Thema 4 BS1: Bescherming

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Wanneer noemen we bacteriën pathogeen?

1. Als ze allemaal in een rijtje lopen
2. Als ze geen celkern hebben
3. Als ze chlorofyl bevatten
4. Als ze ziektes kunnen veroorzaken

Wat is GEEN voorbeeld van een pathogeen?

1. Parasiet
2. Schimmel
3. Bacterie
4. Plant

het binnendringen van een pathogeen noemen we

1. infectie
2. besmetting
3. incubatietijd
4. vaccinatie

Thema 4: Afweer

Belangrijk:

BINAS tabellen 77, 84I-N, 87A

Geen indringers

Leerdoel:

• Je leert het belang van fysieke bescherming tegen belagers kennen bij mensen, planten en dieren.

Pathogenen

• Bacterie
• Schimmel
• Dieren
• Virus

Stop-motion

 Soort ziekteverwekker Hierbij leggen jullie de verschillen uit tussen de reactie van het immuunsysteem op een virus en op een bacteriële ziekteverwekker.

Virussen

• Eiwitmantel met DNA/RNA
• Hecht aan receptor gastheercel
• DNA/RNA in cytoplasma wordt afgelezen en virussen vermenigvuldigen

Externe afweer

Mechanische afweer:

• huid
• slijmvliezen

Chemische afweer:

• zoutzuur maagsap

Verdediging in 3 linies: 

1e linie: huid, slijmvliezen maag  (aangeboren (aspecifieke) afweer)

Doel: ziekteverwekker buiten houden

2e linie: aangeboren (aspecifieke) afweer  - fagocyten 

Doel: alles wat in het lichaam zit en lichaamsvreemd is moet dood

3e linie: verworven (specifieke) afweer - lymfocyten 

Doel: aanval tegen een specifieke ziekteverwekker 

mechanische en chemische barrières

Verdediging in 3 linies: 

1e linie: huid, slijmvliezen maag  (aangeboren (aspecifieke) afweer)

Doel: ziekteverwekker buiten houden

2e linie: aangeboren (aspecifieke) afweer  - fagocyten 

Doel: alles wat in het lichaam zit en lichaamsvreemd is moet dood

3e linie: verworven (specifieke) afweer - lymfocyten 

Doel: aanval tegen een specifieke ziekteverwekker 

2e linie: aangeboren afweer

Afweer door Fagocyten

Insluiten -->  opnemen --> afbreken

Afweer bij planten

Mechanisch:

• doornen / stekels
  
• brandharen
  

Chemisch:

• productie gifstoffen
• Bijv. nicotine door tabaksplant

Indirecte afweer:

• productie signaalstoffen / lokken natuurlijke vijanden herbivoren
• natuurlijke vijanden huisvesten

Quiz

Bacteriën hebben GEEN .....

1. celwand
2. celkern
3. celmembraan
4. DNA

Bacteriën zijn

1. Soms ééncellig, soms meercellig
2. Altijd ééncellig
3. Altijd meercellig

Voortplanting van bacteriën:
bacteriën planten zich voort
door te delen

1. Waar
2. Niet waar

Virussen zijn.......?

1. Dood
2. Levenloos
3. Levend
4. Ergens daar tussen in?

Hoe kan een RNA-virus overleven?

1. Het virus kan zelf zorgen voor replicatie door DNA-polymerase
2. Het RNA van het virus kan zich inbouwen in het menselijk DNA door gebruik van telomerase
3. Het RNA van het virus zal omgezet worden tot DNA door reverse transcriptase en ingebouwd worden in het menselijke genoom
4. Het virus maakt gebruik van reverse-transcriptase, waardoor DNA ontstaat en hij zelf kan zorgen voor replicatie

Virussen zijn

1. Groter dan een bacterie
2. Veel kleiner dan een bacterie

Wanneer een DNA-virus zijn gastheer is binnengedrongen, zal deze eerst...

1. Zijn DNA omzetten in RNA
2. Zijn DNA in de celkern brengen
3. Met behulp van ribosomen nieuw DNA maken
4. Met behulp van ribosomen eiwitten maken

Het erfelijk materiaal in virussen is heel verschillend. Virussen kunnen enkel- of dubbelstrengs DNA of RNA hebben. Het erfelijk materiaal van een bepaald virus heeft de volgende samenstelling van stikstofbasen: Cytosine = 19%, Adenine = 25%, Thymine = 33% en Guanine = 23%.

