MUZIEK Burgercultuur vwo

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Kunsttheorie vwo 5

Les 8 & 9: 26 september 2022

Muziek & dans

Les 14: 7 februari 2023

MUZIEK IN DE 17e eeuw

Planning

PLANNING

Vandaag: muziek in de kerk

Vrijdag: muziek in privekring

Onderzoeksvraag:

Hoe zou de 17e eeuwse kerkmuziek geklonken hebben en wat is kenmerkend aan deze kerkmuziek?

VOORKENNIS

Welke voorkennis heb je nodig om deze hoofdvraag te beantwoorden?

VOORKENNIS

Welke voorkennis heb je nodig om deze hoofdvraag te beantwoorden?

Wat weet je over:

Kerkmuziek in de hofcultuur?

Historische context 17e eeuw in Nederland?

Kunsthistorische context 17e eeuw Nederland

STEL JEZELF VRAGEN ALS ...

STEL JEZELF VRAGEN ALS ...

Wat is kenmerkend aan de kerkmuziek uit de hofcultuur? Waarom is dat zo?

Welke veranderingen vinden er plaats op het gebied van geloof/godsdienst?

Welke gevolgen heeft dit gehad voor de republiek der Nederlanden?

Wat is kenmerkend voor de kunsten is de 17e eeuw?

Hoe hangt dit samen met de historische context.

De REFORMATIE

Wat was dat ook alweer?

Gevolg reformatie:

pracht en praal worden afgezworen 

soberheid wordt gepropageerd --> beeldenstorm

Gevolg voor de kerkmuziek:

terug naar de Renaissance

Gevolg voor de kerkmuziek:

Gezangen (psalmen) moesten eerbiedig en verstaanbaar worden gezongen. 

Hoe dan?

terug naar de Renaissance

Kerkmuziek VOOR de reformatie

POLYFONIE

Je kan als componist laten zien dat je heel goed kan componeren, het is lastig omdat alles door elkaar heen loopt maar wel mooi samen moet klinken.

POLYFONIE

POLYFOON (Grieks: veel, stem, klank, geluid) 

Meerdere stemmen/instrumenten zingen/spelen gelijk, onafhankelijk van elkaar, allemaal eigen ritme.  

GEVOLG: lastig te verstaan!

Je kan als componist laten zien dat je heel goed kan componeren, het is lastig omdat alles door elkaar heen loopt maar wel mooi samen moet klinken.

nog een voorbeeld

Nog verder terug naar de Middeleeuwem

GREGORIAANS

GREGORIAANS

= eenstemmig: 

muziek uit een enkele melodielijn bestaande, iedereen (dus ook meerdere stemmen) zingt zelfde melodie in zelfde ritme.

nog een voorbeeld

Terug naar de 17e eeuw in Nederland

Gevolg voor de kerkmuziek:

Gezangen moesten eerbiedig en verstaanbaar worden gezongen. 

Dus:

• homofoon (eenstemmig),
• zonder orgelbegeleiding,
• en in de eigen volkstaal (vertaalde Bijbel: 1637).

HOMOFOON

HOMOFOON

HOMOFOON (Grieks (homo) eender, dezelfde)

Meerstemmigheid, waarbij één van de stemmen de melodie voert, de andere hebben een begeleidende, opvullende functie.

Alle stemmen zingen wel hetzelfde in het zelfde ritme --> goed te verstaan (tekst goed volgen).

Het kerkorgel

Het kerkorgel

Kerkorgels leiden AF van de tekst, horen dus niet thuis in de kerk!

