Workshop Autismespectrumstoornissen (ASS)

• maatschappelijke zorg
• MBO
• Studiejaar 2

Autisme Spectrum Stoornis (ASS)

Inleiding

Autisme is een vaak voorkomende stoornis. 

Iedereen heeft een bepaald beeld hiervan. 

Vaak is dit beeld gebaseerd op films. 

Autisme kent echter duizenden variaties. 

Iedereen met kenmerken van autisme heeft zijn eigen combinatie van kenmerken. 

Waar denk je aan bij autisme?

Schrijf op een Post-it blaadje waar jij aan denkt bij autisme.

Per blaadje één kenmerk!

Plak wanneer je klaar bent het blaadje op het bord!

Definitie van een autismespectrumstoornis

Een ASS is een stoornis waarmee je wordt geboren en die invloed heeft op de ontwikkeling van de hersenen. 

Typische kenmerken op twee gebieden: 

1. Beperkingen in de sociale communicatie en sociale interactie. 
   
2. Vertonen van repetitief gedrag en specifieke interesses. 
   

De term autismespectrumstoornis/ASS omvat de verschillende vormen:

• Klassiek autisme, 
  
• Syndroom van Asperger, 
  
• PDD-NOS
  
• syndroom van Rett.
  

Een autistisch spectrum

1% van alle Nederlanders heeft een vorm van autisme (ongeveer 190.000). 

ASS komt vier keer vaker voor bij jongens dan bij meisjes. 

Meer dan de helft van de mensen met ASS heeft een normale tot bovennormale intelligentie. 

Zo’n 30 tot 50% heeft een verstandelijke beperking.

Oorzaken van de autismespectrumstoornis

Autisme heeft meerdere oorzaken:

waarvan de biologische oorzaken op dit moment het meest onderzocht worden. 

Welke oorzaken precies een rol spelen, is nog niet bekend. 

Wel is duidelijk dat autisme erfelijke factoren kent. 

Als je ouders autisme hebben, is de kans groter dat jij er ook mee geboren bent. 

• Het gaat overigens alleen om een grotere kans. 
  

Naast biologische factoren spelen ook omgevingsfactoren een rol: 

Als het kind zuurstofgebrek heeft tijdens de geboorte, is de kans groter dat het autistische kenmerken ontwikkelt. 

Er zijn ook andere theorieën over het ontstaan van autisme:

• bijwerking van vaccinaties
  
• een glutenintolerantie 
  

Een autistisch spectrum

Autisme uit zich op veel verschillende manieren. 

Daarom wordt er gesproken van een spectrum. 

Je kunt het vergelijken met een streepjescode.

Elk streepje staat voor een kenmerk van autisme. 

Ieder individu heeft een gedeelte van de streepjes, lang niet allemaal. 

Daarom is elke combinatie anders en heeft autisme zoveel verschillende uitingsvormen. 

Een spectrum of verloop  is een reeks van opeenvolgende kleuren, geluiden of andere verschijnselen. 

Verschillende vormen binnen ASS

1. Klassiek autisme

2. Syndroom van Asperger

3. PDD-NOS

4. Syndroom van RETT

Klassiek autisme

Beperkingen in de sociale interactie zijn bijvoorbeeld: 

• Niet in slagen om vriendjes te maken, 
  
• Praten met een uitdrukkingsloos gezicht, 
  
• Moeilijk vinden om een normaal gesprek te voeren. 
  

Voorbeelden van beperkingen in de verbale communicatie zijn: 

• het gebruiken van aparte woorden of het herhalen van zinnetjes omdat het ritme zo mooi klinkt. 

De beperkte, zich herhalende stereotiepe patronen van gedrag zijn bijvoorbeeld:

• Fladderen met de handen
  
• Urenlang kunnen staren naar een draaiende wasmachine of een rijdend modeltreintje. 
  

Klassiek autisme is de eerste vorm van autisme die beschreven werd

Van de mensen met klassiek autisme heeft 80% ook een verstandelijke beperking. 

Syndroom van Asperger

Mensen met het syndroom van Asperger kunnen goed praten en leren, maar het aangaan en onderhouden van sociale contacten en het begrijpen van communicatie is voor hen moeilijker. 

Normale of bovennormale intelligentie. 

Ze praten graag en veel, maar begrijpen de boodschappen van anderen soms verkeerd. 

• Gezichtsuitdrukkingen
  
• Grapjes
  
• Nemen figuurlijke uitspraken letterlijk 
  
• Zien tijdens een gesprek niet dat de ander niet meer geïnteresseerd is. 
  

Door hun intelligentie slagen sommigen er vrij goed in om hun tekortkomingen te compenseren. 

