5.4 De opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Vooraf

Voor het einde van de timer, zorg je dat je klaar bent voor de les (dus niet pas als de timer voorbij is....)

Lessonup

• Gebruik je eigen naam (smiley/emoji mag)

• Gebruik elke keer dezelfde naam!

Rules!

• We respecteren elkaar en elkaars spullen; we laten elkaar uitspreken en behandelen elkaar met respect.
• Je komt goed voorbereid naar de les; materiaal goed voor elkaar, ingelezen, etc.
• Eten, drinken of naar het toilet doen we zoveel mogelijk na de les of in de pauze
• De telefoon blijft in de tas, broekzak (o.i.d) tenzij anders wordt aangegeven.
• We gebruiken de laptop uitsluitend voor schooldoeleinden
  

Wat is het humanisme?

1. Culturele beweging die zich kenmerkte door studie van de klassieke oudheid door deze na te doen
2. Politieke beweging die zich kenmerkte door de studie van de klassieke oudheid naar de perfecte manier van bestuur
3. Geestelijke beweging die zich kenmerkte door studie van de klassieke oudheid en door zelfstandig en kritisch te denken
4. Wetenschappelijke beweging die zich kenmerkte door de studie van de klassieke oudheid en creëren van een wetenschappelijke methode

In Lof der zotheid van Erasmus (Humanist) uitte hij kritiek op allerlei zaken. Wat is hier niet één van?

1. De barbaarse tafelmanieren van het volk
2. Dat men de klassieke talen niet meer sprak
3. Het luxueuze in de katholieke kerken
4. De reformatie van Maarten Luther

Welke overeenkomst is er tussen John Wycliffe, Johannes Hus en Erasmus?

1. Allemaal vonden zij dat God aan het hoofd van de kerk stond en niet de paus
2. Ze waren allemaal tegen de corruptie en handel in de kerk
3. Ze wilden allemaal terug naar de eenvoud (soberheid) in de kerk
4. Ze vonden allemaal dat de Bijbel niet in het Latijn moest zijn

Wat is de visie van de kerk op het bereiken van zielenheil?

(zielenheil: bevrijding van je ziel na de dood; kortom hoe kom je in de hemel)

Hoe kon je volgens Maarten Luther zielenheil bereiken?

1. Het doen van goede werken in naleving van de bijbel
2. Het kopen van aflaten
3. Boete doen voor de zonden die je hier op aarde hebt begaan
4. Vanaf je geboorte ben je al voorbestemd om naar de hemel te gaan

Uit de gebeurtenissen rondom de opkomst van het lutheranisme blijkt dat er in de tijd van Karel V nog geen sprake is van een sterk centraal gezag. Maak dit duidelijk.
(opdracht 2a)

Ondanks de kerkelijk ban bieden enkele Duitse vorsten hem toch onderdak en bescherming. Waarom zouden zij dit doen?

1. Omdat zij op deze manier de macht van de keizer wilden ondermijnen
2. Omdat zij het eens waren met de boodschap van Luther
3. Omdat zij op de manier de eigendommen van katholieken konden toe-eigenen
4. Omdat zij ook kritiek hadden op het luxe leven van de paus

De reactie van de kerk kwam in de vorm van de contrareformatie. Wat is geen bepaling uit deze contrareformatie?

1. Priesteropleiding werd verbeterd en hogere eisen aan priesters gesteld
2. Vulgaat blijft officiële bijbel, zonder verbeteringen
3. Bisdommen werden verkleind, zodat bisschoppen de priesters beter konden controleren
4. Protestantisme wordt naast het katholieke geloof erkend als officiële stroming

Leerdoelen 5.4

1) Je kent de economische, politieke en religieuze oorzaken van de Nederlandse Opstand.

2) Je kunt beschrijven hoe uit de Opstand de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ontstond.

3) Je kunt de gevolgen van de Opstand voor de bestuurlijke en religieuze verhoudingen in de republiek beschrijven.

Het rijk van Karel V

• Bourgondië en het Heilige Roomse Rijk (HRR) worden door middel van een huwelijk samengevoegd.

• 1515 Karel V bestijgt de troon van HRR, uit erfenis van zijn moederskant krijgt hij Spanje + koloniën
  

• Karel V voert een strenge centralisatie en uniformeringspolitiek; alles moet katholiek worden (bloedplakkaten).

• Vooral in de Nederlanden wat bestond uit zelfstandige gewesten (particularisme) was er veel kritiek op het beleid van Karel V
  

Wat is geen gevolg van de centralisatie politiek van Karel V in de Nederlanden?

1. De steden raken hun privileges kwijt op gebied van bestuur en rechtspraak
2. Elk gewest moet zich nu aan dezelfde wetten houden
3. Belasting wordt gelijkgesteld in elke gewest
4. Gewestelijke bestuursorganen werden opgeheven

Geheime raad

Bestaande uit juristen verantwoordelijk voor wetten en regels

Raad van Financiën

Edelen en juristen verant-woordelijk voor de belasting

Karel V

Raad van State

Edelen en juristen voor politieke adviezen

Plaats de onderstaande woorden op juiste plaats:

Vorst

Staten-Generaal

Raad van state

Geheime raad

Landvoogd

Gewestelijke staten

Raad van Financiën

Karel V besloot dat wanneer een edelman uit de raad van state of raad van financiën stierf, deze vervangen werd door een jurist.

