3vwo Verdieping koppelwerkwoorden, zelfstandige werkwoorden, hulpwerkwoorden en betr. vnw

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Het hulpwerkwoord  

• Een hulpwerkwoord ‘helpt’ de zin in een bepaalde tijd of vorm te zetten;
  
• Het hulpwerkwoord kan niet op zichzelf staan;
  
• Een hulpwerkwoord kun je uit de zin laten en dan nog kun je een  grammaticaal correcte zin maken;
  
• Een hulpwerkwoord komt dus alleen voor in een zin waar ook een zelfstandig werkwoord of een koppelwerkwoord in zit.
  

Het zelfstandig werkwoord

• Het zelfstandig werkwoord benoem je als je taalkundig aan het ontleden bent;
  
• Bij redekundig ontleden vormt het zelfstandig werkwoord samen met eventuele hulpwerkwoorden het werkwoordelijk gezegde;
  
• Vaak een duidelijke betekenis;
  
• Kan op zichzelf staan in een zin;
  
• Kan niet worden weggelaten.
  

Het koppelwerkwoord

• Het koppelwerkwoord benoem je als je taalkundig aan het ontleden bent;
  
• Als je redekundig aan het ontleden bent vormt het koppelwerkwoord samen met eventuele hulpwerkwoorden het werkwoordelijk deel van het naamwoordelijk gezegde;
  
• Een koppelwerkwoord koppelt het onderwerp van een zin aan een toestand of eigenschap;
  
• De meest voorkomende koppelwerkwoorden zijn: zijn, worden en blijven (blijken, lijken, schijnen, heten, dunken, voorkomen).
  

Het koppelwerkwoord

• Om het koppelwerkwoord te kunnen begrijpen, moet je een onderwerp in de zin kunnen herkennen en je moet bijvoeglijke en zelfstandige naamwoorden herkennen in een zin;
  
• Het koppelwerkwoord (taalkundig ontleden) maakt deel uit van een naamwoordelijk gezegde (redekundig ontleden). 
• Het naamwoordelijk gezegde bestaat uit 2 delen:
• Het naamwoordelijk deel (een bijvoeglijk naamwoord of zelfstandig naamwoord wat iets zegt over het onderwerp in de zin)
• Het werkwoordelijk deel (eventuele hulpwerkwoorden en een koppelwerkwoord)
• Als meerdere werkwoorden het koppelwerkwoord zouden kunnen zijn, is de persoonsvorm het hulpwerkwoord. Het andere werkwoord is dan het koppelwerkwoord.

Informatie voordat je de vragen gaat invullen

• Bij de open vragen wordt altijd aangegeven hoe je de opdracht in moet vullen. 
• Houd je daaraan, anders wordt het fout gerekend. 
• Als het voorbeeld afkortingen gebruikt, kun jij ook afkortingen gebruiken (gebruik dan de afkortingen die in het vb staan)  
• Als het voorbeeld geen afkortingen gebruikt, moet je de woordsoorten voluit schrijven. 
• Let erop dat je geen tikfouten maakt. Ook dan wordt het antwoord automatisch fout gerekend. 

Ontleed de zin taalkundig. Benoem: lw, bvn, znw, bw, hww, zww, kww, pers.vnw, bez.vnw

Mag jij vuurwerk afsteken?
Schrijf je antwoord zo op:
Mag =
jij =
etc...

Ontleed de zin taalkundig. Benoem: olw/blw, bvn, znw, bw, hww, zww, kww, pers.vnw, bez.vnw
Hij heeft een nieuwe auto.
Schrijf je antwoord zo op:
Hij =
heeft =
etc...

Sleep de rode vakjes naar de bijbehorende werkwoorden!

Meneer Vervoort zou stiekem best wel eens grappig kunnen zijn. 

zou

kunnen

zijn

hulp

werkwoord 1

hulp

werkwoord 2

koppel

werkwoord

Ontleed de zin taalkundig. Benoem: olw, blw, bvn, znw, bw, hww, zww, kww, pers.vnw, bez.vnw, wed.vnw, vz
De bever verschanst zich in zijn burcht.
Schrijf je antwoord zo op:
De =
bever =
etc...