Ze merken op wanneer hun gedrag niet past in de situatie. Ze leren hieruit en kunnen na verloop van tijd hun gedrag aanpassen. 

PDD-NOS

PDD-NOS is in het Nederlands voluit: pervasieve ontwikkelingsstoornis-niet anders omschreven. 

Iedereen met kenmerken van autisme, maar niet voldoende kenmerken om de diagnose te kunnen stellen, 

kreeg het label PDD-NOS. 

Uiteenlopend gedrag:

• Moeilijkheden bij de sociale interactie. 
  
• Hebben niet in de gaten wat de ander bedoelt 
• Lichaamstaal van mensen niet goed kunnen interpreteren. 
  
• Drukken zich op een aparte manier uit
  
• Sociale contacten lopen moeizaam. 
  
• Moeite om overzicht te houden en te plannen. 
  
• Obsessieve interesse in een bepaald gebied.
  

Syndroom van Rett

Fasen van ontwikkeling worden afgewisseld met fasen van achteruitgang. 

Tot de leeftijd van 6 tot 18 maanden ontwikkelt het kind, meestal een meisje, zich normaal. (1e fase)

Daarna vertraagt de ontwikkeling en stopt deze tijdelijk. 

Het kind verliest vaardigheden die het al verworven had:

• Lopen 
  
• Woorden uitspreken 
  

Na verloop van tijd kan het kind de handen niet meer doelgericht gebruiken. (typische handenwringende bewegingen)

• Eerst sociaal en contact maken, laat het nu steeds meer autistisch gedrag zien. 
  
• Vaak krijgt het ook last van epileptische aanvallen. 
  

In de derde fase verbetert het gedrag weer, het kind maakt opnieuw meer contact. 

De vierde fase van achteruitgang komt niet bij iedereen voor. 

Gedrag wordt bepaald door hoe iemand de wereld waarneemt

Iemand met autisme neemt de wereld op een andere manier waar. 

De informatie die binnenkomt, krijgt een andere vertaling. 

Het gedrag is daarom soms verrassend anders en op het eerste gezicht onbegrijpelijk. 

Centrale coherentie (samenhang ) 

Letterlijke betekenis: logisch en samenhangend. Goed te begrijpen, goed te volgen.

Hersenen zijn in staat zijn losse informatie te verwerken tot een betekenisvol geheel

• Hoofd- en bijzaken van elkaar kunnen scheiden. 
  

Bijvoorbeeld als je twee bollen vacht ziet, vier poten, een bewegend lang uitsteeksel en twee ogen. 

Dan vertalen je hersenen dit onmiddellijk in ‘kat’. 

Als je zinnen achter elkaar leest, maken je hersenen hier automatisch een betekenisvol verhaal van. 

Door de centrale coherentie van je denken, krijgt je wereld betekenis. 

• Je hoeft hier meestal niet over na te denken, je hersenen doen dit automatisch. 
  
• Denken en reageren gaat snel. 
  
• Je ziet gemakkelijk verbanden en krijgt overzicht.
  

Wat betekent coherentie:

situatie waarin de samenhang tussen afzonderlijke dingen helemaal klopt 

Gevolgen van een zwakke centrale coherentie

Mensen met autisme hebben vaak een zwakke centrale coherentie, ze zien de wereld als een berg losse onderdelen. 

Tussen deze onderdelen leggen hun hersenen niet automatisch verbanden. 

• Geen onderscheid tussen wat belangrijk is en wat niet. 
  
• Gericht op details.
  

Stel je voor dat je op een vreemde planeet wakker wordt. 

• Je ziet van alles, maar hebt geen idee wat. 
• Dit kost veel denktijd en energie.
• Je weet niet of je het goed hebt. 
• Je bent bezig met alle details en hebt geen idee van het geheel. 
• Je kunt niet inschatten wat belangrijk is en wat niet. 
• De wezens die op de planeet wonen, doen in jouw ogen bizarre dingen waar je niets van begrijpt. 

Zo ervaren mensen met een zwakke centrale coherentie de wereld.

Executieve functies

Executieve functies zijn cognitieve processen die te maken hebben met het organiseren en plannen van taken. 

• Bedenken welke taken na elkaar komen 
  
• Hoe moeten de taken uitgevoerd worden. 
  

Tandenpoetsen:

• Eerst je tandenborstel en tandpasta pakken
  
• Tandpasta op de haartjes doet
  
• Dopje weer op de tube schroeft enzovoort. 
  

Executieve functies maken ook dat iemand zijn handelingen kan evalueren en kan bijsturen als dat nodig is. 

Ook tijdens gesprekken heb je executieve functies nodig. 