Is dit besluit in het voordeel van centralisatie of particularisme? Leg je antwoord uit.

Willem van Oranje

• Willem van Oranje (Nederlands adellijk geslacht) erft het hertogdom Orange

• Willem van Oranje groeit op aan het hof van Karel V naast Filips II (zoon van Karel V)

• Wordt benoemd tot stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht

• 1555 volgt Filips II zijn vader op als koning van Spanje en de Nederlanden (Frederik wordt keizer van HHR).

• FIlips II zet de centralisatie en uniformeringspolitiek van zijn vader voort evenals de vervolgingen van protestanten
  

Uit het filmpje blijkt een belangrijk verschil ten opzichte van het beleid van Karel V, welke?

Margaretha van Parma

•  Filips II vertrekt naar Spanje en stelt zijn halfzus Margaretha van Parma aan als landvoogdes

• Vervolgingen nemen toe aan intensiteit; Willem van Oranje spreekt zich openlijk uit tegen het godsdienstbeleid van Filips II.

• Edelen 'smeken' in een brief om de vervolgingen te matigen.
  

Zou Margaretha van Parma hiermee akkoord gaan?

1. Ja
2. Nee

Beeldenstorm

• Hagenpreken

• Radicale predikers roepen volgelingen op om katholieke kerken te slopen (beeldenstorm)

• Margaretha van Parma neemt maatregelen om orde te herstellen

• Willem van Oranje sluit in Antwerpen een godsdienstvrede
  

Alva wordt gekroond door de duivel.

Hier zie je de edelen. Die het zwijgen wordt opgelegd.

Duizenden mensen stierven door de wreedheid van het Spaanse leger.

Hier zie je de martelingen die plaats vonden tijdens het bewind van Alva.

De vrouwen stellen de gewesten voor. Geketend aan de voeten van Alva.

Leerdoelen 5.4

1) Je kent de economische, politieke en religieuze oorzaken van de Nederlandse Opstand.

• Voorkennis: De Nederlanden bestond in de middeleeuwen uit meerdere zelfstandige gebieden (gewesten) die bestuurd werden door een graaf of een hertog. Elk van deze gebieden had zijn eigen regels, mocht eigen belasting innen en genoot eigen privileges. In 1515 werden de Nederlanden bij het Heilige Roomse Rijk van Karel V gevoegd.

Leerdoelen 5.4

1) Je kent de economische, politieke en religieuze oorzaken van de Nederlandse Opstand.

• Politiek: Karel V wilde een beleid voeren van centralisatie en uniformering. Hij wilde vanuit één plek kunnen regeren en dezelfde wetten/belastingen hanteren binnen zijn rijk. Vooral in de Nederlanden leidde dit tot opstand, omdat de edelen hiermee hun zelfstandigheid verloren. Bij diens opvolger Filips II hadden de edelen helemaal geen inspraak meer in het bestuur, terwijl bij Karel V ze nog als adviseurs mochten optreden.

Leerdoelen 5.4

1) Je kent de economische, politieke en religieuze oorzaken van de Nederlandse Opstand.

• Religieus: De hervormingen van Maarten Luther hadden al plaatsgevonden en met name in de Nederlanden hadden de protestanten veel aanhangers, Karel V beschouwde hen als ketters en liet hen hard straffen. In zogenaamde bloedraden werden protestanten in een showproces veroordeeld en vermoord. In een poging de vervolgingen te stoppen, stuurden de edelen een brief naar de landvoogd waarin ze 'smeekten' om de vervolgingen te stoppen, de landvoogd ging akkoord. Nu de protestanten openlijk hun geloof mochten uitten, liep het bij één van de openlucht diensten (hagenpreek) uit de hand. De predikanten riepen hun volgers op om beelden in katholieke kerken te slopen uit ongenoegen naar de Spaanse bezetters (beeldenstorm). Met deze gebeurtenis begint officieel de Opstand.

Leerdoelen 5.4

1) Je kent de economische, politieke en religieuze oorzaken van de Nederlandse Opstand.

• Economisch:  Om de beeldenstormers te straffen werd de Hertog van Alva met een leger naar de Nederlanden gestuurd. Ruim 1100 mensen werden ter dood veroordeeld en ruim 10.000 mensen werden verbannen. Hun bezittingen werden door de staat afgepakt. Om zijn leger te kunnen bekostigen, voerde Alva de tiende penning in (10% omzetbelasting op alles), uiteindelijk werd deze belasting niet ingevoerd, maar moest wel worden afgekocht met een enorme som geld, wat de ontevredenheid in de Nederlanden alleen maar deed toenemen. 

Homework

Lezen: 111-112

Maken: 2