Ontleed de zin taalkundig. Benoem: olw, blw, bvn, znw, bw, hww, zww, kww, pers.vnw, bez.vnw, wed.vnw, vz
Je vergist je al gauw in de spelling van de persoonsvorm.
Schrijf je antwoord zo op:
Je =
vergist =
etc...

hulpwerkwoord

zelfstandig werkwoord

Max

zou

dat

gedaan

kunnen

hebben.

hulpwerkwoord

zelfstandig werkwoord

Kan

je

niet

beter

uitkijken!

hulpwerkwoord

zelfstandig werkwoord

Hij 

heeft

weer

niet

geluisterd.

hulpwerkwoord

zelfstandig werkwoord

Morgen

wordt

het

feest

gevierd.

Wij hebben haar helaas niet kunnen helpen. 

hebben

kunnen

helpen

hulpwerkwoord

zelfstandig werkwoord

hulpwerkwoord

hulpwerkwoord

zelfstandig werkwoord

Haar

broers

zitten

me

altijd

te 

treiteren. 

Is het onderstreepte werkwoord een koppelwerkwoord of een zelfstandig werkwoord.

Koppelwerkwoord 

Zelfstandig werkwoord

Ze is dierenarts geweest.

Gister heb ik op school de hele dag geleerd.

Lisa is vorig jaar tandarts geworden.

zelfstandig werkwoord

hulpwerk-

woord

je

wordt

dagen

afgeleverd?.

hoeveel

bestelling

Over

hulpwerkwoord

zelfstandig werkwoord

Hij 

kocht 

het

mooie

cadeau.

Hij heeft die opdracht moeten maken. 

heeft

moeten

maken

hulpwerkwoord

zelfstandig werkwoord

hulpwerkwoord

Haal uit onderstaande zin de werkwoorden (hulp, zelfstandig of koppel), de bijvoeglijke naamwoorden, de betrekkelijke voornaamwoorden en de zelfstandige naamwoorden.

De zonsondergang was adembenemend vanavond, met kleuren die de hemel sierden.

Doe het zo: zonsondergang = zelfstandig naamwoord

Haal uit onderstaande zin de werkwoorden (hulp, zelfstandig of koppel), de bijvoeglijke naamwoorden, de bezittelijke voornaamwoorden, de zelfstandige naamwoorden en de voorzetsels.

Mijn broer lijkt altijd kalm en beheerst, zelfs onder druk
Schrijf je antwoord zo op:
Mijn = bezittelijk voornaamwoord

Word jij ook altijd slaperig in de bus?
Bevat deze zin een koppelwerkwoord?

1. Ja
2. Nee

Wat is een koppelwerkwoord?

1. Een koppelwerkwoord koppelt het onderwerp aan een toestand of eigenschap.
2. De meest voorkomende koppelwerkwoorden zijn zijn, worden en blijven.
3. Een koppelwerkwoord vormt het werkwoordelijk deel van het naamwoordelijk gezegde.
4. Een koppelwerkwoord benoem je bij taalkundige ontleding.

Wat vormt het werkwoordelijk deel van het naamwoordelijk gezegde?

1. De meest voorkomende koppelwerkwoorden.
2. Een toestand of eigenschap.
3. Het koppelwerkwoord samen met eventuele hulpwerkwoorden.
4. Het onderwerp van de zin.

Welke woorden zijn vaak koppelwerkwoorden?

1. Benoemen, vormen en koppelen.
2. Het, een, en, of.
3. Onderwerp, toestand en eigenschap.
4. Zijn, worden en blijven.

Waar koppelt een koppelwerkwoord het onderwerp aan?

1. Een toestand of eigenschap.
2. Een redekundige ontleding.
3. Een werkwoordelijk deel.
4. Een naamwoordelijk gezegde.

Wat is een kenmerk van een zelfstandig werkwoord?

1. Vaak een duidelijke betekenis
2. Geen betekenis
3. Altijd een abstracte betekenis
4. Kan alleen voorkomen in vragende zinnen

Wat gebeurt er als je een zelfstandig werkwoord uit een zin weghaalt?

1. De zin wordt korter
2. De zin wordt onvolledig of onbegrijpelijk
3. De zin wordt beter
4. Het heeft geen invloed op de zin

Wat is een hulpwerkwoord?

