Module 3 - Gedragsobservaties en afwijkend gedrag

• Module 3 - Signaleren afwijkingen
• MBO
• Studiejaar 1

Module 3

Gedragsobservaties & afwijkend gedrag

Gedragsobservaties & afwijkend gedrag

Leerdoelen

Na deze les kan de student:

- Gedragsobservaties volgens het uitgelegde ethogram uitvoeren

- De verschillende soorten (abnormaal) gedrag uitleggen

Oriëntatie

• Het is belangrijk om het normale gedrag van de dieren te kennen waar je mee werkt, alleen dan herken je afwijkend gedrag.
  
• Als een dier bepaald gedrag wilt uitvoeren, maar de omstandigheden laten dat niet toe, dan raakt het dier verveeld of gestrest.
  
• Het dier ontwikkelt gedrag dat het onder normale omstandigheden niet laat zien.
  
• Gedragsproblemen geven aan dat het welzijn verstoord is.
  

Afwijkend gedrag

Is ongewenst gedrag ook altijd afwijkend gedrag?

Ja

Nee

Afwijkend gedrag

• Afwijkend gedrag is niet probleem gedrag.
  
• Probleemgedrag is gedrag dat door een eigenaar als probleem wordt ervaren.
  
• Probleemgedrag kan heel goed natuurlijk gedrag zijn.
  

Oorzaken van afwijkend gedrag

- Prikkels gemist in de opvoeding

- Teveel prikkels 

- Te weinig prikkels

- Erfelijk

- Medische redenen

Gedragsmatige en medische oorzaken

• Afwijkend gedrag kan een medische oorzaak hebben. Als je afwijkend gedrag ziet, moet je daarom eerst zorgen dat medische oorzaken worden uitgesloten.
  
• Voorkomen dat gedrag dat ontstaat bij medische klachten normaal gedrag wordt.
  
• Mogelijke medische oorzaken:
• Pijn, jeuk, hyperactief of overactief, onzindelijkheid

Afwijkend gedrag

• Het dier moet alle gedragingen kunnen uitvoeren (normaal gedragsrepertoire).
  
• Vanuit evolutie belangrijk en is op zichzelf al belonend.
  
• Als een dier niet al het gedrag kan vertonen, neemt de kans op abnormaal gedrag toe.
  
• Stress kan ontstaan door het continu krijgen van te veel prikkels of juist te weinig prikkels. Als deze stress lang duurt kan er afwijkend gedrag ontstaan.
  

Wat is afwijkend gedrag wat je als dierverzorger tegen kan komen?

Gedragsystemen en afwijkend gedrag

Vormen van afwijkend gedrag:

- Stereotiep gedrag

- Gestoord gedrag

- Conflict gedrag

- Omgericht gedrag 

- Apathie

Stereotiep gedrag:

• Oude definitie focus op vertoonde gedrag: gedrag dat geen duidelijk doel heeft en continu herhaald wordt
  
• Nieuwe definitie focus op oorzaak: abnormaal, herhaaldelijk gedrag dat veroorzaakt wordt door frustratie/stress en herhaalde pogingen om er mee om te gaan
  
• Resultaat van een onderliggend probleem
  
• Heeft een kalmerend effect, door vrijkomen van endorfines
  

Is stereotiep gedrag altijd afwijkend?

1. Ja
2. Nee

Is stereotiep gedrag altijd gezondheid of welzijn verlagend?

1. Ja
2. Nee

Gestoord gedrag

• Vormen van gestoord gedrag zijn het zichzelf kaal plukken van papagaai- achtigen, het 'weven' bij varkens, het ijsberen van ijsberen. Staartbijten bij varkens, pikken bij leghennen. Deze dieren zijn letterlijk gestoord

• (Zelf)beschadigend gedrag: Beschadiging van zichzelf (=automutilatie)
•  Of van een ander dier (=allomutilatie)
  
• Gedrag komt voor uit natuurlijk gedrag, maar dat gedrag kan niet op een normale manier uitgevoerd worden.

Conflict gedrag

Er is sprake van conflict gedrag wanneer een dier niet weet welke gedragselementen uit welk gedragssysteem hij moet kiezen. Het dier is dus met zichzelf in conflict.  

Het dier kan twijfelen tussen vluchten of vechten. Conflictgedrag ontstaat wanneer er voor beide gedragssystemen een even grote motivatie bestaat. Voorbeelden van conflictgedrag zijn ambivalent gedrag, overspronggedrag en omgericht gedrag.

Conflict gedrag

• Bij ambivalent gedrag is het gedrag opgebouwd uit handelingen uit de twee gedragssystemen waar het dier tussen twijfelt.
  
