• Je beschrijft de grote koolstofsinks van systeem Aarde
  
• Je legt uit hoe door menselijke activiteiten de uitstoot van broeikasgassen het klimaat beïnvloedt
  
• Je legt de effecten van klimaatverandering op biodiversiteit uit
  

Braindump:

Lees blz. 11

Als je klaar bent met lezen:

1. Sla je boek even dicht

2. Schrijf zoveel mogelijk op wat je hebt onthouden 

3. Vergelijk nu wat je hebt opgeschreven met wat er in het boek staat. Klopt het en welke dingen was je vergeten?

Langzame koolstofkringloop

Pak BINAS 93G erbij

Snelle en langzame CO₂ kringloop

Snelle kringloop: via prod..centen       , consumenten (dieren)       , reduc..nten 

Langzame kringloop: via fossiele brandstoffen of kalkskeletten

Welke organismen vallen onder deze groep?

Welke organismen vallen onder deze groep?

Welke organismen vallen onder deze groep?

Source en Sink in de koolstofkringloop

Source: een plaats in de koolstofkringloop waar opgeslagen koolstof vrijkomt

Sink: een plaats in de koolstofkringloop waar koolstof wordt opgeslagen

Vraag

Wanneer neemt de netto CO2 in omloop toe? 

Koolstof voorraden (sinks)

• Fossiele brandstoffen
• Permafrost gebieden
• Bodem van de oceaan
• Kalkgesteenten

• Biomassa

Langzame koolstofkringloop

Snelle koolstofkringloop

Sink

Sink

Sink

Sink

CO2 en broeikaseffect

versneld vrijmaken CO2 uit  langzame koolstof kringloop

 verhoogt het CO2 gehalte in de atmosfeer.

Broeikasgassen

• CO2
• Methaan
• Ozon
• N2O (lachgas)
• Waterdamp

Biodiversiteit

Door wijzigingen in de temperatuur is voedsel niet meer op het juiste moment beschikbaar.

Bijvoorbeeld eikenprocessierupsen voor koolmezenkindjes.

Voedselketens raken ontregeld.

Broeikasgassen

• CO2
• Methaan
• Ozon
• N2O (lachgas)
• Waterdamp

Hoe groter de hoeveelheid broeikasgassen hoe groter het broeikaseffect -> versterkt broeikaseffect.

Methaan en broeikaseffect

Methaan (CH4) komt vrij bij:

• de veeteelt (koeien boeren *)
• landbouw
• verbranden fossiele brandstoffen
• afvalstortplaatsen (anaerobe afbraak)
• ontdooien permafrost.

(*) Eén Nederlandse koe stoot gemiddeld ongeveer evenveel methaan uit als de CO2 van een gemiddelde personenauto, die 15.000 km per jaar rijdt.

Lachgas en broeikaseffect

Lachgas (N2O) komt vrij door:

• bacteriewerking in de oceanen
• door uitspoeling van nitraat.
• feestende jongeren

Waterdamp en broeikaseffect

Door de opwarming van de aarde 

meer waterdamp in de atmosfeer

zorgt voor een zichzelf versterkend effect.

Gevolgen klimaatverandering

De abiotische factoren van ieder ecosysteem veranderen.

Welk effect heeft dit op de soortensamenstelling (biodiversiteit) van ieder gebied?

Optimumkromme

Voor elke abiotische factor kun je meten hoe de overlevingskans is van een bepaald organisme. Bijvoorbeeld temperatuur.

Biodiversiteit

Elke soort heeft een optimum voor abiotische factoren. Door de klimaatverandering veranderen abiotische factoren in veel gebieden op aarde. De soorten zijn dan niet meer optimaal aangepast op de abiotische factoren van het gebied. De verandering gaat sneller dan de soort met adaptatie (evolutie) kan bijhouden.

Biodiversiteit

Door wijzigingen in de temperatuur is voedsel niet meer op het juiste moment beschikbaar.

Bijvoorbeeld eikenprocessierupsen voor koolmezenkindjes.

Voedselketens raken ontregeld.

Leerdoelen 9.1

• Je beschrijft de grote koolstofsinks van systeem Aarde
  
• Je legt uit hoe door menselijke activiteiten de uitstoot van broeikasgassen het klimaat beïnvloedt
  
• Je legt de effecten van klimaatverandering op biodiversiteit uit
  

Huiswerk

• Maak de opdrachten van9.1
• Kies je leerroute