1. Een hulpwerkwoord ‘helpt’ de zin in een bepaalde tijd of vorm te zetten.
2. Een hulpwerkwoord staat op zichzelf.
3. Een hulpwerkwoord verandert de betekenis van de zin.
4. Een hulpwerkwoord heeft altijd een zelfstandig naamwoord nodig.

Kan een hulpwerkwoord op zichzelf staan?

1. Soms, afhankelijk van de zinsstructuur.
2. Nee, een hulpwerkwoord kan niet op zichzelf staan.
3. Ja, een hulpwerkwoord kan altijd op zichzelf staan.
4. Alleen in bepaalde tijden of vormen.

Kun je een grammaticaal correcte zin maken zonder een hulpwerkwoord?

1. Alleen als de zin een zelfstandig naamwoord heeft.
2. Nee, een zin moet altijd een hulpwerkwoord bevatten.
3. Ja, je kunt een grammaticaal correcte zin maken zonder een hulpwerkwoord.
4. Soms, afhankelijk van de zinsstructuur.

Waar komt een hulpwerkwoord voor in een zin?

1. Een hulpwerkwoord kan altijd aan het einde van de zin staan.
2. Een hulpwerkwoord kan aan het begin of het einde van de zin staan.
3. Een hulpwerkwoord komt alleen voor in een zin waar ook een zelfstandig werkwoord of een koppelwerkwoord in zit.
4. Een hulpwerkwoord komt voor in elke zin, ongeacht de andere woorden.

Wat is de functie van een hulpwerkwoord?

1. Een hulpwerkwoord voegt extra informatie toe aan de zin.
2. Een hulpwerkwoord verandert de betekenis van de zin.
3. Een hulpwerkwoord maakt de zin actiever.
4. Een hulpwerkwoord helpt de zin in een bepaalde tijd of vorm te zetten.

Het betrekkelijk voornaamwoord

• Het betrekkelijk voornaamwoord heeft betrekking op het woord dat of de zin die eraan vooraf gaat, het 'antecedent'. 
• Soms staat het antecedent niet in de (voorgaande) zin, maar zit het 'ingesloten' in het betrekkelijk voornaamwoord zelf.
• De betrekkelijke voornaamwoorden zijn: die, dat, wie, wat, welk(e), hetgeen 

Het betrekkelijk voornaamwoord

• Die verwijst naar de-woorden en meervoudsvormen.
  

De sollicitant die als eerste reageerde, was ook de beste.

Er zijn mensen die al dertig jaar lid zijn van Onze Taal.

• Wie is het meewerkend voorwerp in de bijzin en verwijst naar personen. Het komt niet zo veel meer voor: meestal wordt die of aan wie gebruikt.
  

De rechters wie de vraag was voorgelegd, spraken zich duidelijk uit.

Het betrekkelijk voornaamwoord

• Dat verwijst naar het-woorden.
  

Het boek dat ik lees, is erg spannend.

De stagiair vertelde enthousiast over het plan dat hij ’s nachts bedacht had.

• Wat verwijst naar hele zinnen.

Hij vertelde me dat hij later zou komen, wat me verraste

• Wie en wat kunnen aan het begin van een zin staan, zonder dat er een antecedent aan voorafgaat. Wie betekent dan ‘degene die’, en wat ‘dat wat’.
  

Wie niet mee wil doen, kan hier op ons wachten. 

Wat hij zegt, is volslagen onzin.

Voorbeelden betrekkelijk voornaamwoord

• Het meisje dat geselecteerd werd, wachtte een goede carrière als dokter. 
• Dat = betrekkelijk voornaamwoord. Het meisje = antecedent

• Wie vroeg opstaat, kan de zon zien opkomen. 
• Wie = betrekkelijk voornaamwoord. Er is sprake van een ingesloten antecedent. Wie verwijst naar: degene die. 

Schrijf het betrekkelijk voornaamwoord en het (ingesloten) antecedent op uit de volgende zin:
Wat je me vertelde, blijft onder ons.
Doe het zo:
Betrekkelijk voornaamwoord =
(Ingesloten) antecedent =

Schrijf het betrekkelijk voornaamwoord en het (ingesloten) antecedent op uit de volgende zin:
Fenna wilde graag naar de speeltuin, wat haar moeder een uitstekend idee vond.
Doe het zo:
Betrekkelijk voornaamwoord =
(Ingesloten) antecedent =

Wat betekent 'antecedent' in relatie tot het betrekkelijk voornaamwoord?

