8.2 Een nieuwe samenleving 23

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

8.2 Een nieuwe samenleving

kijkopdracht

1. Noem drie 19e eeuwse uitvindingen die een positief effect op de samenleving hadden en leg dit uit.

2. Wat is het verband tussen industrialisatie en urbanisatie?

3. Leg uit: sociale kwestie

4. Incidenteel werd er geholpen: door wie/wat?

5. Verklaar waarom structurele maatregelen van de overheid uitbleven.

www.npostart.nl

Kenmerkende aspecten:

32. Discuccies over de 'sociale kwestie'

34. De opkomst van emancipatiebewegingen

36. De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme

Dagindeling arbeider gedurende industriële revolutie

5 uur:                                Opstaan en eten
5.15:                                   Op weg naar de fabriek

5.20:                                  Aankomst in de fabriek

5.30-12.30:                     Werken

12.30:                                Pauze

12.40:                                Einde pauze, terug aan het werk

18.30:                                Einde werkdag

18.35:                                Terug naar huis 

18.40:                                 Eten

19.00:                                 Slapen

• Mannen na 19.00 veelal naar de kroeg 
• Vrouwen na 19.00 veelal huishoudelijke taken
• Kinderen: ook hele dag aan het werk. 

Werkomstandigheden

• Onhygiënisch en (levens)gevaarlijke werkplaatsen
• Uitbuiting
  Kinder- en vrouwenarbeid
• Lage lonen
• Lange werktijden
• Geen sociale zekerheid
  Invaliden afhankelijk familie/armenzorg 
• Fabrieksbazen en opzichters hebben alle macht
  Mishandeling en verkrachting dagelijkse kost 
• Filmfragment Daens  (1992) over vrouwen- en kinderarbeid in de industrie 

citaat J.J.Cremer over het leven van de fabriekskinderen (lesboek)

 ‘Het is winter in Leiden. Donker en licht strijden met elkaar. De wind probeert de gasvlammen van de lantaarns te doven. In een armoedige woning slapen een man, een vrouw en vijf kinderen. Als de klok zes uur slaat, wordt de vrouw wakker en loopt naar de bedstee waar de drie oudste kinderen slapen. Ze worden ruw gewekt door hun moeder, krijgen een koude aardappel en moeten naar de fabriek. Saartje is ziek. Haar hoofd bonkt en ze heeft koorts, maar ze mag niet thuisblijven. Het jongste kind, Sander, tien jaar oud, slaapt nog half als hij de koude nacht ingaat. Zijn oudere broer Evert wil hem voorttrekken, maar Sander bijt hem. Daarop laat Evert hem los en Sander legt zijn hoofd op de stoep, om verder te slapen. Bij de fabriek stromen de kinderen van alle kanten toe.’

Angela's Ashes

Frank McCourt

Ierland

jaren dertig 20e eeuw

biografisch

armoede, slechte woon-en leefomstandigheden

geen structurele hulp, alleen hulp van liefdadigheid of de kerk

 "De sociale kwestie" = bezorgdheid over:

• toenemende armoede: krotwoningen, slechte hygiëne, geregeld uitbraak ziekten
• negatief gedrag in de arbeiderswijken: paste niet bij de christelijke normen van de beschaving
  (Alcoholisme, prostitutie, geweld, hoge kindersterfte (30-50% sterfte voor 5e levensjaar)
  
  
  

Interesse in sociale kwestie, waarom??

vooral de hogere klasse, de rijkere burgers, fabriekseigenaren

omdat:

1. christelijk geloof --> zorg voor de armen

2. Verlichting: - wetenschap ging vooruit

- idee dat iedereen gelijk behandeld moest worden

3. eigenbelang voor de rijkere burgers:

- je hebt meer aan gezonde arbeiders

- besmettelijke ziektes stoppen niet bij de arbeiderswijk

- " het zag niet uit", zo'n sloppenwijk

4. angst voor het communisme en socialisme (bang voor revolutie)

  "De sociale kwestie" moet opgelost worden:

De liberale overheid doet weinig om deze situatie te veranderen: economische vrijheid te belangrijk , arbeiders moeten zelf verantwoording nemen.

Arbeiders moeten gaan samenwerken in: 

1. Vakbonden (door overheid lange tijd  verboden)

2. Politieke stromingen/ partijen (communisten en sociaal-democraten)

Socialisme

• Socialisme, strijdt voor: 
  Betere woon- en werkomstandigheden
  Hogere lonen
  Gelijke rechten
  algemeen kiesrecht
• Rond 1914 (Eerste Wereldoorlog) splitsing binnen socialisme
  - Marxisme-communisme
  - Sociaaldemocratie

Wie was Karl Marx? 

