5.4 Het ontstaan van staten

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

Het ontstaan van staten

paragraaf 5.4

Wat gaan we deze les doen? 

Herhalen

Uitleg paragraaf 5.4 

Huiswerk 

Lesdoelen: 

• Je kunt het belangrijkste gevolg noemen van de opkomst van de geldeconomie voor het bestuur.
• waarom hadden de paus en de keizer een conflict met elkaar in de late middeleeuwen

In de late middeleeuwen zien we het herleven van .... ?

1. het feodalisme
2. de agrarische samenleving
3. de agrarisch-stedelijke samenleving
4. het hofstelsel

Welke bevolkingsgroep werd machtiger in de late middeleeuwen?

1. de lijfeigenen
2. de geestelijkheid
3. de boeren
4. de stedelijke burgerij

Wat was de naam voor een inwoner van een middeleeuwse stad?

1. Koopman
2. Boer
3. Burgerij
4. Horige

Wie was de eigenaar van een werkplaats in een gilde?

1. De gezel
2. De arbeider
3. De leerling
4. De meester

Wat is een gilde?

1. Een middeleeuwse marktplaats
2. Een middeleeuwse kerk
3. Een soort middeleeuws festival
4. Een vereniging van mensen met hetzelfde beroep

Wanneer beginnen de late middeleeuwen?

1. 0
2. 500
3. 1000
4. 1500

Vijf uitspraken over het drieslagstelsel. Kies per uitspraak voor 'goed' of 'fout'. 

Het drieslagstelsel is een manier van landbouw waarbij om de drie jaar een akker braak ligt.

Dankzij het drieslagstelsel werd de landbouwgrond vruchtbaarder.

Door het drieslagstelsel werden de oogsten kleiner, omdat er minder landbouwgrond beschikbaar was.

Het drieslagstelsel is ongeveer hetzelfde als het hofstelsel.

Het drieslagstelsel werd gebruikt vanaf ongeveer het jaar 600.

Goed

Goed

Fout

Fout

Fout

Vroege middeleeuwen

Late middeleeuwen

Agrarische samenleving

Agrarische-

stedelijke samenleving

Wat stond er vaak in het midden van de stad?

Leg uit wat een ambacht is

Zet de ontwikkelingen in de juiste volgorde in de tijd

1

2

3

4

Meer voedsel en een grotere bevolking 

Handel onstaat bij kruispunten, kloosters en kastelen

Het ontstaan van het drieslagstelsel en ontginnen van woeste gronden 

Er ontstaan dorpen en de samenleving verandert 

Zet de zinnen in de juiste volgorde

Boeren en ambachtslieden hadden producten over.

Handelaren kochten deze producten op om met winst te verkopen.

Handelaren reisden met deze producten naar kruispunten van wegen en rivieren, of kastelen en kloosters.

Op die plaatsen kwamen veel mensen samen om spullen te kopen en verkopen.

Zo ontstonden markten en nieuwe steden.

Vorsten, ambtenaren, huurlegers (boek blz. 81)

Late Mideeleeuwen in Europa: STEDEN + GELDECONOMIE

NADEEL VOOR VORSTEN:

• Weinig macht in de steden

VOORDELEN VOOR VORSTEN:

• Belastinggeld uit de steden
• Boeren betalen pacht met geld

Vorsten, ambtenaren, huurlegers (boek blz. 81)

Gevolgen voor het bestuur (v.a 13e eeuw): 

• Vorsten betalen ambtenaren om met het bestuur te helpe
  --> Zij hebben geen leen, en gehoorzamen aan de vorst

• Vorsten kunnnen soldaten huren - een huurleger hebben.   
    --> Daardoor niet meer afhankelijk van de leenmannen

GEVOLG:

• Macht van de adel kleiner en macht van de vorsten groter

Geef aan waarom een vorst na de vroege middeleeuwen graag ambtenaren in dienst nam.

1. Ambtenaren hadden geen eigen mening
2. Ambtenaren hadden niet het gevoel dat ze de baas waren over het land dat ze bestuurden
3. Ambtenaren waren niet zo slim
4. Ambtenaren waren slimmer dan leenmannen

                            werden steeds                          . Band tussen koning en leenman verdween. Koning had                                    in plaats van het leger van de leenman.

Steden en burgers

onafhankelijker

Huurlegers

Huiswerk 

Kijk op je planner, wat je kan doen. 

Ben je klaar? Antwoorden leerdoelen

Blooket 

https://dashboard.blooket.com/set/666fea3ac9e069d6094bebd0

Ruzie tussen paus en vorsten 

Vorsten en pausen hadden een conflict over wie bisschoppen mocht benoemen. 

Waarom wilden vorsten bisschoppen als bestuurders?

Bisschoppen mochten niet trouwen, dus kregen geen kinderen 

 → dus na hun dood kreeg de vorst zijn leen terug

Waarom wilde de paus dat niet?

Paus was de baas van de kerk, dus de baas van de bisschoppen.
Niet de vorst!

De paus en de vorst

Vorsten gaan ook bisschoppen benoemen

Deze bisschoppen zouden een deel van het rijk besturen

Zij krijgen geen kinderen en dus geen ontrouwe opvolgers

Maar de paus vindt dat alleen hij bisschoppen mag benoemen!

De paus en de vorst

Dit leidt tot ruzie tussen de Duitse keizer en de paus

In 1122 sluiten zij een vrede 

Er komt een scheiding tussen bestuur van de kerk en het land

De paus regelt zaken van de kerk, de vorst bestuurt het land

Oftewel...

Vroege middeleeuwen	Late middeleeuwen
Vorsten reisden rond	Vorsten besturen vanuit 1 plaats (centralisatie)
Overal andere wetten en regels	Overal dezelfde wetten en belastingen (staatsvorming)
= LEENSTELSEL	= Centraal bestuur

Klik op de hotspots en sleep de straffen en de gezegden naar de juiste plek in de afbeelding.

Een gruwelijk goede opdracht!

Hand afhakken

Geselen

Ogen uitsteken

In het water gooien

Ophangen

Op de brandstapel

Onthoofden

"Iemand de ogen uitsteken."

"Hij voelt zich geradbraakt."

"Ik maak hem een kopje kleiner."

" Zij werd op de pijnbank gelegd."

"Ze legden hem het vuur aan de schenen."

"Dat doet hem de das om."

Leg uit dat de video een voorbeeld is van centraal bestuur.

Ruzie tussen paus en vorsten (boek blz. 82)

Pak bron 3 op blz. 82 erbij

1. Wat zie je op de bron? Wat staat eronder?

2. Welke personen werden officieel benoemd?

3. Wie deed een benoeming?

Ruzie tussen paus en vorsten (boek blz. 82)

Waarom wilden vorsten bischoppen als leenmannen/bestuurders?

Zij waren niet getrouwd, hadden dus geen kinderen

--> dus na hun dood kreeg de vorst zijn leen terug

Waarom wilde de paus dat niet?

Paus was de baas van de kerk, dus de baas van de bisschoppen. Niet de vorst!!

Ruzie tussen paus en vorsten (boek blz. 82)

GEVOLG (11e eeuw)

Ruzie tussen de Duitse keizer en Paus Gregorius

Oplossing in 1122:

1. De Paus benoemt de bisschoppen

2. De Paus bestuurt de kerk (= geestelijke macht), niet het land

3. De keizer bestuurt het land, niet de kerk

Steeds meer centraal bestuur (boek blz. 83)

Pak bron 4 op blz. 83 erbij

Beantwoord in de volgende slides de vragen