Kan men op grond van deze gegevens bepalen om wat voor erfelijk materiaal het gaat? Zo ja, welke vorm is het?

1. Ja, het is dubbelstrengs DNA
2. Ja, het is enkelstrengs DNA
3. Ja, het is RNA
4. Nee, het is niet te bepalen

Bestudeer eventueel nogmaals de afbeelding.
Bij stap 3 wordt het nucleïnezuur uit het virus TERUGVERTAALD naar DNA.

Welk oorspronkelijk nucleïnezuur zit er dan in het virus?

1. DNA
2. RNA
3. aminozuren
4. eiwitten

Hoe maken bacteriën en virussen je ziek?

1. bacteriën:dringen je cel binnen, maken hem stuk virussen: maken gifstoffen tijdens het delen
2. bacteriën: maken gifstoffen tijdens het delen virussen: maken gifstoffen tijdens het delen
3. bacteriën: dringen je cel binnen, maken hem stuk virussen: dringen je cel binnen maken hem stuk
4. bacteriën: maken gifstoffen tijdens het delen virussen: dringen de cel binnen maken hem stuk

Parasieten zoals plasmodium (malariaparasiet) behoren tot...

1. de eukaryoten
2. de prokaryoten

Wat is GEEN barrière tegen ziekteverwekkers

1. Slijm
2. Tanden
3. Huid
4. Maagzuur

Kijk in BINAS-tabel 84J2: Welke biochemische barrière zorgt er in de vagina voor dat ziekteverwekkers tegengehouden worden?

1. Slijmlaag
2. Lage pH
3. Vloeistofstroom
4. Lysozym

Een macrofaag (of fagocyt) kan...

1. alleen bacteriën fagocyteren
2. alleen bacteriën en virussen fagocyteren
3. antistoffen maken
4. alles fagocyteren wat lichaamsvreemd is

Macrofagen nemen via fagocytose ziekteverwekkers op. Wat gebeurt er daarna?

1. Enzymen van de macrofagen breken ziekteverwekkers af
2. Gifstoffen in de macrofagen doden de ziekteverwekkers
3. Antistoffen in de macrofagen maken ziekteverwekkers dood
4. Ziekteverwekkers blijven gevangen zitten in de macrofaag

Hoe vaker je een antibioticum gebruikt, hoe groter de kans op resistentie.

1. Juist
2. Onjuist

Een fagocyt is een ..... bloedcel en maakt deel uit van het ..... afweersysteem.

1. rode specifieke
2. witte specifieke
3. rode a-specifieke
4. witte a-aspecifieke

Bij het zonnebaden wordt als bescherming tegen UV-straling in bepaalde delen van de huid melanine afgezet. Wanneer de huid niet meer aan de zon wordt blootgesteld, verdwijnt dit bruine pigment geleidelijk weer. De cellen met het pigment sterven af en verdwijnen. In welke laag van de huid wordt dit pigment melanine afgezet?

1. In de opperhuid
2. In de lederhuid
3. In het onderhuidse bindweefsel

Virussen worden in het lichaam bestreden door

1. passieve immunisatie
2. humorale afweer
3. cellulaire afweer
4. zowel humorale als cellulaire afweer

Waarom werkt antibiotica niet tegen een virus?

1. Een virus is te klein.
2. Een virus is geen organisme.
3. Virussen zijn met te veel.
4. Het virus heeft een complexe bouw.

Waarom moeten virussen cellen infecteren?

1. Om zich te voeden met de stoffen die in de cel zitten
2. Ze kunnen niet zelf voortplanten
3. Ze hebben geen erfelijk materiaal
4. Om te kunnen groeien

1

2

5

3

4

Virus dringt de cel binnen en valt uiteen

Virus DNA wordt vermenigvuldigd en viruseiwit wordt gemaakt

Nieuwe virussen verlaten de cel

Virus hecht aan de cel

Virus DNA dringt de celkern binnen

BiNaS:
Tot welke type virus wordt het MKZ-virus gerekend?

1. DNA (dubbelstrengs)
2. DNA (enkelstrengs)
3. RNA (dubbelstrengs)
4. RNA, kan dienen als mRNA

Bevat een oog met een blauwe oogkleur veel of weinig melanine?

1. Veel
2. Er tussen in
3. Weinig

Aan de slag

Huiswerk: 1 t/m 5

Neem je tijd voor vraag 3 (onderzoeksvaardigheden)