• Geboren in Trier, Duitsland (1818)
• Getrouwd in 1843, 3 kinderen
• Econoom, filosoof, journalist, geschiedkundige, politicoloog, socioloog, socialistisch revolutionair

 

socialisme =  

communisme (Marxisme ) of sociaal- democratie

• Doel = klassenloze samenleving waar geen kloof tussen arm en rijk is
• Hoe bereik je dat??
• communisten: via een revolutie
• sociaal-democraten: via het parlement, op democratische wijze
• Waarom??
  er is altijd sprake van tegenstelling tussen bezitters en niet-bezitters  en dat zorgt voor grote ongelijkheid en armoede: daar moet een eind aan komen

  

Communisme (Marxisme ): willen revolutie!! 

Waarom een revolutie???

• in de 19e eeuw worden kapitalisten (= bourgeoisie) steeds rijker en fabrieksarbeiders (= proletariaat) steeds armer
• situatie arbeiders wordt slechter en slechter  (= Verelendung)
• dit kan zo niet door gaan:  arbeiders gaan zich verenigen en stoten de kapitalisten " van hun troon"  (= Kladderadatsch) -> arbeiders nemen productiemiddelen over, bourgeoisie verdwijnt
  
• De productiemiddelen worden gemeenschappelijk bezit, in de praktijk  bezit van de staat .

• Doel bereikt = klasseloze samenleving (heilstaat): een samenleving zonder privé-bezit en zonder machtsverhoudingen. 

 Sociaaldemocraten: willen kiesrecht

• Doel sociaaldemocraten: opkomen voor de armen, kiesrecht voor arbeidersen een klasseloze samenleving
• Ideaal bereiken via de  parlementaire weg: zorgen dat zoveel mogelijk arbeiders mogen stemmen, dan komen er in het parlement meer mensen die opkomen voor de arbeiders
• eind 19e eeuw: oprichting SDAP
• rond 1900 : ontstaan sociale wetten onder Invloed sociaaldemocraten en links- liberalen leerplichtwet 1901 ; woningwet;Pensioenwet, werkloosheidswet, ziektewet
  8-urige werkdag (40-urige werkweek) 
• 1919: algemeen kiesrecht (man en vrouw, passief en actief)

Pyramide der tyrannie 

Leg uit of de stelling klopt: 'De piramide laat zien hoe Karl Marx en Friedrich Engels de arbeiderssituatie zagen, maar ook hoe dit probleem volgens hen kon worden opgelost.'

• Marx en Engels zagen de arbeiders als ruggengraat van de maatschappij: zij dragen alle lasten (=het probleem). Arbeiders moeten hier tegen in opstand komen (= oplossing)
  
  
• wanneer de arbeiders weigeren de lasten te dragen, verdwijnt de basis van de maatschappij en dondert de hele pyramide in elkaar.....

Reactie 1 op sociale kwestie: vakbonden

• Vakbonden: Samen staan we sterk!
• Verboden door overheid
  Belemmering vrije economie, 
• In Engeland: de chartisten
  Tegen alcoholisme/verloedering
  Voor algemeen kiesrecht voor mannen

Samenvattingsopdracht 

In jouw samenvatting moet staan:

1. Een omschrijving van de arbeidsomstandigheden voor arbeiders gedurende de Industriële revolutie (19e eeuw)
2. Minimaal twee voorbeelden van de onhygiënische leefomstandigheden van arbeiders
3. Wat de Sociale Kwestie inhoudt 
4. Uit welke motieven mensen zich bezig houden met de Sociale Kwestie
5. Een omschrijving van vakbonden en de houding van de overheid richting deze vakbonden
6. Welke emancipatiebewegingen er opkwamen
7. Wat de ideeën van Karl Marx waren
8. Het verschil tussen communisten en sociaaldemocraten 

sociale kwestie

langzamerhand worden de zorgen over de slechte leef- en werkomstandigheden van de arbeiders steeds groter.

Behoefte aan structurele oplossingen.

boek : "dokters en kraamvrouwen, waarschuwden voor de gevolgen van de slechte hygiëne voor de volksgezondheid."

Waar kwam die interesse in het lot van de arbeiders vandaan??

Maar hoe moet dit opgelost worden en wie moet dat doen??