• Bij overspronggedrag is het gedrag van het dier opgebouwd uit handelingen uit een derde gedragssysteem. Bijvoorbeeld: foerageergedrag of verzorgingsgedrag
  
• Bij omgericht gedrag richt het dier zijn gedrag tot een derde deelnemer die helemaal niets met het conflict te maken heeft

Apathisch gedrag

• Niet reageren op prikkels uit de omgeving
  
• Geen belangstelling voor omgeving en een gebrek aan motivatie en emotie
  
• Het dier doet niets meer om de situatie te redden en verstart. (niet bevriezen)
  
• Te veel chronische stress ervaren en niet meer aan kunnen passen aan de veranderingen in de omgeving
  

Geef aan wat voor soort afwijkend gedrag het dier laat zien.
Een vogel die zichzelf kaal plukt

1. Zelfbeschadigend
2. Apatisch
3. Stereotiep
4. Conflict gedrag

Geef aan wat voor soort afwijkend gedrag het dier laat zien.

Een beer die op dezelfde plek blijft staan en daarbij zijn lichaam constant heen en weer beweegt

1. Conflict gedrag
2. Zelfbeschadigend
3. Apathisch
4. Stereotiep

Geef aan wat voor soort afwijkend gedrag het dier laat zien.

Een ezel die voor een muur staat te staren en niet reageert op prikkels uit de omgeving

1. Conflict gedrag
2. Zelfbeschadigend
3. Apathisch
4. Stereotiep

Geef aan wat voor soort afwijkend gedrag het dier laat zien.

Een hyena die steeds over hetzelfde pad in zijn verblijf op een neer loopt

1. Conflict gedrag
2. Zelfbeschadigend
3. Apathisch
4. Stereotiep

Geef aan wat voor soort afwijkend gedrag het dier laat zien.

Een hond die op zijn eigen poot bijt, zonder dat hier een medische oorzaak voor is

1. Conflict gedrag
2. Zelfbeschadigend
3. Apathisch
4. Stereotiep

Snap je nu wat verschillende afwijkende gedragingen zijn?

😒🙁😐🙂😃

Opdracht: wat voor gedrag zie je?

Jullie gaan dit uitwerken in met 4 personen. Jullie hebben hiervoor 20 minuten. Naderhand gaan we dit klassikaal bespreken. 

Op Cum Laude staan 5 filmpjes (linkjes naar YT filmpjes). Voor in ieder geval 3 filmpjes beantwoord je de volgende vragen:

1. Is dit normaal gedrag of afwijkend gedrag? Wat bepaalt dat/waaraan zie je dat?
2. Onder welke categorie gedrag zou je het classificeren?
3. Wat zou gezorgd hebben dat dit gedrag is ontstaan?
4. Is dit nog omonkeerbaar?
5. Indien afwijkend: wat is het originele gedrag waar dit afwijkend gedrag uit is ontstaan?

Waarom gedrag observeren?

- Welk gedrag toont het dier eigenlijk?

- Is het getoonde gedrag natuurlijk of afwijkend?

- Is het dier gezond en heeft het een goed welzijn?

Dieren observeren
Waar let je op?

Wie of wat wordt geobserveerd

Hoe wordt geobserveerd

Lees het onderdeel gedrag observeren in de autor 

2 keuzes maken:

- Welke observatiemethode gebruik je

- Welke registratiemethode gebruik je

Wie of wat wordt geobserveerd

Hoe wordt geobserveerd

Observatiemethodes
Wat is 'ad libitum sampling'?

1. Je observeert alle dieren in een groep
2. Je observeert alles wat je ziet wanneer mogelijk
3. Je volgt specifiek 1 dier in een groep
4. Je observeert heel specifiek 1 soort gedrag

Observatiemethodes
Wat is 'behaviour sampling'?

1. Ik observeer alle gedragingen van 1 dier
2. Ik observeer alleen gedrag
3. Ik observeer 1 soort gedrag(systeem) in een groep dieren
4. Ik observeer 1 specifiek gedrag bij 1 dier

Wie of wat wordt geobserveerd

Hoe wordt geobserveerd

Hoe wordt deze methode van registratie genoemd?

1. One-zero sampling
2. Instantaneous sampling
3. Continuous sampling
4. Interval sampling

Hoe wordt deze methode van registratie genoemd?

1. One-zero sampling
2. Instantaneous samping
3. Continuous sampling
4. Behaviour sampling

	Groep	Individu
Instantaneous (moment)	Instantaneous scan sampling	Instantaneous focal sampling
Continuous (situatie)	Continuous scan sampling	Continuous focal sampling

De meest gebruikte observatie/registratie methode

Ethogram = lijst met gedragingen

Wat moet je allemaal noteren bij de gedragsobservaties?

Ethogram en observeren

Let op!

• Geen waardeoordeel koppelen
• Geen emotie koppelen 

Beschrijf wat je daadwerkelijk ziet (en niet denkt te zien)!

Heb je nu weer duidelijk waar een gedragsobservatie uit bestaat en hoe je die moet uitvoeren?

😒🙁😐🙂😃

Afsluiting!

- Gedragsobservatie (methodes)

- Verschillend afwijkend gedrag

- Herkennen afwijkend gedrag