4.1 Prikkels en gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

4.1 Prikkels en gedrag

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen wat gedrag is
• Je kunt verschillende prikkels van elkaar onderscheiden (inwendig, uitwendig en sleutel)
• Je kunt uitleggen hoe gedrag ontstaat
• Je kunt gedrag bestuderen met behulp van een ethogram en een protocol

Gedrag

is alles wat een mens of dier doet

Welk gedrag heb jij vandaag vertoont?

Wat zijn de flamingo's hier volgens jou aan het doen? En waarom?

Waarom?

1. Welke functie heeft gedrag in de natuur?
   
2. Wat is de directe aanleiding voor gedrag?
   
3. Hoe ontstaat gedrag tijdens de ontwikkeling van een dier?
   
4. Hoe verandert gedrag in de loop van de evolutie?

Daarom!

1. Succesvol gedrag leidt tot overleving, groei en voortplanting
   
2. Gedrag ontstaat als reactie op inwendige en uitwendige prikkels
   
3. Succesvol gedrag wordt geleerd door: inprenting, gewenning, imitatie, oefening, operant- en klassiek conditioneren en inzicht.
   
4. volgt in de bovenbouw

Flamingo's

Functie?

Aanleiding?

Aangeleerd?

Rustgedrag: slapen

Slaap verbetert:

• Geheugen
  
• Concentratievermogen
  
• Gezond eetgedrag
  
• Reactietijd
  
• Humeur
  
• Uithoudingsvermogen
  
• Spierherstel
  

In welke situatie ga jij het snelst naar bed?

1. situatie A
2. situatie B
3. situatie C
4. situatie D

Waarom slapen we niet genoeg?

Prikkels: veranderingen waarop je kunt reageren

• Inwendige prikkels: komen van binnen (hormonen / hersenen)

• Uitwendige prikkels: waargenomen met uitwendige zintuigen (hfst 3)

• Motivatie: alle prikkels opgeteld
  

De jonge pimpelmeesjes sperren. Op welke inwendige en uitwendige prikkels reageren de vogels?

Benoem wat volgens jou de inwendige- en uitwendige prikkels zijn die er voor zorgen dat je gaat eten.

Motivatie

• Wat kost het vangen (tijd, energie, risico)
• Wat levert het op (hoe groot is de prooi)
• Hoe hard heb ik het nodig?

Motivatie

• Als de optelsom boven de drempelwaarde komt, is de motivatie groot genoeg om bepaald gedrag te vertonen.

Sleutelprikkel

Prikkel die vrijwel altijd lijdt tot dezelfde reactie van een dier.

Een prikkel van buiten het organisme heet een

1. Inwendige prikkel
2. Binnenprikkel
3. Uitwendige prikkel
4. Sleutelprikkel

Sleutelprikkel
voor muggen

1. geurstof
2. trilling

1. Erfelijk, sleutelprikkel
2. Erfelijk, geen sleutelprikkel
3. Niet erfelijk, sleutelprikkel
4. Niet erfelijk, geen sleutelprikkel

De functie van succesvol gedrag is vrijwel altijd

Een uitwendige prikkel is

1. Geluid en licht
2. Honger en dorst

Katten laten geursporen achter langs de randen van hun leefgebied. Als ze een andere kat tegenkomen in hun territorium jagen ze deze weg. Wat zou de functie kunnen zijn van dit gedrag?

Huiswerk deel 1

Bestudeer blz.98 t/m 100.

Maken + nakijken opdr. 3 t/m 16 (met een andere kleur pen/potlood).

Bestuderen (van gedrag)

Objectief: feitelijke waarnemingen 

Subjectief: bevat een interpretatie

Antropomorfisme: toekennen van menselijke gevoelens / bewustzijn / motivatie aan organismen zonder bewijs

Bestuderen (van gedrag)

Echt objectief: rond voorwerp, ingedeukt aan de bovenzijde. Rood van kleur met groene stippen van 2 mm doorsnede, etc.

Objectief: afbeelding van een appel

Subjectief: appel

Antropomorfisme: Deze appel toont met zijn kleur aan dat hij opgegeten wil worden, zodat zijn zaden verspreid worden.

Ethogram: een lijst met beschrijvingen van handelingen

Protocol : gedragsketens bepalen(hoe vaak/welke volgorde/hoelang)

In tweetallen:

A: observeert en roept wanner de handeling verandert.

B: noteert 

 

(voor de zekerheid altijd video opnemen)

	ops	fts	rem	afst	bct
ops	x	3	0	0	0
fts	0	x	5	0	0
rem	0	1	x	2	1
afst	2	0	0	x	0
bct	0	1	0	0	x

Analyse

Als de tabel klaar is kijk je welke handeling opvallend vaak na een andere komt.

Na fietsen komt bijvoorbeeld 5x remmen, en alle andere handelingen komen na fietsen niet voor.

fietsen - remmen is dus een vaste volgorde, een gedragsketen

conclusie: fietsen-remmen is een gedragsketen  

of als je wat verder doorkijkt: opstappen - fietsen - remmen - afstappen

Protocol: tijdsbesteding (hoe lang)

Noteer elke 10 seconden wat het dier op dat moment doet.

wederom in tweetallen of van video.

Analyse

Noteer van elke handeling

Resultaat

Overzicht van de manier waarop een dier de tijd besteed.

Staafdiagram kan ook

Huiswerk

Bestudeer blz. 98 t/m 103.

Maken + nakijken opdr. 3 t/m 23 (met een andere kleur pen/potlood).