Erfelijkheid kruisingen en stambomen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k, g
• Leerjaar 3

3.3 Kruisingen

3.4 Stambomen

thema 3 Erfelijkheid

wat gaan we vandaag doen?

herhalen 3.2 en 3.3: genen en kruisingen

nieuwe theorie: stambomen

zelf aan de slag

herhalen leerdoelen

afsluiten les

herhalen vorige les

- genenparen

-allelen

- homozygoot/heterozygoot

- dominant/recessief

- intermediair fenotype

Homozygoot

Hetzelfde

de 2 allelen voor één erfelijke eigenschap zijn hetzelfde

Heterozygoot

Verschillend

de 2 allelen voor één erfelijke eigenschap zijn verschillend

Dominant of recessief

Het allel wat bij een heterozygoot genotype tot uiting komt is dominant

Dominant allel = Bruin haar: hoofdletter

Recessief allel = Blond haar: kleine letter

Welke haarkleur heeft deze persoon?

DUS

Als er een dominant allel aanwezig is komt die tot uiting in het fenotype (uiterlijk)

Hoe noteren we dit?

Homozygoot dominant: AA

Homozygoot recessief: aa

Heterozygoot: Aa

Er zijn dus altijd 3 mogelijkheden

Homozygoot         Heterozygoot          Homozygoot

  

Bruine ogen            Bruine ogen            Blauwe ogen

A         A                   A          a                     a          a

herhaling theorie - kruisingen

kruising: geslachtelijke voortplanting van 2 dieren of 2 planten

wordt vaak gedaan door fokkers om zo nakomelingen te krijgen met goede eigenschappen

kruisingen kan je weergeven in een kruisingsschema

kruisingsschema

de ouders geven we aan met een P (parents)

de eerste generatie nakomelingen geven we aan met F1

de tweede generatie geven we aan met F2

oefening - kruisingen

vachtkleur bij de Labrador:

- zwarte vacht is dominant (A)

- gele vacht is recessief (a)

We gaan nu samen een kruisingsschema maken op een oefenblad.

oefening - kruisingen

Een zwartharig vrouwtje, dat homozygoot is voor de haarkleur paart met een geelharig mannetje.

De dieren in F1 planten zich ook weer voort.

Welke kleur vacht hebben de labradors in F2? Hoe groot is de kans op elke haarkleur in de F2?

oefening - kruisingen

stap 1: Bedenk wat de genotypen en fenotypen van de ouders zijn (P)

oefening - kruisingen 

mannetje:

- fenotype: geelharig

- genotype: aa (want geelharig is recessief)

vrouwtje: 

- fenotype: zwartharig

- genotype: AA (want homozygoot dominant)

oefening - kruisingen

stap 2 (geslachtscellen): bedenk welke allelen in de geslachtscellen van beide ouders kunnen voorkomen

oefening - kruisingen

In de geslachtscellen komen de allelen enkelvoudig voor (dus niet in paren).

mannetje: elke zaadcel bevat a

vrouwtje: elke eicel bevat A

oefening - kruisingen

stap 3: stel vast welk genotype en fenotype de nakomelingen kunnen hebben (F1)

oefening - kruisingen

Bij bevruchting versmelt de eicel (altijd A) met de zaadcel (altijd a).

Alle nakomelingen in de F1 hebben dus genotype: Aa

De nakomeling heeft altijd een zwarte vacht.

oefening - kruisingen

stap 4: stel vast welk genotype en fenotype in de F2 kunnen hebben.

F1 x F1

oefening - kruisingen

De dieren in de F1 planten zich voort. Bij bevruchting weet je niet welke eicel door welke zaadcel wordt bevrucht.

Er zijn 4 mogelijkheden:

schema

kruisingsschema

stambomen

recessief en dominant

Weten we het nog?

A =

a =

Of een koe roodbont is of zwartbont wordt bepaald door erfelijke factoren.
Een koe en een stier, beide zwartbond en heterozygoot, krijgen twee nakomelingen.
De nakomelingen krijgen samen een nakomeling die roodbont is.

In de afbeelding zijn drie stambomen getekend.

Welke stamboom kan de genotypen juist weergegeven?

1. Stamboom 1
2. Stamboom 2
3. Stamboom 3

PAH kan verschillende oorzaken hebben. Eén daarvan is een erfelijke afwijking, veroorzaakt door een dominant gen (A). In de afbeelding zie je een stamboom van een familie waarin de erfelijke vorm van PAH voorkomt. Wat is het genotype van persoon Q?

1. AA
2. Aa
3. aa

Thalassemie is een erfelijke ziekte van de rode bloedcellen en wordt veroorzaakt door een recessief gen. In de stamboom staan gegevens over een familie waarin deze ziekte voorkomt.

Is Stef heterozygoot, homozygoot dominant of homozygoot recessief voor thalassemie? Of is dat uit de gegevens niet af te leiden?

1. heterozygoot
2. homozygoot dominant
3. homozygoot recessief
4. dat is uit deze gegevens niet af te leiden

In de familie De Bruin komt een ziekte voor. Uit onderzoek blijkt dat de ziekte erfelijk is. In de afbeelding zie je de stamboom van de familie De Bruin.

Uit gegevens in de stamboom kan afgeleid worden dat het gen voor de ziekte recessief is. Uit welke gegevens kan dat met zekerheid afgeleid worden?

1. uit de fenotypen van 1, 2 en 4 samen
2. uit de fenotypen van 3, 4 en 8 samen
3. uit de fenotypen van 5, 6 en 9 samen

Sommige mensen hebben een gleuf in hun kin, bij anderen is de kin rond. Deze eigenschap is erfelijk bepaald.
In afbeelding 2 zie je een stamboom van een familie. Van de meeste personen is de vorm van de kin weergegeven.

Is het allel voor een ronde kin dominant of recessief?

1. Dominant
2. Recessief