• Plannen van je reacties 
  
• Aanpassen van het onderwerp aan je gesprekspartner.
  

Wat zijn executieve functies?

Executieve functies zijn al die regelfuncties van de hersenen die essentieel zijn voor het realiseren van doelgericht en aangepast gedrag. Alle executieve functies of vaardigheden hebben een controlerende en aansturende functie. Met deze functies bepalen we het doel van ons handelen en gedrag, schakelen we afleidende factoren uit, plannen we de volgorde van handelingen, voeren we de taken die daarvoor nodig zijn stap voor stap uit en controleren we het effect, waarbij we ook rekening houden met mogelijke toekomstige effecten. We reguleren er emoties, motivatie en alertheid mee en laten ervaringen uit het verleden meespelen bij de verwachtingen over en beslissingen voor de toekomst.

Gevolgen van gebrekkige executieve functies

Sommige executieve functies van mensen met autisme werken niet optimaal. 

• Moeite hebben om taken te plannen en organiseren. 
  

Voor kinderen kan het daardoor heel moeilijk zijn om dagelijkse handelingen te leren. 

• Afvegen van de billen (hoe vaak moet ik wrijven? hoeveel papier moet ik gebruiken? wanneer is het echt schoon?)
  

Dit overzien vereist dat je kunt plannen en de planning kunt aanpassen. 

Afstemmen van je kleding op de weersomstandigheden. 

• Weerstand bij afwijking van planning.
• Geen overzicht op veranderingen.

Onzekerheid en chaos.

Theory of mind

Theory of mind is het vermogen om:

• Gedachten
  
• Bedoelingen
  
• Gevoelens
  
• Ideeën 
  

van jezelf en anderen op merken en hier rekening mee te houden. 

Iemand met een goede theory of mind kan zich verplaatsen in de ander en bedenken wat deze bedoelt of voelt. 

• Als je praat met de ander en aanvoelt dat hij verdrietig is, reageer je anders dan wanneer hij blij is. 
  
• Als je vriend niet met je wil voetballen, begrijp je dat hij nog steeds je vriend is, maar dat hij zin heeft om iets anders te doen. 
  

Theory of mind = begrijpen en onder woorden kunnen brengen van je eigen gevoelens, bedoelingen en gedrag.

Gevolgen van een beperkte theory of mind

• Niet kunnen inleven in de gevoels- en gedachtewereld van anderen. 
  
• Niet kunnen inbeelden dat iemand iets anders zou kunnen denken of voelen dan zijzelf. 
  
• Het begrijpen van de emoties van anderen is lastig. 
  

Door hun gerichtheid op details kunnen ze moeilijk gevoelens van gezichten aflezen. 

Bijvoorbeeld: 

"iemand fronst doordat hij diep aan het nadenken is, ze kunnen denken dat de persoon boos is"

• Contact mist vaak wederkerigheid. 
  
• Vrienden maken en behouden verloopt veelal moeizaam. 
  
• Verwoorden van bedoelingen en gevoelens is niet vanzelfsprekend.
  

Over- en ondergevoeligheid voor prikkels

Mensen met autisme kunnen een combinatie hebben van overgevoeligheid en onder gevoeligheid voor prikkels.

Er zijn externe- en interne prikkels

Externe prikkels

Welke externe prikkels zijn er?

Interne prikkels

Welke interne prikkels zijn er?

Verwerken van prikkels gaat moeilijker en duurt het langer. 

De prikkels stapelen zich op tot er kortsluiting ontstaat: overprikkeling. 

Het gevolg van overprikkeling is:

• Boos worden
  
• Vluchten 
  
• Terugtrekken

Rust helpt om alle onverwerkte prikkels een plaats te geven.

Ondergevoelig zijn voor bepaalde prikkels:

• Warmte
  
• Pijn
  
• Geuren
  

Niet reageren als het water in de douche gloeiend heet is.

Opdracht: begeleiding

Bedenk in het groepje van 2-3 welke begeleiding mensen met autisme nodig hebben. 

Na een aantal minuten klassikaal inventariseren 

Behandeling/begeleiding autisme

• Er bestaat geen behandeling of medicijn om autisme mee te genezen.
•  Structuur en regelmaat is belangrijk
• Vast dagprogramma, voor zekerheid en houvast
• "De wereld overzichtelijk en voorspelbaar maken"
• Benoem tijdens de begeleiding positieve en sterke kanten van de cliënt
• Variatie is goed, anders valt een cliënt terug in obsessies, rituelen en dwangmatig gedrag
  
• Geef me de 5 methodiek
• 1. Autisme begrijpen 2. Positief contact 3. Basisrust creëren 4. Problemen oplossen 5. Ontwikkeling bevorderen