1. 'antecedent' is hetgeen
2. 'antecedent' is altijd 'dat'
3. 'antecedent' is het betrekkelijk voornaamwoord zelf
4. 'antecedent' is het woord of de zin die eraan vooraf gaat

Wat kan aan het begin van een zin staan zonder antecedent?

1. Wat
2. Wie
3. Dat wat
4. Degene die

Persoonlijk voornaamwoord

Betrekkelijk voornaamwoord

Dat is alles, wat ik wilde zeggen.

Zij gaan naar hen.

Woorden die een tijd of plaats aanduiden.

Woorden die een hoeveelheid aangeven.

Het woord ‘elkaar’.

Het belangrijkste werkwoord in een zin met een werkwoordelijk gezegde.

Hiernaar verwijst een betrekkelijk voornaamwoord.

koppelwerkwoord

zelfstandig werkwoord

antecedent

wederkerig werkwoord

wederkerend werkwoord

hoofdtelwoord

rangtelwoord

bijwoord

Aanwijzend voornaamwoord

Betrekkelijk voornaamwoord

De voetballer die bij Ajax speelt.

Deze jas is van mij.

Dat hondje is lief.

Een meisje dat ik ken.

Vul het juiste betrekkelijk voornaamwoord in: die, dat, wat.

Het plan [..............] jij hebt, vind ik te gevaarlijk.

Dat verhaal van hem, [..............] jij vertelde, geloof ik niet.

Iets [..............] jij leuk vindt om te doen, gaat nooit vervelen.

De brief [..............] jij mij stuurde, heb ik nooit ontvangen.

Een apparaat [..............] zo duur is, moet je niet kopen.

Het leukste [..............] ik heb meegemaakt, vertel ik nog wel een keer.

Ons televisietoestel, [..............] al heel oud is, doet het nog prima.

[..............] je belooft, moet je doen.

Het is net of de tijd steeds sneller gaat, [..............] natuurlijk niet kan.

Dat is alles [..............] wij voor u kunnen doen.

uitleg

Die

Het betrekkelijk voornaamwoord 'die' heeft betrekking op een mannelijk of vrouwelijk zelfstandig naamwoord. Je gebruikt het als het betrekkelijk voornaamwoord verwijst naar een de-woord. Je gebruikt 'die' ook als het verwijst naar een woord dat in meervoud staat.

die

uitleg

Het betrekkelijk voornaamwoord 'dat' heeft betrekking op een onzijdig zelfstandig naamwoord (het-woorden).

Het huis dat daar staat..., Het kind dat jarig is...

dat

uitleg

Wat 

Je gebruikt 'wat' in drie gevallen: 

1. Als het betrekking heeft op een onbepaald voornaamwoord (alles, niets, veel) 

2. Als het betrekking heeft op een overtreffende trap (het domste wat...) 

3. Als het betrekking heeft op een hele zin.

wat

die

die

dat

dat

dat

dat

wat

wat

wat

wat

wat

hulpwerkwoord

koppelwerkwoord

Hij is bleek geworden.

Zij is een docent. 

Hij blijkt grappig te zijn.

Zij is een optimist gebleven.

De fietser werd misselijk.

Hij wil agent worden.

Wij

Koppelwerkwoord

Hulpwerkwoord

Zelfstandig werkwoord

hadden

moeten 

kunnen

lopen

hulpwerkwoord

zelfstandig werkwoord

koppelwerkwoord

Vanmiddag

gaat

het

feest

beginnen.

Sleep het juiste begrip (blauw) naar het juiste kenmerk / de juiste omschrijving (rood).
Let op! Er zijn meer begrippen dan kenmerken. Je houdt twee begrippen over.

Woorden die een tijd of plaats aanduiden.

Het belangrijkste werkwoord in een zin met een werkwoordelijk gezegde.

Woorden die een hoeveelheid aangeven.

Bijwoord

Zelfstandig werkwoord

Hoofdtelwoord

Rangtelwoord

hulpwerkwoord