Nieuwe rol kerkorgels

“ Omme dezelfde (het volk) duer middel vandien te meer uyt kroegen ende taveernen te houden”

Nieuwe rol kerkorgels

Stadsbestuur baas over orgels in openbare gebouwen. Kerkgebouw/orgels krijgen daardoor gedeeltelijk andere functie: elke dag (vaste tijden): publieke concerten in de kerk

Breed repertoire: improvisaties/psalmen/dansmuziek/madrigalen. Gebruik van het orgel bleef een lang discussiepunt

Stadsorganisten en stadsbeiaardiers

Verzorgden openbare concerten (nieuwe kansen):

Jan Pieterszoon Sweelinck

Jacob van Eijk

J.P. Sweelinck

Stadsorganist (componist en muziekdocent) Amsterdam: oude kerk Amsterdam 

Virtuoos & erg beroemd zelfs inspiratie voor Bach

Jacob van Eijk

Stadsbeiaardier (klokkendeskundige, blokfluitist en componist) Utrecht:

Blind daardoor feilloos gehoor & ontdekt manier om klankzuivere klokken te gieten.

voorbeeld van Eijk

Onderzoeksvraag (huiswerk):

Wat waren de privékringen waarin muziek werd  gemaakt? En wat voor een soort muziek was dat dan?

4. Muziek in privékring

MUZIEKLES

 Musiceren hoorde bij een gegoede burgerlijke opvoeding:

Er was geld om muziekinstrumenten 

Er was geld om op muziekles te bekostigen  

Collegium Musicum

Het collegium musicum is een gezelschap van burgers die in gesloten kring bijeenkwamen om voor hun eigen genoegen te zingen en te spelen, vaak onder leiding van een 'meester' en met luit als meest gebruikte begeleidingsinstrument

Populaire liederen

- Volkse liedjes samen gezongen door burgers, soldaten een zeelui. 

- Ter lering & vermaak (muziek moest een moral hebben)

- Propagandaliederen

- Technische makkelijk muziek (contrafacten)

Propaganda: strijdlust tegen Spanje of om burgers over te halen bij de voc te gaan

Contrafact

Populaire liederen

- Volkse liedjes samen gezongen door burgers, soldaten een zeelui. 

- Ter lering & vermaak (muziek moest een moral hebben)

- Propagandaliederen

- Technische makkelijk muziek (contrafacten)

- Liedboekjes

Propaganda: strijdlust tegen Spanje of om burgers over te halen bij de voc te gaan

Populaire liederen

https://www.npostart.nl/WO_NTR_425809

Propaganda: strijdlust tegen Spanje of om burgers over te halen bij de voc te gaan

POPULAIRE INSTRUMENTEN

Virginaal

Blokfluit

Gamba

Luit

LUIT

GAMBA

VIRGINAAL

BLOKFLUIT

5.DANS

Geen rijke danscultuur door Calvinise:

Opera en ballet werd met afkeuring bekeken door protestantse kerk: vermaak.

OEFENVRAGEN

► 1 (2 p) R 

De Calvinisten benadrukten de scheiding tussen het sacrale (het heilige) en het profane (het wereldse). Er werden traktaten uitgevaardigd waarin leefregels werden ‘voorgeschreven’ en waarin kunstvormen als dans werden veroordeeld. Er werd op alle kunstdisciplines kritiek gegeven. En binnen de kunsten worden verschillende vormen van moralisme aangetroffen. Geef twee voorbeelden van kritiek op de kerkmuziek door de Calvinisten en hun reden van kritiek.  

ANTWOORD

Geen orgels tijdens de mis, want die zouden de kerkdiensten en het woord van God overstemmen en niet passen bij de ernst van de kerkdienst. 

Meerstemmige zang was tijdens de kerkdienst niet toegestaan; iedereen moet verstaanbaar en uniform mee kunnen zingen. 

OEFENVRAGEN

► 2 (3 p) I 

Wat kan de reden zijn waarom er zo weinig bekend is van de danskunst in de Republiek ondanks dat er een bloeiende danscultuur was?  

ANTWOORD

Dans werd als onzedig beschouwd. Het werd niet verder ontwikkeld en zeker niet vastgelegd op schilderijen. 

VRAGEN

Maken: vragen:5.2: 

33, 34, 35