Voedingsmiddelen, voedingsstoffen en stofwisseling

• Voeding
• HBO
• Studiejaar 1

Voedingsmiddelen, voedingsstoffen en stofwisseling

Leerdoelen

De student legt de werking van het menselijk lichaam uit;

De student legt het verwerken van voedsel in het menselijk lichaam uit ;

De student legt verbanden tussen voeding, gezondheid en ziekten.

Voeding en gezondheid

• 18e eeuw: wetenschappelijk onderzoek naar relatie voeding en gezondheid, ontdekking voedingsstoffen;

macronutriënten:

• eiwitten, vetten, koolhydraten
• leveren energie
• veel van nodig (grammen)

micronutriënten:

• vitamines en mineralen
• leveren geen energie
• weinig van nodig (milligrammen of microgrammen)

Aanbevolen voedingsstoffen en voedingsmiddelen

• voedingsnormen worden opgesteld door de Gezondheidsraad;
• aanbevolen dagelijkse hoeveelheid: op basis van gemiddelde behoefte van groepen mensen van zelfde geslacht en leeftijdsklasse vastgesteld. ADH voorkomt deficiënties;
• adequate inneming: als er nog te weinig onderzoeksresultaten zijn om de behoefte van een groep vast te stellen wordt een schatting gemaakt.
• acceptabele dagelijkse inname: bij toxische stoffen:  de hoeveelheid die je levenslang dagelijks mag innemen zonder schadelijke gevolgen voor de gezondheid.

Energetische waarde

• de hoeveelheid energie die voedingsmiddelen kunnen leveren wordt uitgedrukt in kilocalorie (kcal) of kilojoule (kJ)
• 1 kcal = 4,2 kJ. Grove maat is 30-35 kcal per kg ideaal lichaamsgewicht;
• ADH van V, E en Kh wordt vaak aangegeven in energieprocent

Energetische waarden: 

• 1 gram koolhydraten = 4 kcal = 17 kJ
• 1 gram vetten = 9 kcal = 37 kJ
• 1 gram eiwitten = 4 kcal = 17 kJ
• 1 gram voedingsvezel = 2 kcal = 8 kJ
• 1 gram alcohol = 7 kcal = 30 kJ

Welke macronutriënten worden onderscheiden?

1. koolhydraten, vetten, eiwitten
2. vetten, eiwitten en mineralen
3. koolhydraten, vetten, vitamines
4. vitamines, mineralen en koolhydraten

Welke kenmerken horen bij micronutriënten?

1. niet essentieel, leveren geen energie en in kleine hoeveelheden nodig
2. niet essentieel, leveren wel energie en in kleine hoeveelheden nodig
3. essentieel, leveren geen energie en in kleine hoeveelheden nodig
4. essentieel, leveren wel energie en in kleine hoeveelheden nodig

Welke voedingsstoffen leveren evenveel energie?

1. koolhydraten en alcohol
2. eiwitten en vetten
3. koolhydraten en vetten
4. koolhydraten en eiwitten

Welke voedingsstof heeft de grootste energetische waarde?

1. vetten
2. eiwitten
3. koolhydraten
4. alcohol

Energiebehoefte

Factoren die energiebehoefte bepalen zijn:

• basaal metabolisme/basaal stofwisseling
• energie voor voedselverwerking
• lichamelijke activiteit
• energieverhogende situaties

basaalmetabolisme

• basale processen die lichaam onwillekeurig verricht (hartslag, ademhaling, temperatuur, activiteiten zenuwstelsel e.d.): kost energie. 
• wordt beïnvloed door o.a. geslacht, lichaamssamenstelling en oppervlakte, leeftijd, stress, genetische factoren en voedingstoestand.
• vrouwen hebben lagere stofwisseling dan mannen (lichaamssamenstelling), sporters hebben hogere stofwisseling door spiermassa, jongeren hoger dan ouderen (activiteit cellen).

energie voor voedselverwerking

• verwerking voedsel (vertering, resorptie en transport) kost energie; 
• hoeveelheid energie hangt af van samenstelling voeding (eiwit kost meeste energie);
• teveel aan energie-inname wordt opgeslagen als lichaamsvet 

lichamelijke activiteit

• een grotere lichamelijke activiteit leidt tot een grotere energiebehoefte 

energieverhogende situaties

Energiebehoefte neemt toe bij:

• groei
• herstel na ziekte
• tijdens zwangerschap en lactatie

Energiebalans

• evenveel energie verbruikt als opgenomen: energiebalans is in evenwicht (energie inname = energieverbruik);
• meer energie opgenomen dan verbruikt: opslag in lichaamsvet (energie inname = energieverbruik + opslag) = positieve energiebalans;
• positieve energiebalans: kinderen, zwanger vrouwen, herstellenden. Maar ook bij teveel eten en te weinig bewegen! ; Risico op overvoeding en obesitas
• minder energie opgenomen dan verbruikt: lichaamsvet en lichaamseiwitten gaan verloren (energie inname = lager dan energieverbruik) = negatieve energiebalans;
• negatieve energiebalans: ziekte, slechte eetlust, eetstoornissen. Risico op ondervoeding en ondergewicht.
• hormonen spelen belangrijke rol bij handhaven energiebalans, maar ook genetische, psychische factoren en leefstijl spelen mee.

Welke factoren spelen geen rol in de basaalstofwisseling?

1. lichaamsoppervlakte en leeftijd
2. geslacht en stress
3. lichamelijke inspanning en samenstelling voeding
4. genen en voedingstoestand

Wat wordt bedoeld met een positieve energiebalans?

Welke factoren beïnvloeden de energiebalans?

1. eetlust en leeftijd
2. hormonen en leefstijl
3. genen en leeftijd
4. leeftijd en leefstijl

Aanbevolen literatuur

• Hartman, E., & redactie. (2016). Mens & voeding. Amersfoort: ThiemeMeulenhoff. (hfd 10)
  
• Stegeman, N. (2021). Voeding bij gezondheid en ziekte. Groningen/Utrecht: Noordhoff uitgevers bv. (hfd 4 en 8)